MühaziRƏ MÖvzusu I : İQTİsadi NƏZƏRİYYƏNİn predmeti VƏ metodu. P L a n

Birincisi, Azərbaycan xalqının ən böyük dərdi, dövlətimizin bir nömrəli problemi olan Qarabağ hadisələri və bununla bağlı meydana gələn faciələr, çətinliklər, ziddiyyətlər. Belə ki, Ermənistan silahlı qüvvələrinin hərbi təcavüzü nəticəsində respublika ərzsinin 20 faizi işğal edildi. 1 milyon nəfərədək insan qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşdü. Acı talelərinə əzab-əziyyətli, məhrumiyyətli, iztirablı günlər yazılan bu insanların arasında xəstəliklər artdı. Ölüm səviyyəsi yüksəlmiş oldu. İşğal olunmuş ərazilərdə 300 mindən çox iş yerinin itirilməsi ölkədə işsizlər ordusunun sayının sürətlə artmasına gətirib çıxardı. Bütün bunlar müstəqilliyin ilk illərindən ölkədə ciddi sosial-iqtisadi problemlərin meydana gəlməsinə səbəb oldu, əhalinin həyat səviyyəsini aşağı saldı.

İkincisi, yeni iqtisadi sistemə-bazar münasibətlərinə keçid və 1998-1995-ci illərdə ölkədə yaranmış sosial-iqtisadi böhranla əlaqədar olaraq əhali arasında ciddi fərqlər meydana gəldi, əksər sosial-demokratik qruplardan, təbəqələrdən olan insanların yaşayış səviyyəsi tədricən pisləşdi. Hərbi-siyasi, sosial-iqtisadi problemlərlə üzləşən respublikamızda yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayan insanlar meydana gəldi. Ölkə sosial deqrodasiya vəziyyəti ilə üzləşirdi, əhali arasında niqilizm güclənirdi.

Üçüncüsü, sistemin xalq təsərrüfatı kompleksinin dağılması, respublikalar, regionlar, müəssisələr arası iqtisadi, texniki, texnoloji və digər əlaqələrin birdən-birə kəsilməsi ölkənin iqtisadi potensialına, maddi-texniki bazasına ciddi ziyan vurdu. Sürətlə və xaotik gedən bu proses respublikamızın ərazisində çoxlu sayda müəssisələrin, təsərrüfat obyektlərinin fəaliyyətinin dayandırılması ilə nəticələndi. Bu isə iş yerlərinin itirilməsi, işsizlər ordusunun sayının artması demək idi. İş yerlərini, daha doğrusu gəlir mənbələrini itirən insanların həyat şəraiti olduqca pisləşdi. Yoxsullaşan ailələrdə sosial-psixoloji vəziyyət daha da gərginləşirdi. Cəmiyyət görünməmiş sosial problemlərlə üzləşdi.

Dördüncüsü, əvvəlki dövrlərdə də məhdud şəbəkəyə malik olan sosial-infrastruktura sahələri son dərəcədə zəif inkişaf edirdi. Az-çox fəaliyyət göstərən belə sahələrin xidmətindən isə əhalinin əksər hissəsinin istifadə etmək imkanı yox dərəcəsində idi. Əhali üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən infrastruktura sahələrinin bərbad vəziyyəti insanların həyat şəraitinin daha da pisləşməsi prosesinin sürətləndirirdi. Məlumdur ki, infrastruktura müəssisələri həm də iş yerləri deməkdir. Onların fəaliyyətindən qalması işsizlər ordusunun sayını artırmaqla sosial gərginliyə yeni zəmin yaradırdı.

Beşincisi, qeyd edilən problemlər, sosial gərginliklər əhali arasında xəstəliklərin artmasına, epidemiyaların çoxalması və geniş yayılmasına şərait yaradırdı. Belə hallar öz növbəsində sosial problemlərin təsir dairəsini daha da genişləndirirdi. Əhalinin həyəta şəraiti, xüsusən də sağlamlığına təsir edə bilən sahələrə, ən çox da səhiyyəyə bazar münasibətlərinin qeyri-məhdud müdaxiləsi insanlar arasında, az təminatlı ailələrdə kəskin narazılığa səbəb oldu.

Altıncısı, bazar münasibətlərinin ictimai həyata sosial sahələrə kəskin “hücum”, ölkədə gedən iqtisadi-siyasi proseslərin gərginləşməsi nəticəsində əhali tərəfindən gündəlik istifadə edilən nemətlərin, xüsusən də ərzaq məhsullarının keyfiyyətinə, eləcə də onların satışına nəzarət xeyli dərəcədə zəiflədi. Bazarın təsiri altında formalaşan yeni iqtisadi münasibətlər keyfiyyətə, satışa (ticarətə) nəzarət etmək hüququ olan müvafiq orqanların fəaliyyətini iflic vəziyyətinə saldı. Bu sahələrdəki özbaşınalıq, nəzarətsizlik insanların nəinki maddi həyatına, hətta onların sosial-psixoloji vəziyyətlərinə də pis təsir göstərirdi.

Yeddincisi, dünyanı bürüyən qlobal ekoloji problem də vəziyyətə pis təsir göstərirdi. Belə ki, qlobal problemlərin dərinləşməsi ilə paralel respublikamızda da ekoloji tarazlığın pozulması sürətlənirdi. Kortəbii bazar münasibətlərindən irəli gələn şəxsi maraq hissinin güclənməsi, az xərclərlə daha çox qazanc əldə etmək hərisliyindən ətraf mühitin çirklənməsinə diqqət azalır, ekologiyanın qorunması, təbiətin mühafizəsi ilə bağlı tədbirlərin həyata keçirilməsinə fikir verilmirdi. Sahibkarlıq fəaliyyəti adı altında öz xeyrini güdənlər ekoloji vəziyyətin normalaşması üçün zəruri olan maliyyət vəsaitini sərf etməyə maraqlı deyildilər. Bununla yanaşı ekologiya sahəsinə dövlət qurumlarının nəzarət etməsi də səmərəli təşkil olunmamışdır. Ekoloji sahədəki ziddiyyətlər, çatışmamazlıqlar artdıqca sosial problemlər daha da şaxələnir, dərinləşirdi.