Mundarija : N

M etafaza. Bu davrning boshlang`ich bosqichida — prom etafazada
xro m o so m alar hujayraning ek v ato r qism iga siljiydi. S o ‘ng b arch a
xrom osom alar sentrom erlari bilan hujayra ekvatori yuzasi b o ‘ylab
joylashadi va m etafaza plastinkasini hosil qiladi. U rchuq iplari faqatgina
s e n trio la la rn in g h o silasi bo`l ib q o lm a y , balki x ro m o s o m a n in g
sentrom era sohasidan m etafazada paydo boMgan m ikronaychalar ham
urchuq tarkibiga kirishi aniqlangan. M etafazada x rom osom a to`liq
sh akllanadi. S h u n d ay qilib, ko‘z ilg‘amas darajada va o‘ta uzun
xrom atin ipchasining spirallashishi va batartib taxlanishi oqibatida
zich, uzunligi b o r-y o ‘g‘i 6 - 8 m m k bo`lgan xrom osom a hosil boMadi.
H a r b ir sen tro m era xrom osom a yelkalaridan turli m asofada joylashib
h ar xil kattalikdagi yelkalarga ega bo`lgan xrom osom ani shakllantiradi.
O d atd a, xro m o so m alar m etafaza davrida o ‘rganiladi. B unday h ar bir
x rom osom aning u ch qism i 2 ga ajralib turgan (sentrom era sohasi
b ilangina birikkan) xro m atid lard an iboratdir. H ujayraning h ar bir
q utbidan yo‘nalgan urchuq iplari bitta xrom osom aning sentrom erasiga
ikki to m o n d an birikadi.
Anafaza. H ar b ir xrom osom a b o ‘ylam asiga alohida qiz x romatidasiga
ajrala boshlaydi va sen tro m era ham ajraladi. X rom osom aning
sen tro m era sohasidan xrom atidlarga ajralib, hujayraning ikki qutbga
tortilishi ro ‘y beradi. Bu tortilishni sentrom eraga birikkan, urchuq
iplarining tarkibiga kiruvchi qisqarish xususiyatiga ega bo`lgan aktin
va boshqa oqsillar ta ’m inlaydi.
S hunday qilib, xrom atida tarzidagi qiz xrom osom alari hujayraning
ikki qutbiga tengma-teng miqdorda taqsim lanadi.
Telofaza. BoMinayotgan hujayraning o ‘rtasida siqiqlik paydo bo`la
boshlaydi. Bir ipli x ro m o so m a - x p o m atid a spirallari yoyiladi -
dispirallashadi va interfaza holatidagi xrom atin ko‘rinishiga ega bo`ladi.
H ujayradagi siqiqlik b u tu n hujayrani q am rab, bo`linish botiqligini
hosil qiladi. H ujayrada yad ro ch a shakllanadi va yadro qobig`i hosil
bo`ladi. Botiqlik ch u q u rlash ib , hujayrani boMadi, y a’ni sitotom iya
(sitoplazm aning bo`linishi) ro ‘y beradi va hujayra 2 ta qiz hujayrasiga
ajraladi. D oim o h am m a hujayralarda ham m itoz jarayonidagi davrlar
oxirigacha davom etaverm aydi.
A yrim hujayralarda xrom osom a soni bir necha m arta ortadi va
bu jaray o n G2 d an so ‘ng hujayra yadrosining qobigM saqlangan holda,
u rchuq iplari hosil boMmasdan ro by beradi. Ba’zan yadro profazadagi
kabi erib k etsa-d a, x rom osom alar hujayra qutblariga tarqalm aydi va
xromosom alarning xrom atidalarga ajralishi bilan qayta yadro qobig`i
hosil bo`ladi. N atijada xrom osom a soni o n a hujayranikiga nisbatan
2 m arta ortgan poliploid hujayra hosil boMadi. Bu jarayonga endom itoz
deyiladi. Poliploid hujayraning o ‘zi xuddi shunday jarayon ni qayta
o 'tab xrom osoma sonini yana ham orttirib olishi m umkin. Endom itoz
turli o ‘sim lik va hayvon hujayralarida uchraydi. Bu jarayon ayniqsa,
faoliyatlari jadallashgan hujayralardan (m asalan, jigar hujayrasi) tashkil
topgan a ’zo va to ‘q im alarda bo`ladi.
Ba’zan mitoz jarayonining oxirgi davrida qutblangan xromosomalar
atrofida alohida yadrolar hosil bo`ladi-yu, lekin sitotomiya kechmaydi. Buning oqibatida ikki yadroli (har bir yadrosidagi xromosoma
soni ona hujayrasiga teng bo`lgan) hujayra paydo bo`ladi.
Mitoz bo`linishi muhim ahamiyatga ega - hayotning muntazam
davom iyligi hujayra bo`linishidandir. Mitoz yo‘li bilan ko‘payish ona
hujayra genetik mahsulotining hosilasi ikki qiz hujayraga bir xilda
taqsimlanishni ta’minlab beradi. Mitoz bo`linish bilan barcha
organizmlar to‘qima va a’zolarning o‘sishi, tiklanishi va almashishi
kabi jarayonlar bajariladi. Bir hujayrali organizmlarda mitoz shu
organizm sonining jinssiz yo`l bilan k o‘payishini ta ’minlab beradi.
2.4 Yadroning xususiyatlari

Hujayra yadrosining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:

- Bu yadroviy konvert bilan chegaralangan.

- sharsimon yoki oval shaklga ega. Biroq, hujayra yadrosi odatda hujayraning shakliga mos keladi.
- U hujayraning markaziy mintaqasida joylashgan.
- Hujayra yadrosining hajmi DNK tarkibi va metabolizmga qarab o'zgaradi.
- Sitoplazma bilan yadro bo'shlig'i orqali aloqa qiladi.
- Hujayra yadrosi hujayraning kimyoviy reaktsiyalarini tartibga solish xususiyatiga ega.
- Genetik ma'lumotlarni saqlaydi. U hujayraning DNKda to'plangan genetik ma'lumotlarining aksariyat qismini o'z ichiga oladi.
- Interfaz yadrosi, shuningdek interfaza deb ham ataladi, bu hujayraning bo'linish davri emas.
- Hujayra yadrosi hujayra metabolizmini boshqaradi.

2.5.