15 ta cho‟p sanab qo‟ying, bu nechta o‟ntalik va nechta alohida cho‟p

						bo‟lishini aniqlang.
O’nlik			Birlik
						2.	1 ta o‟ntalik cho‟p va 4 ta cho‟pni ajrating,
						hammasi bo‟lib nechta cho‟p olindi?
						3.	18 sonida nechta o‟nlik va birlik bor?
						4.	Qanday son 1 ta o‟nlik va 9 birlikdan iborat.
						5.	12 ta cho‟p qo‟ying, uning yoniga bittalab (20-25)
						cho‟p qo‟yib boring va nechta cho‟p hosil bo‟lishini
						ayting.
						6.	17 ta cho‟p qo‟ying, ulardan bitta-bitta ajratib
						boring. (7-8 gacha) va nechta cho‟p qolganini ayting?
	7. 20 dan boshlab 10 hosil bo‟lguncha bittalab ayirib sanang.

YOzma nomerlash
10 dan katta sonlarni yozma nomerlash sanoqda birliklarni o‟nli gruppalashga va raqamlarning o‟rin qiymatlari prinsipini qo‟llashga asoslangan: o‟ngdan chapga qarab sanalganda birliklar birinchi o‟ringa, o‟nliklar ikkinchi o‟ringa yoziladi. Ikki xonali sonlarni yozishning o‟rinli prinsipini ochib berish uchun abakdan foydalaniladi, u bir qatori cho‟plar uchun, ikkinchi qatori qirqma raqamlar uchun ajratilgan ikki qator cho‟ntaklari bo‟lgan jadvaldir.
O’qituvchi: YUqoridagi cho‟ntaklarga 5, 6, 8, 11, 10, 15 bo‟lganda qanday solishini ko‟rsatadi, so‟ngra o‟quvchilarga 17 ta cho‟pni cho‟ntaklarga qo‟yib chiqishni aytadi.
O’qituvchi: Bu erda hammasi bo‟lib nechta cho‟p bor?

O’quvchi: O‟n ettita.
O’qituvchi: Nechta o‟nlik?

O’quvchi: Bitta.
O’qituvchi: Buni raqam bilan belgilaylik (pastki chap cho‟ntakka 1 raqamini qo‟yadi) 17 sonida nechta birlik bor? Buni raqam bilan belgilaylik. (pastki o‟n cho‟ntakka 7 raqamini qo‟yadi) 17 soni yoziladi. O‟ng tomondan birinchi yozilgan 7 raqami nimani bildiradi?

8

O’quvchi: Ettita birlikni.
O’qituvchi: Ikkinchi o‟rinda turgan 1 raqami nimani bildiradi?

O’quvchi: Bitta o‟nlikni.
Xuddi shunga o‟xshash bir necha son ko‟riladi, so‟ngra bolalar o‟z daftarlariga sonlarni “o‟nliklar” va “birliklar” yozuvli jadvallarga yozadilar va har qaysi raqamning qiymatini tushuntiradilar. 20, 10 sonlarini yozilishi alohida o‟rgatiladi. (1,

2. 
   raqami sonda 1 ta, 2 ta o‟nlik birligini, 0 raqami sonda birlik yo‟qligini bildiradi. Sonlarni yozish malakasini mustahkamlash uchun individual qo‟llanmadan ya‟ni jadvaldan foydalaniladi, bunda og‟zaki nomerlash ham takrorlanadi. Masalan: 17 sonini belgilang. Bu sonda nechta o‟nlik va nechta birlik bor? 18 sonidan keyin keladigan 13 sonidan oldin keladigan sonni belgilang. 15 dan 1 ta ortiq sonni yozishni 12+1, 18-1 misollarni echish va javobini yozishni natijani topishni tushuntirish o‟rgatiladi. 12+1 ni tushuntirishda quyidagicha fikr yuritiladi. 12 ga 1 ni qo‟shsak, 13 hosil bo‟ldi, chunki songa 1 ni qo‟shsak, sanoqda undan keyin keladigan son hosil bo‟ladi. O‟quvchilar sonlarni taqqoslar ekan, ular birliklardan tashkil topgan sonlarni yozish uchun bitta raqam (bitta belgi) o‟nliklardan yoki o‟nlik va birlikdan iborat sonni yozish uchun esa ikkita raqam (ikkita belgi) kerak bo‟lishini ko‟radilar. Bir xonali va ikki xonali son terminlari kiritiladi. Bir xonali va ikki xonali sonlarni farqlashga doir mashqlar bajariladi.
   

1. 
   Ushbu sonlar qatoridan oldin bir xonali, keyin ikki xonali sonlarni yozib oling. 2, 13, 8, 17, 15, 6, 11, 10
   

2. 
   4 ta ixtiyoriy bir xonali sonni yozing va har bir sonni 10 ta orttiring, qanday sonlar hosil bo‟ladi? Ularni qanday atash mumkin?
   

3. 
   1 va 2 raqamlar yordamida oldin bir xonali sonlarni keyin ikki xonali sonlarni yozing.
   

4. 
   Faqat 2 raqamining o‟zidangina foydalanib va ikki xonali sonni yozing.2, 22
   

YUz ichida sonlarni nomlashni o‟rganish 20 ichida o‟rganilgandek reja asosida olib boriladi, dastlab og‟zaki, so‟ngra yozma nomerlash o‟rgatiladi va 20 ichida sonlarni nomerlashni o‟rganilgan tartibda boradi:

1. 
   O‟nliklar sanog‟i, 10, 20, 30, 40, 50 ... sonlarni hosil bo‟lishi va atalishi.
   

2. 
   Sonlarning o‟nliklardan va birliklardan hosil bo‟lishi. Ikki xonali sonlarning o‟nli tarkibi, 100 ichida sonlarning natural ketma ketligi.
   

3. 
   Ikki xonali sonlarni yozma nomerlash, yozish va o‟qish, birinchi va ikkinchi xona birliklari.
   

4. 
   Sonlarni nomerlashni bilishga asoslanilgan qo‟shish va ayirish usullari.
   
5. 
   Ikki xonali sonni xona sonlarining yig‟indisi bilan almashtirish.
   

Demak, yuz ichidagi sonlarni nomerlash metodikasi 20 ichidagi sonlarni nomerlashni o‟rgatish metodikasi bilan o‟xshash ekan. Bunda xona va xona sonlarini tarkib toptirish yangilikdir. Birinchi xona birliklari, ikkinchi xona birliklari sonlarning o‟nli tarkibini tahlil qilish amaliy ravishda kiritiladi. Masalan: 56 sonida 5 o‟nlik va 6 birlik bor. Buni boshqacha aytish mumkin: 56 soni I xonaning 6 birligidan va II xonaning 5 birligidan tashkil topgan. Xona soni tushunchasini egallash uchun 1, 2, 3 ... 9, 10, 20, 30 .. 90 kabi sonlar yozilgan kartochkalardan foydalaniladi. Bu kartochkalar yordamida istalgan ikki xonali sonni belgilab oladilar. Masalan, 6 soni va 20 soni yozilgan kartochkalardan 26 sonini hosil qilinadi. Teskari topshiriq ham

9

berish mumkin: 18 va 81, 43 va 34 qaysi xona sonlarida tashkil topgan? 10, 8, 18. Kartochkalar bilan bajariladigan bu amaliy ishlar har qanday sonni xona sonlarining qo‟shiluvchilarning yig‟indisi shaklida tasvirlashda yordam beradi. 97=90+7, 80+5=85. O‟quvchilarning nomerlashga doir bilimlari keyinchalik 100 ichida qo‟shish va ayirishni o‟rganish vaqtida mustahkamlanadi.
Yuz ichida sonlarni nomerlashni o‟rganish natijasida o‟quvchilar quyidagi bilimlar, malakalar va ko‟nikmalarni egallab olishlari kerak.

1. 
   100 ichida sonlarni nomlarini o‟zlashtirish ular o‟nliklar va birliklardan qanday hosil bo‟lishini tushunish.
   

2. 
   Sanoqda sonlarning kelish tartibini bilish. Sonlarning natural ketma-ketligidagi o‟rinlarini bilganlikka, shuningdek sonlarning o‟nli tarkiblarini bilganlikka asoslanib sonlarni taqqoslay olish.
   

3. 
   Yuz ichida sonlarni yozish va o‟qiy olish, o‟ngdan chapga chanalganda birliklar (I xona birliklari) qaysi o‟ringa va o‟nliklar (II xona birliklari) qaysi o‟ringa yozilishini o‟zlashtirish.
   

4. 
   Naural ketma ketlikni bilganlik asosida sonlarni qo‟shish va ayirishni bilish, sonlarning o‟nli tarkiblari asosida sonlarni qo‟shish va ayirishni bilish, sonlarning xona qo‟shiluvchilarining yig‟indisi bilan namunaga qarab hozirgi xona qo‟shiluvchilarining yig‟indisi terminidan foydalanmay turib almashtirish malakasini egallab olish.