Müqəddİmə Bir neçə zəruri xatırlatma

Müzariənin şərtləri

Məsələ 1888: Müzariənin bir neçə şərti var:

1-Torpaq sahibi və əkinçi həddi-büluğa çatmış, aqil olmalı, öz ixtiyarları ilə müzariə etməli, şəriət hakimi onları mallarından istifadə etmələrinin qarşısını almamalı və səfeh olmamalıdır; 2-Torpağın bütün məhsulu o iki nəfərdən birinə məxsus edilməməlidir; 3-Hər birinin payı (ümumi məhsuldan) “muşa” halında -məhsulun yarısı, üçdə biri və s. olmalıdır. Bu baxımdan, əgər bir növ məhsulun birinə, başqa növün isə ayrısına məxsus olmasını və yaxud torpağın bir hissəsinin məhsulunu birinə, ayrı hissəsini isə ikinciyə malik olmasını şərt etsələr düzgün deyil. Həmçinin, torpaq sahibinin “bu torpağı ək və istədiyin qədər mənə ver” deməsi batildir; 4-Torpağın əkinçinin ixtiyarında olma müddəti müəyyən edilməli və müəyyən edilən müddət ərzində məhsulun yetişməsi mümkün olmalıdır; 5-Torpaq əkinçilik üçün yararlı olmalıdır. Əgər torpaq əkinçilik üçün münbit olmasa, lakin hansısa vasitələrlə əkinçilik üçün yararlı hala gətirilməsi mümkün olsa, müzariə düzgündür; 6- Əkinçilik növü müəyyən edilməlidir. Əgər əkinçilik növünün onların və kütlənin nəzərində heç bir fərqi olmasa və yaxud torpağın hansı məhsul üçün yararlı olması mə’lum olsa, istisnadır; 7-Torpaq müəyyən edilməlidir. Bu baxımdan, bir şəxsin bir neçə torpaq sahəsi olsa, onlardan birini müzariə üçün verdim, desə və torpaq sahələri keyfiyyətdə bir-birlərindən fərqli olsa, müzariə batildir. Lakin, o torpaqlar (keyfiyyət baxımından) bərabər olsalar və məsələn, bu torpaq sahəsinin 5 hektarını sənə verirəm, desə, maneəsi yoxdur. Habelə, əkinçi torpağı görmədiyi halda, (torpaq sahibi torpağın) keyfiyyətini ona bəyan edə bilər; 8-Əkinçilik, toxum və s. xərclərin kimin öhdəsində olması müəyyən edilməlidir. Lakin, onların hər birinin nə qədər xərc etmələri o məntəqənin camaatı arasında məlum olsa, kafidir.