Mustafa Ruhi Şirin Çocuk ve İlk gençLİk edebiyati ders notlari
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin Çocuğa Yönelik Yaklaşımı
Yüklə 0,75 Mb.
|
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin Çocuğa Yönelik Yaklaşımı:
ÇOCUĞUN TEMEL HAKLARI Niteliğe göre: I. Çocukların Medeni Hakları II. Çocukların Ekonomik Hakları III. Çocukların Sosyal Hakları IV. Çocukların Kültürel Hakları
İçeriğe göre:
Unicef’in Sınıflandırması:
Çocuk Hakları İçin Temel Ölçüt: Çocuğun Yüksek Yararının Önceliği ( Madde 3 ) Çocuğun yüksek yararının önceliği ifadesinden çocuğun yararını her türlü yarardan daha önemli ve öncelikli görmek ve buna göre davranmak anlaşılmalıdır. Çocuğun yüksek yararı dar şekilde yorumlanabilecek, sembolik bir ifade değildir. Bu ölçütün etkin biçimde uygulanabilmesi, çocuğun yüksek yararını önceleyen geniş ve güçlü bir yorumla mümkündür. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin bu temel ölçütünün anayasal güvence altına alınmış olması ile çocuklara yönelik pozitif ayrımcılık ilkesi birlikte değerlendirildiğinde çocuğun yüksek yararının öncelenmesi bir zorunluluk olarak kabul edilmelidir. Çocuk Haklarının Dayandığı İlkeler:
Daha geniş bilgi için: I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi ve Uygulama Planı 2012-2016 Belgesi ( www.cocukvakfi.org.tr - çocuk hakları okulu bölümü - ) Çocuğun Yüksek Yararının Önceliği Ölçütü’nün Açılımı:
( aile, kurum, mahkeme ) mutlaka aileyi, çocuğu, meslek adamlarını dinledikten sonra karar vermeleri gerektiği.
( Uluslar arası Çocuk Hakları Semineri, Sion Toplantı Tutanağı ) ( 3-9 Kasım 1995 ) Çocuğun Yüksek Yararının Önceliği Ölçütünün Yorumu -Çocukla ilgili bütün girişimlerde, çocuğun yüksek yararı tam olarak gözetilecektir. -Ana-babalar ya da sorumluluk taşıyan diğer kişiler bu sorumluluğu yerine getirmediklerinde, Devlet, çocuğa yeterli dikkati gösterecek ve desteği verecektir. -Kanun ya da özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idari makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düşünce olmalıdır. -Çocuğun yararında aranacak ölçütler ise çocuğun kişiliği, ihtiyaçları, yetenekleri, gelişim olanakları ve hayat şartlarıdır. -Yüksek yarar teriminde, yüksek öncelikli sözcüğünün anlamı, çocuğun yararının en iyi şekilde korunması, çocuğun yararının aile, çevre, toplum yararları ile çeliştiğinde çocuğa öncelik verilmesi ve üstün tutulması, anlaşılmalıdır.
-kamunun sosyal yardım kurumları -özel sosyal yardım kurumları -idari makamlar Yasama organları ile ilgilidir.
-Barınak, yani ev ya da sıcak bir yuva ve aile, -Beslenme ve sağlık bakımından ulaşabilme koşullarının yerine getirilmesi
-Eğitim
-Düşünce ve vicdan özgürlüğü -Dinini seçme özgürlüğü -Kültürel etkinlikler -Haber alma ve yayma -Oyun ve dinlenme hakkı
-Göçmen ve sığınmacı çocuklara özel koruma ve onları kullanması -Çocukların işkence ya da ceza yasası sistemlerindeki aykırı uygulamalardan korunması, -Çocuk yaştakilerin savaşlarda asker olarak kullanılmasının önlenmesi, -Yasal yaş altındaki çocukların işçi olarak kullanılmasının önlenmesi, -18 yaşına kadar çocuk sayılan gençlerin uyuşturucudan, cinsel yada ticari sömürüden korunması. ÇOCUĞUN GÖRÜŞÜNÜN ALINMASI ( Madde 12-13 ) ( Çocuğun Görüşünün Alınmasının Önemi ) İçinde bulunduğu ortama, ülkesine ya da çevresine katılımında bulunabilecek bireyler olarak yetişmesi. -Görüş bildirebilmesi, -Kendilerini ilgilendiren konularda söz sahibi olabilmesi, -İleride sorumlu vatandaşlığa hazırlanabilmesi için; 1.Barışçı içerikli toplantı yapabilmek. 2.Dernek kurabilmek. 3.Topluma yönelik sosyal etkinliklerde etkin rol alabilmek. Devlet tarafından çocuğu etkileyen her hangi bir adli veya idari kovuşturmada çocuğun ya doğrudan doğruya veya bir temsilci ya da uygun bir makam yoluyla dinlenilmesi fırsatı, ulusal yasanın usule ilişkin kurallarına uygun olarak çocuğa özellikle sağlanacaktır. Böylece, görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe ifade etme hakkını tanımak yükümlülüğünü yerine getirmiş olacaktır. Çocuğun görüşünün alınmasının önemi ifadesinden, çocukların toplumun saygın bir bireyi olarak, toplumsal hayatın bütün alanlarına adaletli bir ortamda ve yetişkinlerle birlikte katılımını sağlamak anlaşılmalıdır. “Toplumsal hayatın bütün alanları” kavramından anlaşılması gereken husus ise; ailede, eğitim sisteminde, toplumda, yerel yönetimlerde, sağlıkta, yargılama ve koruma süreçlerinde, medyada, anayasa ve yasa hazırlama süreçlerinde ve sivil toplum kuruluşlarında çocuğun görüşünün alınmasında önerilecek modellerin tasarımıdır. I.Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi ve Uygulama Planı, s. 23 Çocuk Haklarının Üç Temel Hedefi
Çocuk Hakları Savunuculuğuna Yönelmek İçin:
( Unicef, Çocuklar İçin Küresel Hareket İçin Birlik Çağrısı, Nisan 2001 ) Dünyayı Çocuklar İçin Değiştirmek İçin: Farkında Olun: Her çocuğun dokunulmaz hakları olduğunu anlayın ve bilin. Toplumlar ve devletler ancak bu haklar gerçekleştiğinde gelişebilir ve ilerleyebilir. Daha Fazla Öğrenin: Yoksulluk, ayrımcılık, işsizlik ve sömürme, hayatı tehdit eden çevresel etkenleri kendi ülkenizdeki çocukların hayatlarındaki etkilerini gözlemleyerek öğrenin. Eyleminizi diğer insanlarla paylaşıp beraber gerçekleştirin. Sorumluluk Alın: Çocukların üzerindeki sorumluluğun sadece anne-baba veya eğiticilerin değil herkesin sorumluluğu olduğunu anlamaya çalışın. Duyurun: Yöneticiler tarafından verilen sözleri dikkatle takip edin ve verilen sözlerin takipçisi olun. Çocuklar için yaptıkları ve yapmadıklarının peşinde olduğunuzu onlara gösterin. Sorumluluklarını hatırlatmak için her alanı kullanın. Harekete Geçin: Çocuk haklarına yönelik projelere ve etkinliklere katılın ve yardımcı olun. Her birey bir farklılık katar. Öncü olun. Gönüllü Olun: Çocuk hakları konusunda sosyal sorumluluk projeleri için işbirliği yapın. Eylem grupları oluşturun. Kaynaklar: Unicef ( www.unicef.org.tr ) BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ( 20 Kasım 1989 ) Çocuk Hakları Sözleşmesi El Kitabı ( 1999 ), Unicef Yayını, Ankara, I.Türkiye Çocuk Hakları Kongresi Yetişkin Bildirileri Kitabı 1-2. ( 2011 ) ( Haz. Prof. Dr. Aydın Gülan, Mustafa Ruhi Şirin, Memduh Cemil Şirin, Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul) I.Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi ve Uygulama Planı ( 2012-2016 ) ( 2011 ) Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul ( www.cocukvakfi.org.tr- çocuk hakları okulu bölümü ) Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 4 EDEBİYAT, ÇOCUK ve İLK GENÇLİK EDEBİYATI ( Tanımlar-Farklı Görüşler ve Eleştiri Kültürü) Edebiyat “Edebiyat, olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatı.” ( Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük 2005 ) “Edebiyat, estetik amaçlı oldukları kabul edilen yazılı eserler bütünü.” ( Büyük Laros Sözlük ve Ansiklopedisi 1986 ) “Hayatı ve düşünceyi çevreleyen düşsel ve imgesel betimlemelerin ve canlandırmanın dilin yapısına ve formuna dönüşmesi.” C. Huck, S. Hepler, S. Hickman, J. Kiefer ( Children’s Litetarute in Elementary Schools ) Edebiyatın Anlamı “Edebiyatın iki anlamı var günümüzde: 1) Geniş anlam: Edebiyat, aktarılan ifadedir. Esas olan aktarılıştır. Dil vasıtası ile insandan insana ve nesilden nesile aktarılan her beşeri ifade edebiyattır. 2) Dar anlam: Güzel yazılar. İnsan ( fert veya topluluk olarak ) düşünce ve duygularını dil vasıtasıyla ifade etmek isteyince, karşısına belli bir biçim çıkar. Bu biçim, kendi biçimi, ifade etmek istediği konuyu en uygun olan biçimdir; hem ifade etmek istediği konuyu hem de uyandırmak istediği etkiye. Bu etki, coşkunluk, hayranlık, inandırma olabilir. Demek ki edebiyatın bir başka yönü var; Sanat yönü.” ( Cemil Meriç, Kırk Ambar, s.16-17 ) Edebiyatın işlevi / Örneklerle Çocuk Edebiyatı, Recep Nas, s. 18-23 Çocuk Edebiyatı “ Yalnızca çocuklar için yazılmış metin türlerinin genel adıdır.” ( Klaus Dodorer ) “Edebiyat için geçerli olan bütün estetik tasnif şemaları ve edebiyat sosyolojisi ile ilgili şartlar çocuk edebiyatı için de geçerlidir.”
“Çocuk edebiyatı değeri olan ve çocuklara yönelik eserleri içerir. Çocuk edebiyatı bu iki ögeyi yani “edebiyat değeri” ve “çocuklara yönelik olması” ögelerini kesinlikle içermelidir. Büyükler eserleri seçen kişiler ve edebi değerleri yargılayan / belirleyen arabulucular olabilir ama kendilerine hitap eden kitapları en iyi seçen / belirleyen ise çocuklardır.” ( G. Munde Children’s Literature in Education ) “Çocukların ilgilerine, ihtiyaçlarına, okuma tercihlerine hitap eden ve çocukları temel dinleyici kitlesi olarak cezbeden alan edebiyattır.” ( A. Ferhan Oğuzkan / Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı ) Üç Tanım: “Çocuk Edebiyatı, erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştirilen, beğeni düzeylerini yükselten ürünlerin genel adı.” ( Sedat Sever / Çocuk ve Edebiyat, s.9 ) “Çocuk Edebiyatı, temel kaynağı çocuk ve çocukluk olan; çocuğun algı, ilgi, dikkat, duygu , düşünce ve hayal dünyasına uygun; çocuk bakışını ve çocuk gerçekliğini yansıtan; ölçüde, dilde, düşüncede ve tiplerde çocuğa göre içeriği yalın biçimde ve içtenlikle gerçekleştiren; çocuğa okuma alışkanlığı kazandırması yanında, edebiyat, sanat ve estetik yönden gelişmesine katkı sağlayan, çocuğu duyarlı biçimde yetişkinliğe hazırlayan bir geçiş dönemi edebiyatıdır.” ( Mustafa Ruhi Şirin / Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s.16 ) Kısa Tanım: Çocuk Edebiyatı, sınırları uçsuz bucaksız çocuk ve çocukluk olan, çocuklara yönelik edebiyat değeri taşıyan bir geçiş dönemi edebiyatıdır. Çocuk edebiyatının kaynakları “ Çocuk edebiyatının üç kaynağı: Bir Özellikle çocuklar için yazılan metinler İki Yetişkin edebiyatından aktarılan metinler Üç Halk edebiyatına ait yazılar ( Winfred Kaminski / Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, S.8 ) a) Yetişkinler için üretilen kitapların uyarlanmasıyla oluşmuştur. ( Robinson Crusoe, Gulliver’in Seyahatleri Gibi ) b) Halk yazınından alınan öykülerle beslenip zenginleşmiştir ( Örneğin masallar, efsaneler, destanlar gibi ) c) Özellikle yaş grubunun gereksinmeleri, algıları ve özellikleri düşünülerek hazırlanmış kitaplardır ( Örneğin, günümüzde varlığını sürdüren çocuk kitapları gibi )” ( Bernd Kast Jugendliteratur in kommunikativen Deutsch hunterricht ) ( Doç. Dr. Selahattin Dilidüzgün’ün İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları kitabından naklen, s.40 )
Ve devamı yorumlanmalı. ( A Critial Handbook of Children’s Literatura ) ( Sedat Sever’in Çocuk ve Edebiyat kitabından naklen, s. 23 ) Edebiyat-Çocuk Edebiyatı Ayrımında Belirleyici Olan Kavramlar:
( İlk ) Gençlik Edebiyatı / Tanım Gençler için yazılmış ve onlara sunulmuş bir edebiyattır. Genel Özellikleri
( İlk ) Gençlik Edebiyatı Hangi Özellikleri İçerir? 1. Temel karakteri: 13 – 19 yaş arasında olan genç 2. Birinci şahıs bakış açısını yansıtmalı 3. Arka planda bir yetişkin olmalı 4. Belirli sayıda karakteri olmalı 5. SIKIŞTIRILMIŞ zaman dilimi ve konunun geçtiği tanıdık bir yer 6. Şu an konuşulan dil ( geçerli bir dil ) 7. Ayrıntılı tasvir ( betimleme ) edilmiş bir görünüm 8. Olumlu bir karar ( çözüm ) 9. En az alt konuları olan 10. 125- 150 arası sayfa uzunluğunda Kenneth L. Donelson- Alleen Nilsen Literature for Today’s Young Adults Anatole France’dan Bir Görüş: “Çocuklar için yazdığınız zaman bir çeşit özel bir yol tutmayınız. Çok iyi düşününüz ve çok iyi yazınız. Yazdığınız yazıda her şey canlı, büyük, geniş ve güçlü olsun. Okuyucularınızın beğenilmesi için başlıca özellik buradadır.” ( Le Livre de Mon Amis s.250 ) ( Enver Naci Gökşen’in Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız kitabından naklen, s. 11 ) T.S. Eliot’a göre edebi eser nasıl doğar? “Gerçekte bir sanatçının eserini yaratırken büyük çapta yaptığı iş, elindeki malzemeyi ayıklamak, bir araya getirmek, onlarla bir yapı oluşturarak bazı unsurları atmak, düzeltmek ve sınamak gibi etkinliklerdir.” ( Edebiyat Üzerine Düşünceler, s. 59 ) Mustafa Ruhi Şirin: Edebiyat sanatının oluşumda gerekli olan her şey çocuk ve ilk gençlik edebiyatının oluşumunda da gerekli ve geçerlidir. Çocuk edebiyatının en önemli işlevi: Malte Dahrendorf’a göre: “yetişmekte olan kuşakların edebiyata, okumaya ve kitaplara ilgi uyandırması.” ( Dilidüzgün’den naklen Çağdaş Çocuk Yazını, s. 26 ) Selahattin Dilidüzgün’e göre: “…çocuk yazını her ne kadar doğrudan belli eğitsel amaçlara hizmet eden bir araç olarak görülmese de, çocuğa okuma eğitimi veren bir araçtır. Bu anlamda çocuk yazını, yetişkin yazınına geçişte bir “ara basamak” ya da “geçiş yazını” işlevini üstlenmektir. Böylece, çocuk ve gençlik yazınının, okuma alışkanlığı veren ve yazınsal ürünleri alımlamayı öğreten bir işlevi ortaya çıkmaktadır.” ( Çağdaş Çocuk Yazını, s. 26-27 ) Meral Kaya’ya göre: “Çocuk edebiyatının okuma yazma öğreniminde etkili olmasının yanında, çocuk kitaplarına ilgi ve okuma yaşam boyu okuryazarlığın bir göstergesidir.” ( Okuma Yazma Öğreniminde Çocuk Edebiyatının Öğretim Amaçlı Kullanımında Yöntem ve Teknikler, -bildiri- s. 1 ) Mustafa Ruhi Şirin’e göre: Çocuk edebiyatının amacı ve işlevi birbiriyle yakından ilişkilidir. Çocuk edebiyatının işlevini yerine getirmesi, amacının bütün boyutlarıyla anlaşılır olmasıyla olanaklıdır. Daha açık ifade ile, çocuk edebiyatının amacı ve işlevi, çocuk edebiyatının nasıl olması ya da olmaması gerektiği ile de yakından ilgilidir. Çocuklar için edebiyatın nasıl olması gerektiğini öncelikle yalınlık, çocuk gerçekliği ve çocuğa göre’lik belirler. Bu yönü ile çocuk edebiyatı, çocuk bakışını yansıtan bir edebiyattır. Burada sorulması gereken ana soru şudur: Yetişkin gerçeği çocuğa göre bir dil ve kurguyla anlatılırsa, bu çocuk edebiyatı değil midir?. Hiç kuşkusuz çocuk edebiyatı örneğidir ve çocuk edebiyatı çocuk gerçekliğiyle sınırlı değildir. Aksi halde, çocuk gerçekliğiyle ilgisi olmayan, masalları, destanları, efsaneleri ve romanları çocukların okuyabildiğini anlamamız güçleşirdi. İlk okur grubu çocuk olan çocuk edebiyatı, yetişkin okuru da amaçlamalıdır. Çocuk edebiyatının öncelikli amacının çocuk ve yetişkin okur tarafından okunabilme niteliği olmalıdır. Sedat Sever’e göre, çocuk edebiyatının temel işlevi, çocuklara okuma sevgisi ve okuma alışkanlığı kazandırmaktır: Çocuklara yaşam ve insan gerçeğine ilişkin sanatçı duyarlığı ile kurgulanmış ipuçları sunmak, anadilinin kullanım olanaklarını sezdirmek ve onları yazılı kültürle sağlıklı ve sürekli etkileşim kurabilen bireyler kılabilmek, çocuk edebiyatının temel amacı olmalıdır. Malte Dahrendorf, çocuk edebiyatının öncelikli işlevlerini edebiyata, okumaya ve kitaplara yönelme, edebiyat ve sanat eğitimi olarak değerlendirmektedir. Dahrendorf, çocuk ve gençlik edebiyatının eğitici işlevini ise, okurlarının ilgilerini kapsar, edebiyat deneyimi olmayanları yüreklendirir, okuma ilgisi oluşturur, çocukların ve gençlerin aydınlanmalarını, deneyimlerinin artmasını, ön yargılardan ve toplumsallaşmalarını
Medya toplumunda, çocuk ve gençlik edebiyatının, diğer medya türleri kadar -özellikle televizyon ve bilgisayar- bu işlevini yerine getiremediği ise ortak kabullerden biridir. Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s.19,20
“Çocuk edebiyatının en temel işlevlerinden biri çocuklara okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırmaktadır. Çocuk edebiyatı ürünleri, çocukları nitelikli metinlere yöneltmeyi başarabilen, onlara zamanla okuma kültürü kazandırabilen bir sorumluluk üstlenmelidir. Başka bir söyleyişle, çocuklar adına üretilen nitelikli yayınlar çocuk-edebiyat-sanat etkileşiminin kapısını aralayan etkili bir uyaran olmalıdır. Çocuklara, yazınsal metinlerin ve resim iletilerini tanıma ve anlamaya dayalı bilişsel ve duyuşsal boyutlu davranışlarını uygulayabileceği, sınayabileceği olanaklar sunmalıdır.” ( Çocuk ve Edebiyat, s. 11-12 ) Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|