Muqimiy nomidagi

III. Qoldiqli bo’lish

3-sinfda o‟rganiladigan qoldiqli bo‟lish quyidagi tartibda qaraladi.

1. 
   O‟quvchilarni qoldiqli bo‟lishning ma‟nosi bilan tanishtiriladi. Bunda amaliy mashqlardan foydalaniladi.
   

Masalan. Uch o‟quvchini doskaga chiqarib ulardan biriga 12 ta kvadratni boshqa
ikki o‟quvchiga teng bo‟lib berishni taklif qilish mumkin. natijani 12 : 2 = 6 doskaga yoziladi. So‟ngra shu o‟quvchini o‟zi 13 ta kvadratni 2 ga taqsimlaydi. Bunda o‟qituvchi 13 ta kvadratni ikki o‟quvchiga bo‟lganda har bir o‟quvchiga bir xilda 6 tadan kvadrat tegib bitta kvadrat ortib qoladi va uni echimini

13. 
    : 2 = 6 (1 qoldiq) ko‟rinishida yoziladi. Bu erda 13-bo‟linuvchi, 2-bo‟luvchi, 6-bo‟linma, 1-qoldiq.
    

2. 
   O‟quvchilarni bo‟lishda chiqadigan qoldiq bo‟luvchidan kichik bo‟lishi kerakligi o‟rgatiladi. Masalan: 10, 12, 14, 13, 15, 16 sonlarining har qaysining ostiga
   

2. 
   ga, 3 ga, 4 ga, bo‟lishdan chiqqan qoldiq yoziladi. Ko‟rgazmalilik asosida ularning natijalari aniqlanadi.
   

10:2	= 5;	10:3	= 3	(1 q);	10:4	= 2	(2 q)
qoldiq 0,		qoldiq 1,			qoldiq 2,
12:2	= 6;	12:3	= 4;		12:4	= 3;
13:2	= 6 (1 q);	13:3	= 4	(1 q);	13:4	= 3	(1 q)
14:2	= 7;	14:3	= 4	( 2 q);	14:4	= 3	(2 q)

lar chiqadi va quyidagi xulosaga kelinadi. Agar bo‟lishda qoldiq chiqsa, u har doim bo‟luvchidan kichik bo‟ladi.

3. 
   O‟quvchilarga qoldiqli bo‟lish usuli bilan tanitiriladi.
   

Masalan: 18 : 3; 19 : 3; 28 : 7; 29 : 7 larni taqqoslash asosida bo‟linuvchiga eng yaqin qanday kichik son bo‟luvchiga qoldiqsiz bo‟lishini bilib olsa, u holda bo‟linmani ham qoldiqni ham topib bo‟ladi, ya‟ni 26 : 3 26 ning ichida 3 talikdan nechta borligini bilish kerak, buni topamiz 3 · 8 = 24 kam 3 · 9 = 27 ko‟p. 26 sonida

3 sonidan 8 marta bor 8-bo‟linma. Qoldiqni topamiz: 26-24 = 2; 26 : 3 = 8 (2

17. 
    yoki 37 : 5 = echishda quyidagiga mulohaza bo‟ladi. 37 ni 5 ga qoldiqsiz bo‟linadigan eng katta son 35, 35 ni 5 ga bo‟lish mumkin 7 chiqadi. 37-35 = 2 2 ta
    

birlik ortib qoladi. Buni bunday yoziladi. 37 : 5 = 7 (2 q); 47 : 5 = 9 (2 q);

47 : 7 tushuntirish. 47 soni 7 da qoldiqsiz bo‟linmaydi. 47 gacha bo‟lgan sonlar ichida qanday eng katta son 7 ga bo‟linishini eslaymiz. Bu 42 soni. Bo‟linmani topamiz 42 : 7 = 6 qoldiqni topamiz 47-42 = 5; 47 : 7 = 6 (5 q)

32