Mühazirə mətnləri Mövzu 1 : Ədədi ifadə. Ədədi bərabərlik və onun xassələri

Bucaq

Tərif. Bir nöqtədən və bu nöqtədən çıxan iki şüanın birləşməsindən alınan həndəsi

fiqura bucaq deyilir.

Şüaların çıxdığı ümumi başlanğıc nöqtə bucağın təpəsi, şüaların özləri isə bucağın tərəfləri adlanır. Təpə nöqtəsi olan, tərəfləri isə və şüaları ( və şüaları ) olan bucağı və ya ( ) kimi işarə edəcəyik.

xarici oblast

daxili oblast

Hər bir bucaq müstəvini iki hissəyə böiür. Bu hissələrdən biri müstəvinin bucağın tərəfləri arasında yerləşən bütün nöqtələr çoxluğundan, digəri isə tərəflərin xaricində yerləşən nöqtələr çoxluğundan ibarətdir. Bucağın təpəsi və tərəfləri isə bu hissələrdən heç birinə aid edilmir. Birinci hissə bucağın daxili oblastı, ikinci hissə isə bucağın xarici oblastı adlanır.

Bu mülahizələrə əsasən bucağa aşağıdakı kimi də tərif vermək olar :

Tərif : Bir nöqtədən çıxan iki şüanın ortaq başlanğıc nöqtəsi və daxili oblastının birləşməsindən alınan fiqura bucaq deyilir.

Bucaqların ölçülməsi üçün “dərəcə” adlanan ölçü vahidi qəbul edilmişdir. “Dərəcə” açıq bucağın hissəsinə bərabər olan bucaqdır və simvolu ilə işarə edilir. Tərifə görə ( açıq bucaq) kimi başa düşülür.

Tərif. Dərəcə vahidinin və onun hissələrinin verilmiş bucaq üzərində neçə dəfə yerləşdiyini göstərən müsbət ədədə verilmiş bucağın dərəcə ölçüsü deyilir.

Dərəcə ölçülərinə görə bucaqların aşağıdakı növləri var :

1. 
   Dərəcə ölçüsü - yə bərabər olan bucağa açıq bucaq deyilir.
   

2) Dərəcə ölçüsü - yə bərabər olan bucağa düz bucaq deyilir.

3) Dərəcə ölçüsü düz bucaqdan kiçik olan bucağa iti bucaq deyilir.

4) Dərəcə ölçüsü - dən böyük, - dən kiçik olan bucağa kor bucaq deyilir.

5) Dərəcə ölçüsü - yə bərabər olan bucağa tam bucaq deyilir.

Parça

Verilmiş düz xəttinin üst – üstə düşməyən ixtiyari iki və nöqtələri bu düz xəttin bütün nöqtələr çoxluğunu üç altçoxluğa bölür. Bu altçoxluqlardan ikisi tərifə görə şüadır. Birinci başlanğıclı şüası, ikinci isə başlanğıclı şüasıdır.

Şüanın tərifinə görə həm nöqtəsi, həm də nöqtəsi və şüalarından heç birinə mənsub deyil. Deməli, və nöqtələri verilən düz xəttin üçüncü altçoxluğuna mənsubdur. Beləliklə, mülahizələri doğru olduğundan və nöqtələri yalnız -nin bölündüyü üçüncü altçoxluğa aid ola bilər və belə altçoxluq parça adlanır.

Tərif . Düz xəttin verilmiş iki nöqtəsindən və bu nöqtələr arasında yerləşən bütün nöqtələr çoxluğundan ibarət altçoxluğuna parça deyilir.

Verilmiş nöqtələrə isə parçanın ucları deyilir. Uc nöqtələri və olan düz xətt parçası və ya kimi işarə edilir. Tərifə görə parçası həm nöqtəsini, həm nöqtəsini, həm də ilə arasında yerləşən bütün nöqtələri özündə saxlayır.

Ədəbiyyat

1. S.A.Feyziyev, R.Y.Şükürov. Riyaziyyatın ibtidai kursunun nəzəri əsasları.

Bakı 2010

2. N.A.Sadıxov. Riyaziyyatın ibtidai kursunun elmi əsasları.Bakı 1991