Mundarija kirish I. XX asrning 50-yillarida o’zbekiston madaniy kommunistik mafkura tasiri va qatag’onlik siyosati

Ammo ikkinch jahon urushi yakunlanishi bilan Stalinning qatag’on mashinasi ishga kirishdi. Adabiyot san’at va fan namoyandalari, xususan, 1946-1952-yillarda juda og‘ir kunlami o‘z boshidan kechirdi. Chunki bu davrda I.Stalin shaxsiga sig‘inish eng dahshatli tus olgan edi. 1946-1985 yillar oralig’ida Markaz ideologlari tomonidan o’ylab topilgan «rivojlangan sosializm», «sosialistik turmush tarzi» kabi xayoliy va noilmiy aqidalar girdobida butun mamlakatda bo’lganidek, O’zbekistonda ham maorif, oliy ta’lim, ilm-fan, san’at o’ta siyosiylashgan holda rivojlanishga majbur qilindi. Ushbu davrda madaniyatga xos, uning rivojlanishi uchun muhim omil bo’lgan erkinlik, demokratiya batamom yo’q qilindi. Madaniyat, ayniqsa milliy madaniyatning «rivoji» maxsus qolipga solindi. Totalitar tizim sharoitida madaniy-ma’rifiy muassasalardan ommaga g’oyaviy ta’sir o’tkazish maqsadida keng foydalanildi.

Bu davrad xalqimiz manviyati va madaniyati katta sinovlarni boshdan o’tkazdi. Bu sinovlar ming yillar davomida shakillangan xalqimiz madaniyatiga o’z tasirini o’kazmasdan qolmadi. O’zbek adabiyoti va san’ati mafkurafaiy bosimga qaramasdan saqlab qoldi. Mutaqillik erishganimizdan so’ng xalqimizning еtuk farzandlari asarlari qaytadan nashr etildi.

• Bu davrad xalqimiz manviyati va madaniyati katta sinovlarni boshdan o’tkazdi. Bu sinovlar ming yillar davomida shakillangan xalqimiz madaniyatiga o’z tasirini o’kazmasdan qolmadi. O’zbek adabiyoti va san’ati mafkurafaiy bosimga qaramasdan saqlab qoldi. Mutaqillik erishganimizdan so’ng xalqimizning еtuk farzandlari asarlari qaytadan nashr etildi.
• XX asrning 50-80-yillaridagi eng muhimi qarashlardan biri shundaki, bu davrda barcha milliy respublikalar va millatlar madaniyatini o’ziga mujassamlashtirgan yagona “sovet madaniyati” yaratilganligining e’tirof etilishi SSSRga birlashtirilgan barcha xalqlar ma’naviyatining bundan keyingi yo’nalishini belgilab berdi. Ushbu davra madaniyatga xos, uning rivojlanishi uchun muhim omil bo’lgan. Erkinlik demokratiya batamom yo’q qilindi. Madaniyat, ayniqsa milliy madaniyatning “rivoji” maxsus qalbiga solindi. Siyosiy o’lchovlarga, kommunistik mezonga javob bermagan har qanday asar yo’qqa chiqarildi, uning muallifi jamiyatga yaroqsiz shaxs sifatida “chetga surib” qo’yildi.
• Partiyaning adabiy siyosati, kommunistik g`oyaviylik uchun kurash ko`plab shafqatsizliklarga yo`l ochib berdi. A.Qodiriy, Cho`lpon, Fitrat singari adiblar tevaragida fitnalar uyushtirildi, oxir-oqibat ular “xalq dushmani” sifatida qatl etildi. Oybek, G`.G`ulom, A.Qahhor, H.Olimjon kabi omon qolgan yozuvchi-shoirlar umr bo`yi ta`qib-tazyiqlar ostida yashadilar. Yangi o`zbek adabiyotining o`nlab shoh asarlari zararli sanalib, o`qish man etildi.