Mundarija kirish I. XX asrning 50-yillarida o’zbekiston madaniy kommunistik mafkura tasiri va qatag’onlik siyosati

2.2 XX asrning 50 – 80 yillarda Qoraqalpog`iston madaniyati va san`ati.

XX asrning boshlarida Markaziy Osiyo xalqlari siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy hayotida katta o`zgarishlar yuz berdi. 1924 yili Turkmaniston ASSR ning Amudaryo viloyati va Xiva xonligining Hujayli hamda Qung`irot tumanlari hududida Qozog`iston ASSR tarkibida Qoraqalpog`iston Avtonom viloyati tashkil etildi. U 1930 yilan RSFSR tarkibiga kirdi. 1932 yilda Qoraqolpog`iston Avtonom Respublikasiga aylantirildi.
Qoraqolpog`lar tarixida 1936 yil muhim siyosiy voqealar yili sifatida abadiy qoladi. Chunki, shu yili o`z taqdirlarini O`zbekiston SSR tarkibiga kirishi bilan belgiladi va o`z tanlagan yo`lining istiqbolli ekanligini ko`rsata oldi.
Qoraqolpoq va o`zbek xalqi bir necha o`n yillik mobaynida to`planib qolgan muammolarni hal etishda, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni yanada chuqurlashtirishda o`z an`analaridan unumli foydalanish yo`lini tanladilar. Har ikki xalq taqdiri, istiqbolli bir xonligini, ularni mushtarak orzular, yagona intilish birlashtirib turganligini ochiq-oydin ko`rsatadilar. Tarixan turli davrlarda turli siyosiy o`zgarishlar va qiyinchiliklarda tabiatan do`stlik va qarindoshlik munosabatlari bunga asos bo`ldi.
Qoraqalpoq xalqi o’zbek xalqining eng yaqin qardoshi bo’lib tarixning ko’plasb sinovlarini birgalikda boshdan o’tkazgan.
Bizning ezgu maqsadimiz – birgalikdagi mehnatimiz bilan Yangi O‘zbekistonda har tomonlama rivojlangan, obod va farovon Yangi Qoraqalpog‘istonni bunyod etishdir. Asrlar davomida et va tirnoq kabi bir bo‘lib ketgan xalqlarimiz do‘stligiga, hech qanday kuch ta’sir ko‘rsata olmaydi. Chunki, bizning o‘tmishimiz bir, bugunimiz ham, kelajagimiz ham bir».
Davlatimiz rahbari ayatganidek qoraqalpoq xalqi bilan o’tmishimiz va kelajamiz bir hech qachon etni tirnoqdan ajratib bo‘lmaydi. Uning azobi og‘ir kechadi. O‘zbek va qoraqalpoq xalqlari o‘rtasidagi yuksak hurmat, ishonch va birodarlik tarixiy haqiqat. Mamlakatimizda nimaiki ijobiy islohotlar olib borilsa, Qoraqalpoq zaminidan boshlash umummilliy anʼanaga aylangan. Bugungi osoyishta zamonda ikki qondosh xalq o‘rtasida hatto qil o‘tishiga ham hech bir asos yo‘q. Aka-ukalar o‘rtasida nizo chiqarishga urinayotganlar adashadi. Bu ikki xalqning iymoni but, eʼtiqodi mustahkamdir.
XX asrning 50-yillaridagi adabiy muxitda yangi avlod shoir, yozuvchi va dramaturglari: I.Yusupov, T.Jumamuratov, T.Qaipbergenov, X.Turimbetov, B.Kaipnazarov, X.Seitov, T.Najimov, S.Xojaniyazov kabilar ijod qildilar. 1960 - 1970 yillar barcha janrlarning misli ko’rilmagan darajada o’sishi va boyishi bilan xarakterlanib, bu davrda T.Jumamuratov, I.Yusupov, G.Seytnazarovlarning she’rlari va poemalari, S.Xojaniyazov, P.Tlegenov, K.Raxmonovlarning pesalari, X.Seitov, A.Bekimbetov, K.Sultanov kabilarning roman va qissalari dunyo yuzini ko’rdi. T.Qaipbergenovning «Qoraqalpoq dostoni», «Mamanbiy xaqida rivoyat», «Baxtsizlar» trilogiyasi paydo bo’ldi.