5. Qıcıqlandırıcı ZM Bu qrup ZM özündə çoxlu maddələr cəmləşdirir ki, onlar da selikli qişalara burun,
boğaz, ciyərlər və ya dəriyə qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Bu maddələri 2 qrupa
ayırmaq olar: – lakrimatorlar – burun, boğaz və gözün selikli qişalarını
qıcıqlandıran, nəticədə yaş axma ( göz bəbəklərinin spazmı) və burun axması
əmələ gətirən maddələr. (Lakrimator yunan sözü olub «lakrime» – göz yaşı
deməkdir). – sternitlər – yuxarı tənəffüs yollarının selikli qişasının sinir
sonluqlarını qıcıqlandıran, nəticədə öskürək, qusma, asqırma və başağrısı əmələ
gətirən maddələr.
Qıcıqlandırıcı zəhərləyici maddələrə Adamsit və Sİ-ES daxildir.
Adamsit – 1918-ci ildə amerikalı alim Adams tərəfindən alınmışdır. Təmiz
adamsit sarımtıl-yaşıl rəngli, iysiz, kristal maddədir. Suda demək olar ki, həll
olmur, əksər üzvi həlledicilərdə isə çətin həll olur. Texniki adamsit toz halında və
ya ərimiş kütlə halında olub, ərimə temperaturu 190-195
0
C-dir. Adamsit yuxarı
tənəffüs orqanlarına güclü qıcıqlandırıcı təsir göstərir (öskürək, asqıraq, burun
qişasından çoxlu selik axması, sinədə ağrı və göynəmə). Havada 3 mq/l qatılıqda
10 dəqiqə nəfəs aldıqda ölümlə nəticələnir.
İlk yardım: zəhərlənmiş şəxsə əleyhqaz geydirib onu zəhərlənmiş sahədən
çıxardıqdan sonra, fərdi kimya əleyhinə paketdə olan tüstü əleyhinə məhlulu
çıxarıb əleyhqazın içərisinə yeritməklə, yaxud zərərçəkənə qoxulatmaqla
deqazasiya etmək lazımdır.Mühafizə vasitəsi – əleyhqaz. Deqazqsiya otağın
havasını dəyişməklə aparılır. Adamsit kimyəvi kəşfiyyat cihazı vasitəsi ilə
müəyyən edilir.
6. Psixokimyavi ZM Bu zəhərli maddələr qrupuna Bi-Zet, DLT (dietilamid lizergin turşusu) aid edilir.
Bu maddələr adətən insanların psixologiyasına təsir göstərir, onlarda psixoloji ruh
düşkünlüyü hissi yaradır, əsgərlər döyüşməkdən imtina edir, öz silahlarını atıb
gedirlər. Bu hal onlarda bir neçə gün davam edə bilər. Sonra adətən insanlar
sağalırlar.
