MüSLÜmanin ahlâKI

İhlas

Kişiyi (dünya ve âhireti için) çalışmaya, bu çalışmasında en iyi ve en doğruyu aramaya ve bu yoldaki zahmetlere kat­lanmaya razı olmaya sebep olan birçok faktör vardır. Bunlar­ın bir kısmı bu çalışma esnasında görülecek kadar yakın, di­ğer bir kısmı da kişinin nefsinde derinleşip bilinmeyen unsurlardır. İnsanı çalışmaya bu unsurlar ittiği halde nere­deyse tarafından bile bilinmezler.

İnsanları çalışmaya sevkeden malum unsurlar, hayatı de­vam ettiren genel esaslardır. En basiti, önünde çalışan birinde gördüğün; kendini sevmesi, huzur talep etmesi, mala olan hırsı, kibirlenmeye olan meyli ve cemiyette tanınma ar­zusu gibi şeylerdir. İnsanlar arasında olup biten tüm mes­elelerin, konşulan tüm hadiselerin esas sebepleri, kişilerin ki­birlenmeleri, büyüklük taslamaları, başkalarını beğenmemeleri ve diğerlerini kusurlara konu yapma ha­diseleridir. Gerçekten de bu gibi olaylar cemiyette ne kadar çoktur.

İslâm, kişinin hareketlerine karışan niyet, tesir ve mey­illeri titizlikle kontrol eder. İslâm'da bir amelin kıymeti, herşeyden önce onu yapmaya teşvik eden faktöre bağlıdır. Mesela: biri, insanların kalplerini celbetmek için büyük ba­ğışlarda bulunabilir. Kendisine önceden iyilikte bulunanlara iyilikte bulunabilir. Bu şahsın verdiği bu iki bağış her ne ka­dar kendi iradesiyle olmuş ise de, İslâm'da sadakanın mak­bul olabilmesi için, niyetin nefsî şaibelerden âri bu­lundurulması ve sırf Allah rızası için olması şarttır. Kuran bu hususta şöyle der: "Size ancak Allah nzası için yediriyoruz. Sizden ne bir hediye isteriz ne de bir teşekkür."¹⁸⁸

"Malını hayra veren, gösteriş yapmayarak te­mizlenen... Onda (bu takva sahibinde) hiç kimsenin bir nimeti yoktur ki (yaptığı hayırlı amel) o nimete karşılık tutulmuş olsun. O ancak yüce Rabbının rızasını kazanmak için verir. Muhakkak o ileride (Al­lah'ın kendisine ihsan edeceği cennet nimetlerinden ötürü) razı olacaktır. "¹⁸⁹

Resulullah (s.a.v.) kalbin müştekim olup değersiz is­teklerden arınması hususunda şöyle buyurmuştur: "Muhakkak ki ameller niyetlere göre hüküm alır. Kişiye ancak niyetinin karşılığı vardır. Kimin hicreti Allah ve Resul'ü için ise hicretinin sevabı da Allah ve Resulüne aittir... Kimin hi­creti de elde etmek istediği dünya veya nikahlanmak istediği kadın için ise bunun hicret (sevabı) da bunlara aittir. (Buhari)

Binlerce yolcu, Mekke ve Medine arasını çeşitli mak­satlarla kateder. Fakat dine yardım ve o uğurda kendini feda etme niyeti yolcu ile muhaciri birbirinden ayırır. İsterse her ikisinin yolculuk şekli de aynı olsun, durum değişmez.

Kim Mekke'den Medine'ye, dinini muhafaza ve orada bir devlet kurma niyetiyle giderse, işte o Muhacir olur. Fakat başka niyetlerle gidenin hicretle alakası yoktur. İyi niyet ile, yapılan amellerde, Allah rızasını kasdetmek, dünyalık âdetleri makbul ibâdetler mertebesine yükseltir.

Kötü niyetler de mutlak ibâdetleri kişinin hiç istifade edemiyeceği isyanlara çevirir. Bu uğurda katlanacağı tüm eziy­etler de boşa gidip, hüsran ve zararla neticelenir.

Bir kimse, bağlık - bahçelik çok geniş bir alanda yüksek bir apartman diker içinde de sultanlar gibi oturur, yaptığı bu apartmanla da insanlara fayda sağlamayı niyet ederse ken­disine bu apartmandan devamlı sevap gelir...

Bu hususta Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Her kim zulüm ve kimsenin hakkına tecavüz etmeksizin bir ev yapar, bir ağaç dikerse, onlardan fayda sağlandığı müddetçe kendisine sevap yazılır."¹⁹⁰ ''Bir müslüman, bir ağaç diker veya birşey ekerse insan veya kuşlar da ondan is­tifade görürlerse kendisine sadaka yazılır."¹⁹¹

Hatta nefsin arzuladığı şeyler, iyi niyet ve güzel hedefler kastedilerek alınırsa, bunlar da ibâdetler hükmünü alır.

Bir insan, din ve namusunu muhafaza niyetiyle hanımıyla cinsî münasebette bulursa, kendisine ecir yazılır. Hadis şöyledir: ''Sizden biriniz cinsî münasebette bulunması da sa­daka hükmündedir.''¹⁹²

Kişi; yediği, çoluk - çocuğu ve hanımına yedirdiğine iyi niyet eklerse bunlarla sevap kazanmış olur.

Sa'd bin Ebi Vakkas (r.a.) Resulullah (s.a.v.)'in şöyle buy­urduğunu rivayet eder: "Allah rızasını kasdederek infak et­tiğin her şeyde sana ecir vardır. Hatta hanımının ağzına ver­diğin lokma da bile...”¹⁹³ "Kendi yediğin, çocuğuna, hanımına ve hizmetçine yedirdiğin senin için sadakadır." ¹⁹⁴

Kişi, yüzünü Allah'a çevirip, ihlasla işlere yöneldiği müd­detçe, oturması, kalkması, uyuması kendisi için makbul iba­det sayılır. Bazen insan mâlî veya bedenî yetersizlikten do­layı arzuladığı hayrı yerine getirmekten âciz kalır. İnsanın nefsindeki herşeye muttali olan Allah (c.c.) onun bu acz ve çırpınmasını, bu ameli yapanların mertebesinde kabul eder. Cihada katılmayı can-ı gönülden arzulayıp bu konuda mu­vaffak olamıyorsa Allah (c.c.) ona mücahidlerin eriştiği rütbeyi verir.

Çünkü bunların bu samimi niyetleri, onların imkân bu­lamamalarının yerine geçip daha da makbul sayılmaktadır. Üsre savaşında Resulullah (s.a.v.)'in onları teçhiz ederek askerî imkânı olmadığı için onları orduya almadı. Onlarda gözyaşları dökerek geri dönmek mecburiyetinde kaldılar. Bu­nun üzerine şu âyeti kerîme nazil oldu "Bir de o kimselere günah yoktur ki, kendilerini bindirip savaşa sev-kedesin diye sana geldikleri zaman kendilerine" Sizi bindirecek bir hayvan bulamıyorum" demiştin. Bu uğurda sarf edecekleri şeyi bulamadıklarından dolayı kendilerinden gözleri yaş döke döke döndüler. "¹⁹⁵

Görüyorsun! Bu derin istek ve yüce akideyi yerinden oy­natmak veya yok etmek mümkün müdür? Hayır... Resulullah (s.a.v.) bunların îman ve ihlâsını savaşa katılan askerlere şöyle metheder; "Ashabımdan bir grup bizimle sa­vaşa katılamayıp Medine'de kaldı. Onlar geçtiğimiz her vadi ve yolda (manen) bizimley diler. Çünkü özürden dolayı bunlar gelememişlerdi.''¹⁹⁶ Evet, imkânsızlıklar onları oturttuğu için temiz niyetleri onlara mücahidlerin elde ettiği sevabı ka­zandırmıştır. Madem ki iyi niyet, sahibine böyle büyük sev­aplar kazandırmaktadır, öyle ise kötü niyetler de sahibinin iyi amellerini, onu, "Veyle" müstahak edecek masiyyetler şekline dönüştürür (Veyl cehennemde bir vadi ismidir).

"İşte bu vasıflarla beraber (namaz) kılan (münafık)ların vay haline ki onlar namazlarında gafildirler onlar riyakarların tâ kendileridir."¹⁹⁷

İhlassız ve riya ile kılınan namaz, hayırsız, ruhsuz bir iba­det olup sahibi için bir cürümdür. Zekat da böyledir.

O, Allah rızası için ve isteyerek verilmediği takdirde makbul olmayıp, bâtıl bir amel sayılır. "Ey îman edenler! Sadakalarını, malını insanların gösterişi için harcayan, Allah'a ve âhiret gününe inanmayan bir kimse için başa kakmak ve incitmek suretiyle heder etmeyin. Çünkü Onun hali, üzerinde bir toprak bulunup da kendine şiddetli bir yağmur isabet eden, bu suretle kendisini kaskatı bir taş haline bırakmış olan kaypak bir kayanın hali gibidir. Onlar (dünyada) istedikleri hiçbir şeyden (se­vap) kazanmaya muktedir olamazlar. "¹⁹⁸

Üstü toprakla örtülü bir kayada bitki yeşermediği gibi, ih­lassız bir kalbin de amelleri kabul görmez. Hiçbir şekilde ka­buklar özün yerine geçmez. İhlas ne kadar büyük ve ne ka­dar bereketli bir haslettir ki o, küçücük bir ameli dağlar kadar büyüttüğü gibi koskoca amelleri de değersiz hale get­irir. Bunun için Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurur: "Dinde ihlaslı ol, sana az amel yeter." ¹⁹⁹ İyi amellerden dolayı ka­zanılan sevabın bazen 10, bazen de 700 kat... olması bu amellerin dayandığı ve Allah'tan başka kimsenin muttali ol­amadığı ihlas sırrından dolayıdır. Amellerin derecesi ihlasları ve insanlara olan faydasının çokluğu nisbetinde yük­selir. İnsana suret ve dış görünüş birşey kazandırmaz. Allah (c.c.) ihlaslı ve gösterişsiz olan kullarından ameli kabul edip onları rızasına nail eder. Bunun dışında kalan dünya süsü ve benzeri çırpınmaların Allah katında değer ve önemi yoktur. Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurur: "Allah (c.c.) sizlerin cisim ve suretlerinize önem vermez. O, ancak sizin kalbinize önem verir."²⁰⁰ "Kıyamet gününde dünyada işlenen her şey ge­tirilir. Allah (c.c.) rızası için olanlar kabul görür. Allah (c.c.) rızası için olmayanlar ise sahibiyle ateşe atılır.”²⁰¹ Kim bu hakikatlerle hayatına yön verirse rahat bulup âhirete ha­zırlanmış olur. Yapamadığı ona zarar vermediği gibi âhirete göndermiş olduğu amellerden de endişe etmez. Resulullah (s.a.v.): "Kim muhlisâne ve Allah'a ortak koşmadan namazını kılar ve zekatını verir ve bu haliyle de bu dünyadan göçerse Allak kendisinden razı olduğu halde göçmüştür". Bu hadisi şu ayet de tasdik eder. "Halbuki onlar, ancak Allah'a onu dininde ihlas sahipleri olarak, diğer bâtıl dinlerden İslâm'a yönelerek ibâdet etsinler, namazı gereği üzere kılsınlar ve zekatı versinler diye emrolunmuşlardır. İşte bu emredildikleri şey, dosdoğru hak dindir."²⁰²

İhlas bilhassa şiddetli ve zor anlarda şahıs üzerine nurunu saçar. İnsan, heva ve hatalarından sıyrılıp Allah (cc.)'a yöne­lirse; Onun cezasından korkup rahmetini de umar. Kur'an, şaşkınlık anındaki insanın korkusunu ve bu durumdan kur­tulmak için Allah(c.c,)'a nasıl yöneldiğini şöyle tasvir eder: "De ki, karada ve denizde olan karanlıklardan (teh­likelerden) sizi kim kurtarır? O halde iken ki gizli ve aşikar Allah (c.c.)'a şöyle dua ederdiniz: "And olsun! Eğer bizi bu tehlikeden kurtarırsan muhakkak şükredenlerden olacağız" De ki: "Allah (c.c.) sizi o teh­likelerden ve bütün kederlerden kurtarır. Sonra yine siz ona eş koşarsınız." ²⁰³ Böyle bir ihlas geçici bir hâldir. İnsanda bazen bulunup, bazen bulunmayan hâller ahlâk de­ğildir. Allah (c.c.) kullarından kendisini tam bir şekilde bilip takdir etmelerini, bollukta ve darlıkta ihlaslı bulunmalarım ve bu ihlaslarını içlerinde saklamalarını başka kimse için amelde bulunmamalarını ve kendisine olan bağlılıklarını yitirmemelerini emretmiştir.

Makam ve can sevgisi, methedilme arzusu ve başkasına kendini üstün görme hasletleri baş gösterince insanda ihlas nuru yavaş yavaş sönmeye başlar. Çünkü Allah (c.c.) tüm afatlardan arındırılmış amelleri kabul eder. "İyi bil ki, hâlis din ancak Allah'ındır.” ²⁰⁴ İslâm'daki iyi hasletler tazeliğini korumaya muhtaç meyveler gibidir.

Bunlar tüm âfet ve tehlikelerden uzak bırakılmalıdırlar. İslâm, iyi amellere riya karıştırmayı çok büyük bir âfet îlan edip, onu Allah (c.c.)'a şirk olarak telakki eder. Gerçekten riya amellere mu­sallat olan âfettir. O, insanda bulaşıcı hastalığın mikrobunu yaydığı gibi yayıldığında, sahibini cehenneme sürükleyecek bir nevi putperestlik halini alır. Resulullah (s.a.v.) şöyle bu­yurur:

"Riya ile yapılan basit bir amel dâhi şirktir. Kim Allah (c.c.)'ın dostlarına düşmanlık ederse, Allah (cc.)'a harp ilan etmiş olur. Muhakkak ki Allah (c.c.) kulları içerisinde iyi, muttaki, riyasız, hazır bulunmadıkları zaman aranmayan, hazır olduklarında bilinmeyen, kalpleri hidayet nurları misâli ve her zifiri karanlıkta ortaya çıkan mü'min kullarını sever."²⁰⁵

İbn-i Abbas (r.a.) Resuîullah (s.a.v.)'den şu hadîsi rivayet eder: "Bir adam Resulullah (s.a.v.)'a gelerek: "Ey Allah'ın Resulü! ben herhangi bir meselede hem Allah (c.c.)'ın rı­zasını hem de insanlar indinde yerimin bilinmesini isterim" dedi. Resulullah (s.a.v.) şu âyet nazil olmadan ona cevap ver­medi: "Kim Rabbına kavuşmayı arzu ediyorsa sâlih bir amel işlesin ve Rabbine yaptığı ibadette hiç kimseyi ortak etmesin." ²⁰⁶ İslâm'ın riya ve ihlassızlıktan doğan diğer amellere karşı takındığı bu kesin ve şiddetli tavır bu amellerin büyük fesat, şehvanî arzu ve gizli desiselere sebep olmalarından dolayıdır. Açık günahlar cemiyette cürüm mey­dana getiren cılız münkerlerdir. İnsanın geç veya erken, günün birinde bu günahların çirkinliklerinin farkına vararak dönmesi umulur. Fakat itaat namına yapılan (ihlassız) gü­nahları cemiyet ve bu günah sahipleri için korkunç kö­tülüklerdir.

Bu kötülükleri işleyenler Allah'ı razı etme iddiasıyla şeh­vanî arzularını doyurmaya çalışmaktadırlar. Böyle bir günah işlendiğini nasıl kabul edip onlardan nasıl tevbe eder? Çünkü o, bu günahları hayır nâmına işlemektedir.

Büyük cemiyetlerde, münafık aydınlardan gelen dini mu­sibetler avam tabakasından gelen bayağı günahlardan daha tehlikelidir.

Makam ve ilim sahiplerinin ihlaslarında samimi ol­mamaları ülkeleri viranelere ve çok gerilere götürür. Faziletleri nefsanî arzularla kirletmek bu faziletlerin değerini düşürmektir. Bu da ihlassızlığın neticesidir.

Yaptıklarını insanlar için yapıp Allah (c.c.) rızasını unutan gâfıl ne yaptığının farkında değildir. O, güç kuvvet.azamet ve ikram sahibi yüce Allah (c.c.)'tan yüzünü çevirip güçsüz -kuvvetsiz zavallı ve fukara olan insanlara yönelmektedir. Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurur:

"Kim kıyamet gününde Allah (c.c.)'ın tüm insanları top­ladığı bir anda bir münâdi şöyle seslenecektir: "Kim yaptıklarını Allah (c.c.) için değil de, herhangi biri için yapmışsa bugün yaptığının sevabını da ondan istesin. Çünkü mu­hakkak ki Allah (c.c.) böyle bir şirkte bulunanların şirkinden beridir:” ²⁰⁷

Komutan ve nefer, tüm askerlerin yaptıkları cihadı her türlü şüphe ve kinden uzak bulundurmaları gerek. Onlar tüm varlıklarını mukaddes bir davaya adamışlar. Böyle bir dava karşısında tüm makam, rütbe ve menfaatlar cılız kalır. Böyle mücahidler Allah indindekilerini tüm dünya metama tercih etmeli, tüm gayretlerinde şeref ve izzetli fedakarlık misali olmalıdır.

Abdullah b. Anar b. As anlatıyor: "Ey Allah'ın Resulü! Bana cihad ve gazadan haber ver, dedim" "Ey Amr'ın oğlu Abdullah karşılığını Allah (cc.)'tan bekliyerek ve sabırla cihad edersen, Allah (c.c.) seni sabırlı ve ihlaslı bir şekilde has­reder. Yok eğer riya ve ganimetleri toplamak niyetiyle sa­vaşırsan, kıyamet gününde Allah (c.c.) seni bu halinle has­reder. Ey Amr'ın oğlu Abdullah; Hangi hal ve niyet üzere savaşırsan o halinle haşrolursun.”²⁰⁸

Bütün yetkililer, ellerinden gelen tüm hizmetleri sadece Allah (c.c.) rızası ve müslümanların yararına yapmalılar. Hayvanlar günün belirli saatlerinde, yemeleri karşılığı ça­lıştırılırlar. Bazen insan da şerefli makamından hayvan se­viyesine iner ve sadece maaş karşılığı çalışır. Fakat akıllı kişi, fikir ve gayretine büyük paha biçer. Ve onu daha şerefli bir yerde kullanır. Üzüntüyle belirteyim ki yığınlarca görevli, sadece mal ve (üstleri gözünde) yükselmek mantığıyla ça­lışmaktadırlar. Dünya ve âhiretleri, rıza ve öfkeleri, çır­pınma ve gayretleri sadece bu mantık ölçüsüyledir. Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurur:

"Âhir zamanda insanlar üç fırkaya ayrılacaktır. Bir fırka sadece Allah rızâsı için ibâdet edecek. Bir fırka sırf gösteriş için ibâdet edecektir. Diğer firka da insanlardan fay­dalanmak için ibâdet edecekir. Kıyamet günü Allah (c.c.) on­ları bir yerde topladığında, insanlardan faydalanmak için ibadet eden fırkaya şöyle diyecektir, "izzet ve Azametim hakkı için söyle bakalım. Bana ibâdet etmekten maksatm ne idi?" "O izzet ve Azametin için insanlardan faydalanmak için ibadet ediyorum," diyecek. Allah (c.c): "Sana tüm yap­tıkların fayda vermedi" diyecek ve "Onu cehenneme atın," buyuracak. Sonra da Allah (c.c.) riya ile ibâdet edene: "izzet ve Azametim hakkı için, söyle bakalım. Bana ibâdet et­mekteki maksadın ne idi?" buyuracak. O, "İzzet ve Aza­metine yemin ederim ki insanlara gösteriş olsun diye ibâdet ederdim," diyecek. Bunun üzerine Allah (c.c): Bu yap­tıklarından, bana hiçbir şey ulaşmadı. Öyle ise bunu da cehenneme " atın, buyuracak. Allah (c.c.) en son olarak kendi rızası için ibâdet edene "İzzet ve Azametim için söyle ba­kalım. Bana ibâdet etmendeki maksadın ne idi?" "O, İzzet ve Azametine yemin ederim ki yaptıklarımı benden daha iyi bi­lirsin. Ben, ibâdetlerimi sırf senin rızân için yaptım, diyecek. Allah (c.c): "Kulum doğru söylemiştir. Bundan dolayı onu cennete götürün," diye emir buyuracakır.'' ²⁰⁹

Köklü bir İhlasın en fazla lâzım olduğu yer, kültür ve ilim alanıdır. Çünkü Allah (c.c.)'ın insanoğluna verdiği en büyük şeref, İlim'dir. En büyük rezalet, kişinin bu şerefli rütbeye kötülük, fitne ve şehevî arzularda sarfetmesidir. Bugün dün­yanın çektiği birçok musibet varsa o da, kötü âlimlerin yüce ahlâk ve şerefli seciyyelerini kaybetmelerinden dolayıdır, îslâm, âlim-talebe herkese ilme sarılmayı ve herşeyden önce yüce hedef ve umumi maslahatlar için gayret göstermelerini farz kılmıştır. Bu zamandaki çoğu insanların yaptığı gibi sa­dece mal ve şahsî menfaatler için öğrenmek, hakikatta bu ulvi makamlarla istihta etmek ve ilmin asıl rütbesini heder etmektir. Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurur: "Kim Allah (c.c.) rızası için talep edilmesi gereken bir ilmi, menfaat için taleb ederse cennet kokusunu alamaz." ²¹⁰ İslâm, aynı zamanda insanlara kibir taslamak, tartışmak ve gürültü yapmak ni­yetiyle ilim taleb etmeyi de yasaklamıştır. Bu konudaki hadis şöyledir: "Alimlere karşı öğünmek, düşük kimselerle tartışmak ve oturma meclislerinde sevgi görmek niyetiyle (maksadıyla) ilim talep etmeyin. Kim bu maksatlar için taleb ederse, ona ateş vardır.²¹¹

Dünyevî ve uhrevî tüm dallarıyla ilim, ancak değersiz ar­zulardan sıyrılma ve sadece hakkı arama niyetiyle olursa, çoğalıp arzu edilen hedefe ulaşır. Bu durum, âlim ve ta­lebelerin çok zor durum ve geçim sıkıntılarına maruz bırakılmaları demek değildir. Çünkü halisane niyyet, sahibinin güçlük ve eziyetlere katlanmasını gerektirmez.

İhlassızlıktan neş'et eden manevî hastalıklar çoktur. Bun­lar başıboş bırakılırsa îmanı yok ederler. Bazı gedikler bı­rakılınca da şeytan hemen oralardan nüfuz eder. Allah (c.c): mal, makam kulluğu ve bunlara benzer riyakar ve men­faatperest inanlara buğzeder. Müslümana yaraşan, Allah (c.c.) yolunda tüm arzu ve taleblerini feda etmesidir. Yoksa Allah (c.c.) rızâsını böyle basit şeylere feda etmek değil.

Firavn'un sihirbazları, sağlam inanç ve yüce ihlas için büyük misal teşkil eder. Çünkü onlar, mal ve makam sevgisini ayaklar altına almış, korkmadan dünya arzularını terkedip tağûti bir hükümdar olan Firavn'a şöyle demişlerdi: "Artık neye hakim isen hükmünü ver. Sen hükmünü ancak bu dünya hayatında geçirebilirsin. Biz günahlarımızı ve bizi zorladığın sihri yarlığaması için Rabbımıza gerçek îman ettik. Allah'ın (c.c.) sevabı sen­den hayırlı azabı da seninkinden daha süreklidir."²¹²

Dünya metaını değersiz bilip Allah (c.c.) yolunda çalışanlar ile kıymetsiz dünya menfaatleri ve hakir arzuları için dini oyuncak haline getirenler arasında ne kadar da büyük fark vardır.²¹³