Mühazirələr. Mövzu Müasir şəraitdə mülki müdafiənin rolu və vəzifələri. Plan

MÖVZU10.
Mülki müdafiənin öyrədilməsinin təşkili.
Plan 
1.Fövqəladə hadisələrdən mühafizə sahəsində əhalinin hazırlanması mülki 
müdafiənin əsas vəzifələrinnən biri kimi. 
2.Ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin MM üzrə MM biliklərinin öyrədilməsinin 
tədrsinin məqsədi. 
3. Mülki müdafiə təliminin metodikası 
4.Nəzəri və əməli məşğələ formalarının keçirilməsi metodikası 
5.MM üzrə məşğələlərə hazırlığın metodikası 
6.Müəllimlərin məşğələyə(dərsə) hazırlanması,mövzuların aydınlaşdırılması və 
tövsiyyə olunan ədəbiyyatların öyrənilməsi 
7.Məşğələlərin məqsədi,tədris sualları və seçilmiş qaydaların müəyyən edilməsi 
8.Mülki müdafiənin təlimlərinin prinsipləri, metodları və formaları 
Azərbaycan Respublikasının mülki müdafiəsi sülh və müharibə dövründə əhalinin 
və ərazinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə dövlət hakimiyyəti 
orqanları,hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sistemidir. 
Mülki müdafiə üzrə dövlət funksiyalarını Azərbaycan Respublikasının Mülki 
müdafiə sistemi yerinə yetirir. 
Dünyada baş verən təbii hadisələr, texnogen qəzalar, dövletlerarası və 
dövlətdaxili silahlı toqquşmalar təhlükəsinin mövcud olması, hərbi işinin inkişaf 
tendensiyalarını bir daha nəzərə almağı,silahlı mübarizə vasitələrinin,xüsusən də 
nüvə silahının dövrümüzdəki rolu və yeri barədə düşünməyi tələb edir. 
Burada hərbi qüvvədən o cümlədən də nüvə silahından istifadə edilməsinin 
mümkünlüyü, yaxud qeyri mümkünlüyü məsələsi qarşıya cıxır. 
İndiki dünyada beynəlxalq münasibətlərə istiqamət verən iri və hərbi gücü 
çox olan dövlətlərin apardıqları siyasətin rolu və məsuliyyəti artir, digər tərəfdən 
nüvə silahının mövcudluğu onlara ehtiyyatlı olmağa məcbur edir

---

Hazırda dunyada bir cox ictimai xadimlər yuxarıda gostərilən reallığı qeyri-
şərtsiz qəbul edir və belə bir cəhətə ustunluk verirlər ki, siyasi məqsədlərə əsasən 
hərbi quvvə tətbiq etmədən dinc və siyasi danışıq yolu ilə nail olmaq mumkundur.
Dunya dövlətləri sitemində muxtəlif dəyişikliklər baş verir, lakin muharibə , 
sulh məsələsi problem olaraq qalır. 
Bu gun Azərbaycan Respublikasi suveren dövlətdir və muharibə 
vəziyyətindədir.O muhafizə sahəsində butun problemləri özu həll etməlidir. 
Son onilliklərin nəticəsi göstərir ki,butun dunyada təbii fəlakətlərin texnogen 
qəzaların,ekoloji katastrofaların intensivliyi son dərəcədə artmışdır,bunlar da bir 
sıra gözlənilməz nəticəlrə gətirib çıxarır, insanların həyatına,sağlamlığına,genetik 
fonduna ciddi təhlukə yaradır. 
Hal-hazırda bir cox fövqəladə halların yaranmasina səbəb terrorizm olub 
tədricən beynəlxalq xarekter alır. 
Muasir Azərbaycan Respublikasında əhalinin tehlukəsizliyinin təmin 
olunması,o cumlədən də təbii,texnogen,ekoloji,sosial-siyasi xarakterli fövqəladə 
hallardan muhafizesi böyuk əhəmiyyət kesb edir.
Bununla belə Mulki mudafiə haqinda Azərbaycan Respublikası qanunun 
tətbiq edilməsi barədə Azərbaycan respublikası prezdenti H.Ə.Əliyevin 1998-ci il 
18 aprel tarixli 700 sayli fərmanının 2-ci bəndinin icrasını təmin etmək məqsədilə 
Azerbaycan respublikasinin Nazirler Kabinetinin verdiyi qərara əsasən 
Azerbaycan Respublikasi Tehsil Nazirinin 07.01.1999-cu il tarixli 14 sayli əmri ilə 
humanitar və pedaqoji ali məktəblərin tədris planlarına Mulki Mudafiə və tibbi 
biliklərin əsasları fənni daxil edilmisdir.Butun tədris prosesində tələbələrə-
gələcək muəllimlərə fövqəladə hallarda evdə,kucede,məktəbdə,cöldə duzgun 
davraniş qaydaları və normalarına riayət etməyin vacibliyi izah edilir. 
Belə ki, sulh və muharibə dövrlərindəki fövqəladə hallarin, təbii 
fəlakətlər,istehsalat qəzalarının nəticəsində yaranmış zədələnmə ocaqlarin da 
xilasetmə və təxirəsalinmaz işlərin təşkilin əsasları,əhalinin Azərbaycan 
respublikası Nazirlər kabinetin 1998-ci il 25 sentyabr tarixli 193 saylı qərarı ilə 
təsdiq edilmiş Azerbaycan Respublikasında fövqəladə hadisələrdən mudafiə 
sahəsində əhalinin hazırlanması qaydalarina muvafiq olaraq muhafizə bilikləri 
ölkəmizin 6 yaşdan yuxarı butun vətəndaşlarına öyrədilməlidir.Bu məqsədlə 
məktəblərintədris praqramına da Mulki mudafiə fənni daxil edilmisdir.Şagirdlərə 
bu fənnin oyrənilməsində məqsəd-onlari təbii fəlakətlərin,qəzaların 
nəticələrindən,eləcədə muasir silahların təsirindən muhafizəyə hazirlamaqdır.bu 
həmcinin sagirdlərə dəyanət,oz quvvələrinə inam kimi keyfiyyətlər 
aşılanmasına,vətənpərvərlik tərbiyəsinə yardim gostərir ki,bunlarda muharibəyə 
cəlb olunmuş respublikamizin gənc vətəndaşlari ucun vacib keyfiyyətlərdəndir. 
Orta ümumtəhsil məktəblərində MM məşğələləri 2,5 və 6-cı siniflərdə,(tədrisi 
6 yaşdan başlayan məktəblərdə isə 3,6 və yeddinci siniflərdə) keçirilir. 
Məktəblərdə MM üzrə məşğələ saatları qüvvədə olan proqram üzrə 
keçirilir.Tibb mövzuları üzrə məşğələlərin aparılması(6-cı sinifdə) məktəblərin tibb 
işçiləri səhiyyə orqanlarının,"Qızıl Aypara" cəmiyyəti yerli təşkilatların ayırdığı 
şəxslər,habelə "tibbi biliklərin əsasları" kursunu bitirmiş fənn müəllimləri cəlb 
olunmalıdır.Aşağı sinif şagirdlərinin psixoloji xüsusiyyətlərini nəzərə 

---

alaraq,təcrübi məşğələlərdə oyun metotikasindan istifadə etmək,yarış keçirmək, 
bununlada uşaqlarda öyrədilən fənnə maraq və müsbət əhval-ruhiyyə yaratmaq 
məqsədə uyğundur. 
Məşğələlərin aparılması metodikasının əsasını müəllimin qısa 
söhbəti,fəaliyyət üsulunu nümunəvi surətdə göstərməklə onu dəqiq izah etməsi,bu 
qayda və üsulları yerinə yetirməkdə şagirdlərdə əməli vərdişlər yaratmaq üçün 
onlara məşq keçirilməsi təşkil etməlidir.
Məşğələləri daha səmərəli hazirlamaq və onları keyfiyyətli kecirmək 
məqsədilə muəllim MM-yə dair metodiki və əyani vasitədən,texniki tədris 
vasitələrindən istifadə edir.Aşagi siniflərdə Mulki mudafiə məşğələləri apararkən 
nəzərə alinmalidir ki,bu uşaqların muhafizə məsələlərinə,geniş mənada isə hərbi 
işin ən bəsit də olsa unsurləri ilə ilk tanışlıqdır.Burada şagirdlərə muəyyən 
anlayışlar verməklə bərabər onlarda bu işə tədricən maraq,həvəs yaradilması,sonra 
isə bacarıq ve vərdişlər aşılanması yuxarı siniflərdə kecirilən ibtidai hərbi 
hazirlığın keyfiyyətlərinə musbət təsir gösterir.Butun bunlar isə məktəblərin 
umumi hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsi ucun də son dərəcədə əhəmiyyətlidir.
Mülki müdafiə kursunu öyrənərkən 3 əsas məsələ həll edilir:təlim keçənlərdə 
bu fənn üzrə mükəmməl biliklər formalaşdırmaq,fərdi və kollektiv mühafizə 
vasitələrindən istifadə etməyin əməli vərdişlərini aşılamaq və bu mühafizənin 
səmərəliyinə inam tərbiyə etmək .Məllimin metodikası bu məsələlərin kompleks 
həllini təmin etməlidir. Dərsin səmərəliyinin yüksəldilməsi möhkəm biliklərin 
formalaşmasında başlıca şərtdir.Səmərəliyin əsasını dərsdə tədris işinin yaxşı təşkil 
olunması həm də bu,dərsdə şagirdin ,müəllimin rəhbərliyi altında müstəqil 
işləməsinə daha cox yer verilməsini nəzərdə tutur.Yeni materialının qısa şəhrindən 
sonra mətni öyrənmək,habelə əyani vəsaitlə işləmək,öyrənilən suallara aid 
üsulları,hərəkətləri,tapşırıqları yerinə yetirmək üçün şagirdlərə çox vaxt vermək 
lazımdır.Öyrənilən materialın ,xüsusilə tədris proqramının daha vacib bölmələrinin 
yuxarı sinif şagirdləri ilə tez-tez müzakirəsini keçirmək lazımdır.Bütün tədris 
sualları dərsdə mükəmməl öyrənilməlidir.Bu işin ev tapşırığı kimi şagirdlərin 
öhdəsinə buraxılması yol verilməzdir.Sadalanan bu tələblərin yerinə yetirilməsi 
mülkü müdafiə proqramının şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsinə imkan 
yaradır.Şagirdlərə müəyyən vərdişlərin aşıianması əsasən əməli məşgələlərdə 
olur.Lakin ,nəzəri dərslərdə öyrənilən materialın mahiyətinin izahı ,əməli 
qaydalarının və hərəkətlərin(məsələn MM normativlərinin)yerinə yetirilməsi ilə 
düzgün uzlaşmalıdır.Mövzunun ,yaxud vacib tədris sualının şəhrinə başlayarkən 
,bunu öyrəndikdən sonra şagirdlərin nə etməli olduqlarını(verilən sualın cavabının 
planını tərtib etmək,əməli tapşırığı yerinə yetirmək və yaxud əlavə ədəbiyyat 
oxumaq və s.)əvvəlcədən demək məqsədə uygundur.Məsələnin belə qoyuluşu 
şagirdlərın tədris prosesində faliyyətini artırır.Şagirdlərin MM proqramında 
nəzəri,əməli məşgələ formaları nəzərdə tutulmuşdur.Nəzərı dərslər: müharizələr –
materialın şifahi şərhi metodu ilə keçrilir.Bu öyrənilən bölmənin elmi biliklərinin 
əsasını verməli,tədris materialının mürəkkəb sullarını qarşılıqlı dialektiki əlaqəli 
şəkildə açıqlamalı,şagirdlərin yaradıcı təfəkkürlərinin inkişafına və onların dünya 
görüşünün formalaşmasına şərait yaratmalı,nəzəriyyə və təcrübənin aktual 
məsələlərini,elmin müasir nailiyyətlərini əks etdirməli,başqa növ dərslərin təşkilinə 

---

və keçirilməsinə və şagirdlərin müstəqil işləmələrinə əsas verməlidir. 
Əməli dərslər-müxtəlif əyani vəsaitlər :cihazlar, mühavizə vasitələri və s. əməli 
olaraq mənimsəmək, onların tətbiqini,saxlanması metodlarını mənimsəmək, 
cürbəcür üsulları və hərəkətləri yerinə yetirməkdə müəyyən vərdişlərin aşılanması, 
tədris proqramına müvafiq olaraq tapşırıqların işlənməsi məqsədi ilə keçirilir. 
Əməli dərslər ,göstərmək, izah etmək yerində əməli işləməsidir. 
Tədris materialının müstəqil öyrənilməsi-sxemlərdən və başqa əyani tədris 
vasitələrindən istifadə edərək keçirilir.O,adətən ədəbiyyatdakı materialları təkrar 
etməklə,əlavə ədəbiyyatlardan və sorğu kitablarından istifadə etməklə uzlaşdırılır. 
Müəyyən edilmişdirki,insan oxuduğu materialın 10%-ə qədərini,eşitdiyinin 20%-ni 
gördüyünün isə 30%-ni yadda saxlaya bilir! Eyni vaxtda gördüyünün və eşitdiyinin 
50%-ni,danışdığının70%-ni və eyni zamanda danışa-danışa etdiyinin90%-ni yadda 
saxlayır.Ona görə də biliklərin mərhələlərlə formalaşdırılması metodunda görülən 
işin öz danışığına istinad edərək yerinə yetirilməsi ən proqressiv təlim metodudur. 
Belə təlim şagirdlərə tədris materialının vacib əsaslarını,tarixləri,tərifləri,adları və 
onlar arasında əlaqələri əks etdirən konspektlər,icmallar vasitəsilə verilməsidir. 
Belə icmalar üzrə tədrisdə keçirilən materialların daha möhkəm mənimsənilməsinə 
nail olunur,müstəqil hazırlaşarkən onun təkrarına və yadda saxlamasına az vaxt 
sərf olunur. Son illərin təcrübələri göstərir ki,fövqaladə halların 
nəticələrindən,mühafizənin mövcud sistemində köklü dəyişikliklər edilməsi vaxtı 
çatmışdır. Bu baxımdan əhaliyə fövqaladə hallarda davranış və faliyyət 
qaydalarının öyrədilməsinin, habelə onların belə hallara mənəvi-psixoloji cəhətdən 
də hazırlığının daha səmərəli üsulları tətbiq edilməsidir. İnsan təhlükəsizliyinin 
təminatı son vaxtlar kəskin hal almışdır. Bu ona görədirki,təbii fəlakətlərin,eyni 
zamanda sənayedə, nəqliyyatda və digər sənaye kompleksində qəzaların sayı 
azalmır. 
Elmi –texniki tərəqqinin yüksəlmiş mürrəkkəb texniki sistemlərin tətbiqi ilə elmi-
texniki və istehsalat fəaliyyətlərinin miqyasının genişlənməsi,onların istismarında 
riskin artması insanların həyat və sağlamlığına,ətraf mühitə və istehsalatın normal 
fəaliyyətinə təhlükə yaradır. Bütün bunlarla əlaqədar gələcək mütəxəssislərə 
müasir sihahların tətbiqi zamanı ,istehsalatda insanların həyat fəaliyyətinin və ətraf 
mühütün mühavizəsini təmin etmək,biliyi,bacarığı vermək lüzumu günün vacib 
məsələsidir.