Mühazirə materialları Mövzu İnsan resurslarının idarə edilməsinin (human resources management hrm) əsasları

Mövzu 13 üzrə suallar.

1. 
   İnsan resurslarının idarə edilməsinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi
   
2. 
   İnsan resurslarının idarə edilməsi bölməsinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
   

İqtisadi əlaqələrin hazırkı inkişaf mərhələsində təşkilatların sabit fəaliyyətinin həyata keçirilməsinin ən vacib şərtlərindən biri də onlarda uyğunlaşma, çeviklik və effektivlik ilə xarakterizə olunan yüksək mütəşəkkil idarəetmə sisteminin olmasıdır. Nəzəriyyə və praktikada təşkilatların səmərəliliyinin artırılması üçün bir sıra istiqamətlər mövcuddur. İdarəetmə səmərəliliyinin təhlili və qiymətləndirilməsi idarəetmə nəzəriyyəsi, dövlət və bələdiyyə idarəetməsi, strateji idarəetmə, insan resurslarının idarə edilməsi, regional iqtisadiyyat və idarəetmə əsasları, eləcə də səmərəli təşkilati strukturun formalaşması kimi biliklərin qarşılıqlı əlaqəsinə əsaslanır.

İdarəetmə səmərəliliyi –   istehsal heyətinin məqsədlərinə ən qısa müddətdə, ən yaxşı keyfiyyət və kəmiyyət göstəricilərinə ən az xərclə nail olmaq üçün əlverişli şəraitin yaradılmasıdır. Başqa sözlə, idarəetmə səmərəliliyi – liderin edə və ya inkişaf etdirə biləcəyi elə bir effektiv rəhbərlikdir ki, burada işçilərin yüksək gəlirli, enerjili, məhsuldar işləməsi bacarığı təmin edilsin. İdarəetmənin məqsədi, idarə olunan obyektə qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq üçün məqsədyönlü təsir göstərmək olduğundan, idarəetmə səmərəliliyi bu hədəflərə çatma dərəcəsi ilə qiymətləndirilə bilər: istehsal fəaliyyətinin son nəticələrinə (mənfəət səviyyəsinə) görə, planlaşdırma keyfiyyətinə (büdcə göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasına) və investisiyaların səmərəliliyinə görə, (kapitalın qaytarılması) kapital dövriyyəsinin sürətini artmasına görə.

Ənənəvi iqtisadi nəzəriyyə təklif edir ki, istənilən müəssisənin işinin təşkilində işin maya dəyəri və nəticələrini müqayisə etmək, müəyyən göstəriciləri tətbiq etmək lazımdır. Üstəlik, bütövlükdə idarəetmənin səmərəliliyi meyarı məhsuldarlığı artırmaq və xərcləri minimuma endirməkdir. Üstəlik, müvəffəqiyyətli bir iş haqqında, bazarı tanıtmaq, rəqiblərinizdən üstün olmağa gəldikdə, buna diqqət yetirməlisiniz.
Təcrübədə idarəetmənin effektivliyini qiymətləndirmək üçün bir neçə yanaşma istifadə olunur:

Hədəf yanaşma  - Məqsədlərin həyata keçirilmə dərəcəsinin qiymətləndirilməsi - konkret vəzifələrin həllindən asılı olaraq bir proqramın həyata keçirilməsi, nəzərdə tutulan iqtisadi göstəricilərə, proqnozlaşdırma dizaynlarına nail olmaq.

Resurs yanaşması   - İdarəetmə ilə əlaqəli və məhsul istehsalında tətbiq olunan və istifadə olunan bütün mənbələrdən istifadə dərəcəsindən asılı olaraq idarəetmə effektivliyinin qiymətləndirilməsi.

Müəssisənin əldə edilmiş vəziyyətinin, işdəki yerinin qiymətləndirilməsi   - müqayisəli bir dövr üçün əsas iqtisadi göstəricilərin dinamikasının qiymətləndirilməsi, standart dəyərlər, sənaye orta, regional göstəricilər, sənayenin aparıcı şirkətlərinin və ya əsas rəqiblərin oxşar göstəriciləri ilə müqayisə edilməsi.

İnteqrasiya olunmuş yanaşma   - əvvəlki və ya hamısını birləşdirən bir şəkildə.

Səmərəlilik kateqoriyası, onu müəyyən edən amillərin təhlili bir nəticə kimi fəaliyyət göstərə bilən iqtisadi səmərəlilik göstəricilər qruplarının, təşkilatın fəaliyyət meyarının səmərəliliyin məzmunu və təzahür formalarına uyğun olması qənaətinə gəlməyə imkan verir. İstehsalın və idarəetmənin səmərəliliyinin meyarı olaraq müəyyən növ ehtiyatların istifadəsi üçün fərdi göstəricilərdən istifadə olunur: maddi ehtiyatlar, əsas vəsaitlər, kapital qoyuluşları, işçilərin iqtisadi fəaliyyətini xarakterizə edən və son nəticələrini xarakterizə edən göstəricilər.

İdarəetmənin məqsədi, idarə olunan obyektə qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq üçün məqsədyönlü şəkildə təsir göstərmək olduğundan, idarəetmə səmərəliliyi bu hədəflərin nə dərəcədə əldə edildiyi ilə qiymətləndirilə bilər: istehsal fəaliyyətinin son nəticələrinə, planlaşdırma keyfiyyətinə, investisiyaların effektivliyinə, kapital dövriyyəsinin sürətinə və s. Ən sadə nümunə, idarəetmənin səmərəliliyinin mənfəət səviyyəsinin göstəricisi, bu göstəricinin artması və ya azalması tendensiyası ilə qiymətləndirilməsidir.

Mənfəət meyarına tabe olan digər bir iqtisadi səmərəlilik meyarı fərdi və qrup əmək məhsuldarlığı, məhsul göstəriciləri ilə xarakterizə olunan məhsuldarlıqdır

məhsullar, məhsul keyfiyyəti. Bura maddi ehtiyatlardan, insan resurslarından istifadə, yeniliklərin tətbiqi göstəriciləri də daxildir.

İdarəetmə səmərəliliyi getdikcə rentabelliklə müəyyən edilir: faydalı nəticə fəaliyyətin dəyəri ilə müqayisə edilir və sonuncular arasında faydalı nəticənin əldə edilməsinə həqiqətən təsir edən xərclər, həmçinin qaçılmaz və əsassız itkilər də var.

Müasir idarəetmə nəzəriyyəsi, ilk növbədə idarəetmənin fəaliyyət göstəricilərini fəaliyyət göstəriciləri və möhkəm fəaliyyət ilə uyğunlaşdırmaq zərurətinə gəlir; ikincisi, əlavə meyarlar toplusundan istifadə edərək idarəetmənin şirkətə çoxtərəfli təsirini nəzərə almağın zəruriliyi.

Bu şəkildə,idarəetmə səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi dizayn və planlaşdırma həllərinin hazırlanmasında vacib elementdir, mövcud quruluşun, hazırlanmış layihələrin və ya planlaşdırılan tədbirlərin mütərəqqi səviyyəsini müəyyən etməyə imkan verən və quruluşun ən rasional variantını və ya onu inkişaf etdirmə yolunu seçmək məqsədi ilə həyata keçirilir. İdarəetmənin yaxşılaşdırılması üçün tədbirlərin planlaşdırılması və həyata keçirilməsi üçün mövcud təşkilatların idarəetmə strukturlarını təhlil edərkən təşkilati strukturun səmərəliliyi dizayn mərhələsində qiymətləndirilməlidir.Məqalə yazılarkən idarəetmə effektivliyinin qiymətləndirilməsi qaydası araşdırılmış və təhlil edilmişdir. Bu mövzunun öyrənilməsi zamanı toplanmış materiallar əsasında bu kurs işinin məqsədi və vəzifələri üçün aşağıdakı nəticələr çıxara bilərsiniz:

Təşkilatda idarəetmənin effektivliyini qiymətləndirmək, güclü və zəif tərəfləri, orijinal plana uyğunluğunu, fəaliyyətin planlaşdırılan nəticələrin əldə olunmasına səbəb olub-olmamasını və daha təsirli olması üçün təşkilatın fəaliyyətində hansı dəyişikliklərin edilməsi lazım olduğunu başa düşməyə kömək edir.

Qiymətləndirmə zamanı əldə olunan məlumatlar təşkilatın inkişafı ilə bağlı məlumatlı, məlumatlı qərarlar qəbul etməyə imkan verir. Qiymətləndirmə təşkilatın fəaliyyətinin müxtəlif mərhələlərində faydalı ola bilər.

Həm də idarəetmə effektivliyi aşağıdakı meyarlara görə təsnif edilə bilən bir sıra amillərin təsiri altında formalaşır: təsir müddəti; təsir xarakteri; rəsmiləşdirmə dərəcəsi; təsir miqyasından asılılıq; məzmunu təsir forması.
  İdarəetmənin iqtisadi səmərəliliyi əsas göstəricilərdən istifadə edərək müəyyən edilə bilər: maddi ehtiyatlardan, istehsal aktivlərindən, kapital qoyuluşlarından, kadr fəaliyyətindən istifadənin iqtisadi səmərəliliyi, habelə fəaliyyətin qiymətləndirilməsinin ümumiləşdirici və dinamik göstəriciləri.

İdarəetmə səmərəliliyi  - mürəkkəb və rəngarəng bir konsepsiyadır. Hədəf təyin edilir və fəaliyyətin son nəticəsinə qədər olan bütün idarəetmə prosesi ən az xərclə və ya ən yüksək səmərəliliklə həyata keçirilməlidir.

İdarəetmə səmərəliliyi anlayışı əsasən təşkilatın istehsal fəaliyyətlərinin səmərəliliyi konsepsiyası ilə üst-üstə düşür. Bununla birlikdə istehsalın idarə olunmasının özünəməxsus iqtisadi xüsusiyyətləri var. İdarə olunan obyektin səmərəliliyi səviyyəsi idarəetmənin effektivliyinin əsas meyarıdır. İdarəetmənin səmərəliliyi problemi idarəetmə iqtisadiyyatının ayrılmaz hissəsidir. bunlara aşağıdakılar daxildir:

- idarəetmə qabiliyyəti, yəni mövcud olan və idarəetmə sisteminin istifadə etdiyi bütün mənbələrin cəmidir.

idarəetmə potensialı maddi və intellektual formalarda görünür;

Müvafiq idarəetmə funksiyalarını həyata keçirmək üçün məzmun, təşkilat, texnologiya və işin həcmi ilə müəyyən edilən xərclər və idarəetmə xərcləri; idarəetmə işinin xarakteri;

idarəetmə səmərəliliyiyəni təşkilat prosesində, maraqların reallaşdırılması prosesində, müəyyən məqsədlərə çatmaqda insanların hərəkətlərinin effektivliyi.

Səmərəlilik, idarə olunan və idarə olunan bir sistemin, yəni idarəetmə komponentlərinin qarşılıqlı təsirinin vahid nəticəsi kimi sistemin və nəzarət prosesinin səmərəliliyidir. Səmərəlilik, idarəetmə orqanının hədəfləri nə dərəcədə gerçəkləşdirdiyini və planlaşdırılan nəticələrə nə dərəcədə çatdığını göstərir. İdarəetmə səmərəliliyi istehsal səmərəliliyində özünü göstərir, istehsal səmərəliliyinin bir hissəsidir. Məqsəd və xərclərlə əlaqəli fəaliyyətin nəticələri - bu idarəetmə kateqoriyası kimi səmərəliliyin məzmunu.

Bir menecer fəaliyyətinin səmərəliliyinə bir sıra amillər təsir göstərir: işçinin potensialı, müəyyən işləri yerinə yetirmə qabiliyyəti; istehsal vasitələri; personalın və bütövlükdə işçilərin sosial aspektləri; təşkilati mədəniyyət. Bütün bu amillər birlikdə hərəkət edir.

Beləliklə, idarəetmənin səmərəliliyi idarəetmənin nəticələrini və onların əldə edilməsinə sərf olunan mənbələri müqayisə etməklə müəyyən edilən idarəetmənin təkmilləşdirilməsinin əsas göstəricilərindən biridir. İdarəetmənin səmərəliliyini qiymətləndirmək mənfəət və idarəetmə xərclərini ölçməklə ola bilər. Lakin belə sadələşdirilmiş qiymətləndirmə həmişə düzgün deyil, çünki:

1) idarəetmənin nəticəsi həmişə qazanc vermir;

2) bu cür qiymətləndirmə bilavasitə və dolayı nəticəyə gətirib çıxarır ki, bu da idarəetmənin əldə edilməsində rolunu gizlədir. Mənfəət çox vaxt dolayı nəticə kimi çıxış edir;

3) idarəetmə nəticəsi təkcə iqtisadi deyil, həm də sosial, sosial-iqtisadi ola bilər;

4) idarəetmə xərcləri həmişə dəqiq müəyyən edilə bilməz.