Mündəricat Fəsil Abortlar: təhlükələr və sosial perspektivlər

Diaqram 2.4. Bir çox ölkələrdə doğuma görə

cinslərin nisbəti (1950-2010)

Azərbaycanda və digər Cənubi Qafqaz ölkələrində, həmçinin, digər dünya ölkələrində XX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq selektiv abortlar sürətlə artmışdır. Çünki həmin dövrdə artıq USM bu bölgədə tətbiq olunmağa başlamışdır. Bu baxımdan, USM-in meydana çıxması əhalinin gender balansının normal səviyyədən (100-107), qeyri-normal səviyyəyə (100-118) qalxmasına səbəb olmuşdur.

Diaqram 2.5. Bir çox ölkələrdə doğuma görə

cinslərin nisbəti (1950-1935) (9)

Selektiv abortlar, USM meydana çıxanadək ümumi abortlar statistikasının tərkib hissəsi olmuşdur. Çünki 70-80-ci illərədək embrionun cinsinin müəyyən edilməsi metodları primitiv olduğu və zəif ehtimallara əsaslandığı üçün, geniş yayılma imkanları yox idi. Lakin, doğuşdan sonra körpələrin öldürülməsi imkanları geniş idi. Çünki əksər yerlərdə buna nəzarət mexanizmləri zəif olmuşdur.

Cahiliyyə ərəblərində olduğu kimi, müasir dövrdə də çinlilər qız uşaqlarını çaylara atırdılar. Lakin, USM-nin meydana çıxması, bu ənənənin ortadan qalxmasına şərait yaratmışdır. İndiyədək çay kənarlarındakı əyalətlərdə “qızları çaya atmayın!” xəbərdarlıq nişanələrinin olması, bu ənənənin hələ də bəzi əyalətlərdə davam etdiyini göstərir.

Uşaqların sayının azaldılmasına yönələn ailə planlaşdırılması siyasətinin tətbiqi patriarxal cəmiyyətlərdə seçimin oğlanlar xeyrinə edilməsinə şərait yaradır. Bu problemin həlli üçün, patriarxal ölkələrdə gender bərabərliyi siyasətinin inkişaf etdirilməsi vacibdir. Bununla yanaşı, ailə planlaşdırılması siyasətinin ortadan qaldırılmasının düşünürük ki, selektiv abortların azalmasında müsbət nəticələri olacaqdır. Lakin, problemin fundamental həlli, sosial dövlət prinsiplərinin inkişaf etdirilməsinə bağlıdır. Yəni, əhalinin sosial-iqtisadi durumunun yaxşılaşdırılması, pulsuz təhsilin genişləndirilməsi, ailələrdə nəsilvermə əmsalının artmasına və bunun nəticəsi olaraq selektiv abortların azalmasına şərait yaradacaqdır.

2.2. Azərbaycanda selektiv abortların statistikası

BMT-nin Əhali Fondunun Azərbaycan Nümayəndəliyi (UNFPA) 2010-2015 il məlumatlarında Azərbaycan digər Cənubi Qafqaz ölkələri ilə bərabər əhalinin gender disbalansı sahəsində Çindən sonra ön sıralarda olmuşdur. Bu, bir daha təsdiq edir ki, Cənubi Qafqaz ölkələrinin bir qisim əhalisi arasında selektiv abortlara münasibət qeyri-ciddidir. Bu coğrafiyada kişilər qadınlar arasında fərq 10-15%-dir.

Azərbaycanda selektiv abortlar hüquqi baxımdan qadağan olunubdur. Çünki sovet dövründən qalan "Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında” qanunun 30-cu maddəsinə əsasən, hamiləliyin süni surətdə pozulması qadının arzusu ilə hamiləliyin 12 həftəlik müddətinədək aparılır (6 həftəlik müddətə qədər ambulatoriya şəraitində, 6 həftədən 12 həftəyədək müddətdə isə, yalnız stasionarda aparılmasına icazə verilir). Bu müddətin fövqündə həyata keçirilən bütün abortlar (tibbi zərurət halları istisna olmaqla) qanun pozuntusudur.

12 həftənin sonunadək embrionun cinsini müəyyən etmək mümkün deyildir. Deməli, Azərbaycanda selektiv abortlar qeyri-qanuni yolla daha gec hamiləlik dövründə həyata keçirilir. Azərbaycanda ailə planlaşdırılması və reproduktiv sağlamlığın qorunması haqqında” qanununa əsasən, ana və körpənin sağlamlıq problemi meydana çıxdığı təqdirdə, həkim məsləhəti ilə aborta icazə verilir. Qanunvericilikdə selektiv abortlara münasibət yoxdur (10).

Diaqram 2.6. Ölkələrə görə cinsi nisbət

səviyyəsi (1980-2010)

Araşdırmalar göstərir ki, Cənubi Qafqaz ölkələrində demoqrafik gender nisbəti müstəqillik qazanmasından sonra, daha doğrusu, 1995-ci ildən sonra daha sürətlə irəliləmişdir. Görünür, USM-nin tətbiqi bu dövrdən başlayaraq daha da artmışdır. Lakin, 90-cı illərədək gender nisbəti normada (103-106) olmuşdur.

Qafqaz Barometr mərkəzi 2010-cu ildə Cənubi Qafqaz ölkələrində uşaqların cinsi dəyərləndirilməsi ilə bağlı sosioloji sorğu keçirmişdir. Məlum olmuşdur ki, Ermənistan və Gürcüstanda kişi respondentlərin 60%-i, Azərbaycanda isə 33%-i oğlan uşaqlarına üstünlük vermişlər. Onlar, qız uşaqlarına verdiyi dəyərə görə bir-birindən fərqlənməmişlər (5-6%). Lakin, “fərqi yoxdur” deyənlər arasında azərbaycanlı kişi respondentlər kəskin fərqlənmişlər (61%).