Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
74

---

Əsas kapitalın dövranı və dövriyyəsi daxilində onların qeyri-bərabər hərəkəti baş verir 
ki, bu onların dəyərlərinin bərpa olunmasının xüsusiyyətləri ilə izah olunur. Əmək 
vasitələrinin dəyəri hazır məhsulun dəyərinə hissə-hissə keçir. Deməli əsas vəsaitlərin 
dəyərinin bərpası da tədricən baş verir və bu sərbəstləşən pul vəsaitlərinin hesablarda 
yığılması ilə müşayiət olunur. Eyni zamanda əsas kapitalın hərəkətindəki bu qeyri-
bərabərlik ona gətirib çıxarır ki, bəzi müəssisələrdə sərbəst pul vəsaiti yaranır, 
digərlərində isə xərclərə olan ehtiyaclarla əlaqədar vəsait çatışmazlığı meydana çıxır. 
Beləliklə, kapitalların qeyri-bərabər dövranı və dövriyyəsi əsasında istehsal vaxtı 
ilə tədavül vaxtının uyğunsuzluğunu aradan qaldıran vəsaitlərin müvəqqəti 
sərbəstləşməsi və onların təsərrüfatda tətbiqinin zəruriliyi arasındakı ziddiyyəti həll 
edən münasibətlərin meydana gəlməsi təbiidir. Bu münasibətlər kimi məhz kredit çıxış 
edir. Kredit əmtəə təsərrüfatının labüd atributuna çevrilir, çünki cəmiyyət sərbəstləşən 
resursların boş dayanmamasında və iqtisadiyyatın geniş miqyaslarda inkişafında 
maraqlı olur. 
Bununla belə, kapitalın dövranı və dövriyyəsi kreditin obyektiv zəruriliyini hələ 
tam açıqlamır. Dövranın və dövriyyənin qeyri-bərabərliyi bir tərəfdən vəsaitlərin 
sərbəstləşməsi, digər tərəfdən isə onların tələbatının mövcud olması faktını təsdiqləyir. 
Deməli dövran və dövriyyədə kredit münasibətlərinin yaranmasının mümkünlüyü 
gizlənir. Kreditin mümkünlüyünün həqiqətə çevrilməsi üçün müəyyən şərtlər tələb 
olunur. Ən əvvəl kreditorla borcalan hüquqi cəhətdən müstəqil, öz aralarındakı iqtisadi 
əlaqələrdən irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə maddi zəmanət verən ünsürlər 
kimi çıxış etməlidirlər. Bundan başqa kredit yalnız kreditorla borcalanın maraqları üst-
üstə düşdükdə zəruri olur.
Zahirən gündəlik həyatda kredit əşyanın və ya pul vəsaitlərinin müvəqqəti 
istifadəyə götürülməsi kimi çıxış edir. Kredit vasitəsilə mal-material qiymətliləri, 
müxtəlif növ maşın və mexanizmlər əldə edilir. Əhali tərəfindən nisyə əmtəələr alınır, 
başqa sözlə kredit hesabına əldə edilən obyektlər kimi ən müxtəlif qiymətlər çıxış edir.