Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
169

---

2.
Sair daxilolmalar. 
Adi fəaliyyət növündən gəlirlər dedikdə, təşkilatın elə gəlirləri başa düşülür ki, 
onun əldə edilməsi bir qayda olaraq müntəzəm xarakter daşıyır və təşkilatın adi istehsal-
kommersiya, maliyyə və investisiya fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Bu isə müəssisənin 
fəaliyyətinin predmetini təşkil edir.
Adi fəaliyyət növündən gəlirlər aşağıdakılardan ibarətdir: 
1. Məhsul və əmtəə satışından gəlirlər – işin yerinə yetirilməsi və xidmətin 
göstərilməsi ilə əlaqədar gəlirlər; 
2. Icarə müqaviləsi üzrə öz aktivlərini müvəqqəti istifadəyə (sərəncama və 
istifadəyə) verməyə görə daxilolmalar (icarə haqqı); 
3. Ixtiralara, sənaye nümunələrinə və intellektual mülkiyyətin digər növlərindən 
irəli gələn hüquqların verilməsinə görə gəlirlər (royalti də daxil olmaqla lisenziya 
ödənişləri); 
4. Başqa təşkilatların nizamnamə kapitalında iştirakına görə daxilolmalar 
(dividendlər); 
Sair daxilolmalar dedikdə, əməliyyat gəlirləri, satışdankənar əməliyyatlardan 
gəlirlər, habelə fövqəladə gəlirlər başa düşülür.
Əməliyyat gəlirlərinə daxildir: 
1. Təşkilatın aktivlərinin haqqı ödənilməklə müvəqqəti olaraq istifadəyə verilməsi 
ilə bağlı daxilolmalar; 
2. Ixtiralara, sənaye nümunələri və intellektual mülkiyyətin digər növlərinin 
patentlərindən irəli gələn hüquqlarının haqqı ödənilməklə verilməsi ilə əlaqədar 
daxilolmalar; 
3. Başqa təşkilatların nizamnamə kapitalında iştirakı ilə əlaqədar daxilolmalar 
(faizlər və qiymətli kağızlar üzrə digər gəlirlər də daxil olmaqla); 
4. Birgə fəaliyyət nəticəsində (sadə ortaqlıq müqaviləsi üzrə) təşkilatın əldə etdiyi 
mənfəət; 
KitabYurdu.az 
170

---

5. Əsas vəsaitlərin və pul vəsaitlərindən fərqlənən (xarici valyutadan başqa) digər 
aktivlərin, əmtəələrin satışından daxilolmalar; 
6. Təşkilatın pul vəsaitlərini istifadəyə verməyə görə aldığı faiz və habelə 
təşkilatın bankdakı hesabında olan vəsaitdən bankın istifadəsinə görə faizləri; 
7. Müqavilənin şərtlərinin pozulmasına görə cərimə, penya və dəbbə pulu; 
8. Əvəzsiz alınmış aktivlər, o cümlədən bağışlama müqaviləsi üzrə; 
9. Təşkilata dəymiş zərərin ödənilməsindən daxilolmalar; 
10. Hesabat ilində aşkar edilmiş keçmiş illərin mənfəəti; 
11. Iddia müddəti keçmiş kredit və debitor borclarının məbləği; 
12. Məzənnə fərqləri; 
13. Aktivlərin qiymətləndirilməsi məbləği (dövriyyədənkənar aktivlərdən başqa); 
14. Sair reallaşdırılmamış gəlirlər. 
Fövqəladə gəlirlən təsərrüfat fəaliyyətinin fövqəladə şəraitin (təbii fəlakət, 
yanğın, qəza və s.) nəticəsi kimi əmələ gələn daxilolmalar, sığorta ödənişləri və habelə 
bərpa edilməyə və gələcəkdə istifadə edilməyə yaramayan aktivlərin silinməsindən 
qalmış maddi qiymətlərin dəyəri hesab edilir. 
Kommersiya təşkilatlarının xərcləri aktivlərin (pul vəsaitləri, digər əmlaklar) 
sıradan çıxması nəticəsində iqtisadi faydanın azalması deməkdir. Kommersiya 
təşkilatlarının xərcləri xarakterindən, həyata keçirilməsi şəraiti və fəaliyyət 
istiqamətindən asılı olaraq iki yerə ayrılır: 
1. Adi fəaliyyət növləri üzrə xərclər; 
2. Sair xərclər (əməliyyat, satışdankənar və fövqəladə xərclər). 
Adi fəaliyyət növü üzrə xərclərə məhsulun hazırlanması və satışı ilə əlaqədar 
əmtəələrin alınması və satışı, işin yerinə yetirilməsi və xidmətin göstərilməsi ilə 
əlaqədar xərclər aiddir. 
Kommersiya təşkilatlarının adi fəaliyyət növü üzrə xərclərinə daxildir: 
1. Xammal, materiallar, əmtəələr və digər material-istehsal ehtiyatların alınması 
ilə bağlı xərclər;