Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
92

---

Mövzu 7. PUL-KREDIT SIYASƏTININ ƏSAS METODLARI 
1.
Mərkəzləşdirilmiş 
kredit 
əməliyyatları 
üzrə 
faiz 
dərəcələrinin 
müəyyənləşdirilməsi; 
2.
Məcburi ehtiyat normalarının müəyyənləşdirilməsi; 
3.
Sərbəst bazarda qiymətli kağızlarla bank əməliyyatlarının aparılması; 
4.
Kredit təşkilatlarına mərkəzləşdirilmiş kreditlərin verilməsi; 
5.
Valyuta müdaxiləsi və mübadilə məzənnələri siyasətinin həyata keçirilməsi; 
6.
Bank əməliyyatlarının məhdudlaşdırılması. 
MƏRKƏZI BANKIN KREDIT TƏŞKILATLARI ILƏ
MÜNASIBƏTLƏRI 
1. Mərkəzi Bank bank əməliyyatları aparılması üçün kredit təşkilatlarına 
lisenziyalar verməkdə və onları almaqda müstəsna hüquqa malikdir. Bank əməliyyatları 
aparılması üçün lisenziyalar qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada verilir; 
2. Mərkəzi Bank kredit təşkilatlarına verilmiş lisenziyaların qeydiyyatını aparır; 
3. Mərkəzi Bank kredit təşkilatlarının qiymətli kağızlar emissiyasını qeydə alır; 
4. Mərkəzi Bank bank qanunvericiliyinə, Mərkəzi Bankın normativ aktlarına və 
göstərişlərinə kredit təşkilatları tərəfindən riayət olunmasına daim nəzarət edir. Bank işi 
üzrə müvafiq normativ aktlar qəbul edir, kredit təşkilatları üçün məcburi normativlər 
müəyyənləşdirir. 
Kredit təşkilatlarında ildə bir dəfə, zəruri olduqda əlavə yoxlama və təftiş aparır, 
onların fəaliyyəti ilə əlaqədar zəruri sənədləri alır, həmin sənədlər üzrə izahat tələb edir.
KOMMERSIYA BANKLARI VƏ ONLARIN HƏYATA
KEÇIRDIKLƏRI ƏMƏLIYYATLAR 
KitabYurdu.az 
93

---

«Kommersiya bankı» termini bank işi inkişafının ilkin mərhələsində meydana 
gəlmişdir. O zaman banklar əsasən ticarət və əmtəə mübadiləsi əməliyyatları üzrə 
yaranan ödənişlərə xidmət edirdilər. Bankların əsas müştəriləri kimi tacirlər çıxış 
edirdilər (kommersiya, yəni ticarət bankı adı məhz buradan götürülmüşdür). 
Dünya bank sistemində ikinci pilləli banklar kimi kommersiya bankları mühüm 
yer tutur. Əgər mərkəzi banklar bankların bankı olaraq banklara və hökumətə xidmət 
edirsə, kommersiya bankları bilavasitə müştərilərə xidmət edir, onlarla işləyir. 
Kommersiya banklarının başlıca fərqi pul emissiyası hüquqlarının olmamasıdır. 
Kommersiya bankları əsasən iki növə bölünür: universal banklar və ixtisaslaşdırılmış 
banklar. Universal banklar adətən bütün bank xidmətlərini yerinə yetirmək hüququna 
malikdir.
Universal kommersiya bankları dünya miqyasında müştərilərinə 200-ə yaxın bank 
xidməti yerinə yetirir. Ixtisaslaşdırılmış banklar bu çoxsaylı bank xidmətlərinin biri və 
ya bir qrupu üzrə fəaliyyətini qurur. 
Ixtisaslaşdırılmış banklara investisiya bankları, ipoteka bankları, kredit 
kooperativləri və s. daxildir. 
Kommersiya bankları milli iqtisadiyyatda maliyyə vasitəçiləri kimi böyük rol 
oynayırlar. Onlar sərbəst qalan pulları dövriyyəyə cəlb edir və onları məhz ehtiyacı olan 
şəxslərə və ya müəssisələrə verir (kredit kimi). Bununla da onlar çox vacib bir vəzifəni 
icra edir, həmçinin müştərilər arasında hesablaşmaları icra edir və bununla da vasitəçi 
kimi xidmət göstərirlər. 
Ümumiyyətlə, kommersiya banklarının xidmət dairəsi çox genişdir və bu inkişaf 
etmiş ölkələrdə getdikcə artır. Hər bir bank rəqabətə tab gətirmək üçün öz müştərilərinə 
daha çox və daha yüksək keyfiyyətli xidmət göstərmək istəyir. Hazırda bankların 
müştərilərinə göstərdiyi xidmətləri bir neçə iri qruplara bölmək olar: 
1. Kassa-hesablaşma xidməti. Bu xidmət növü hər şeydən əvvəl müştərilərə 
(hökumət, bələdiyyələr, müəssisələr) qeyri-nağd hesablaşma xidmətindən, onlardan