Mundarija kirish I. Bob. Boʻshliqichlilar (Cnidaria) tipi umumiy tavsifi

Mavzuning ahamiyati. Epiteliymuskul hujayralari qoplash va harakatlanish funktsiyalarini bajaradi. Otuvchi hujayralar o’ljani falajlab ushlash va himoya vazifasini bajaradi, ularda otiluvchi ipchalarga ega bo’lgan otuvchi kapsula shakllanadi. Oraliq xujayralar boshqa hamma hujayralarni hosil qiladi. Endodermada epiteliymuskul va oziqni qamrab olib hazm qiluvchi bezli xujayralar bo’ladi. Tana bo’shlig’i qopga o’xshash bo’lib, maxsus to’siq (septa) lar yordamida kameralarga bo’lingan, meduzalarda murakkab naylar sistemasidan iborat. Tana bo’shlig’i og’iz teshigi orqali tashqariga ochiladi. Og’iz teshigi paypaslagichlar bilan o’ralgan. Og’iz teshigi orqali oziq moddalar tana bo’shlig’iga o’tadi va hazm bo’lmagan oziq moddalar chiqib ketadi. Oziq tana bo’shlig’ida va endoderma hujayralari ichida hazm bo’ladi. Nerv sistemasi diffuz (tarqoq), tartibsiz joylashgan, o’simtalari orqali bir-biri bilan tutashib ketadigan nerv hujayralaridan iborat. Meduzalarda bundan tashqari soyaboni chetida ikkita nerv halqasi, sezgi organlari — yorug’lik sezuvchi ko’zchalar, muvozanat organlari (statosistlar) va ropaliyalar (stsifomeduzalar) bo’ladi. Jinsiy va jinssiz ko’payadi. Jinssiz kurtaklanish orqali bir qancha turlar koloniya hosil qiladi.
Mavzu bo‘yicha adabiyotlarning qisqacha tahlili. Kurs ishini tayyorlashda asl nusxalarga qo'shimcha ravishda quyidagi nashrlarning rasmlari ishlatilgan: Bilich, G.L. Biologiya. To'liq kurs. 3 jildda 3-jild Zoologiya / G.L. Bilich, V.A. Krijanovskiy. - M .: MChJ "Oniks nashriyoti", 2005 yil; Zelikman, A.L. Umurtqasizlar zoologiyasi bo'yicha amaliyot / A.L. Zelikman. – M.; Oliy maktab, 1969; Chekanovskaya, O.V.
O.V. Chekanovskaya. - M.-L.: SSSR Fanlar akademiyasidan, 1960 va Shalapenok, E.S. Umurtqasizlar zoologiyasi bo'yicha seminar / E.S. Shalapenok, S.V. Xato. - Mn.: Yangi bilimlar, 2002. Qo'llanma 1-31 01


I.Bob. Boʻshliqichlilar (Cnidaria) tipi umumiy tavsifi
1.1. Boʻshliqichlilar tipining filogeniyasi
Qadimgi kovakichlilarning kelib chiqish masalasi ko‘p ho‘jayralilarning kelib chiqishi bilan bog‘liqdir.
Nemis olimi Gekkelning farazicha dastlabki eng qadimgi kovak ichlilar “suzib yuruvchi kipriklilardan” paydo bo‘lgan. Gekkelning tasviricha, gastral bo‘shlig‘iga ega bo‘lgan ekto-entodermali ya’ni ikki qavatli organizm bo‘lgan. Uning o‘troqlikka ko‘chishi natijasida dastlabki kovakichlilar rivojlangan.
Bularning kelib chiqishi ustida ishlagan rus olimi I.I.Mechnikov kovak ichlilarni embrion rivojlanishini chuqur o‘rgangan. U kovak ichlilarning eng qadimgi vakillari gidropoliplar deb ataydi.
Bo‘shliqichlilar asosan dengiz, qisman chuchuk suv hayvonlardir. Ularning vakillari kolonial gidroidpoliplar va meduzalar. Bular bo‘shliqichlilarni tipining tuban formalari. Gidraning tana uzunligi 5–7 mm, pastki tomoni bilan substratga yopishadi. Uning qarama-qarshi tomonida og‘iz, uning atrofida 5-12 paypaslagichlari joylashgan. Gidraning tanasi ektoderma va endodermadan iborat. Ular orasida bazal membrana joylashgan. Ektoderma epitelial – muskul hujayralardan tashkil topgan. Bazal membranasining asosiy funksiyasi gidra tanasini qisqarishi va cho‘zilishini hosil etishdan iborat. Ektoderma qavatda otiluvchi hujayralar bor. Ular ayniqsa paypaslagichlarida ko‘p. Otiluvchi hujayralar noksimon ko‘rinishda bo‘lib, ichida kuydiruvchi yirik kapsula joylashgan. Kuydiruvchi hujayraning tashqi sathida suzuvchi tuklar bor. Paypaslagichlari yonidan suzib o‘tayotgan hayvon otiluvchi tukchalarga tegib ketsa kapsuladagi tola otilib chiqib uning terisiga yopishadi, modda uni zaharlaydi yoki o‘ldiradi.
Ektodermada uzun o‘simtali yulduzsimon kam sonli nerv hujayralari bo‘lib, bir-biriga yaqin joylashgan nerv hujayralarining o‘simtalari tutashib nerv to‘rini hosil qiladi.
Bunday nerv sistema ko‘p hujayrali hayvonlarning eng ibtidoiy nerv sistema formasi sanaladi
Gidraning entoderma qavatida muskul, hazm va bez hujayrali uchraydi. Muskul hujayralari xivchin va soxta oyoqli – pseydopiyli bo‘lib, ozuqa bo‘laklarini tutishga moslashgan. Paypaslagichlar orqali og‘izga kirgan ozuqa avval ichki bo‘shliqda hazm bo‘ladi.