Mustafayev Elvin Museyib oğlu Müəssisə iqtisadiyyatın əsas subyekti kimi mövzusunda magistr dissertasiyasi

Ölkə iqtisadiyyatının formalaşması və inkişafında müəssisənin

yeri və rolu.

İqtisadiyyatın bütün inkişaf mərhələlərində müəssisə müstəsna rola malik olur və məhz onun inkişafı son nəticədə iqtisadiyyatın ümumi inkişafına gətirib çıxarır. Nər bir ölkənin iqtisadiyyatı ayrı – ayrı təsərrüfat sahələrinin məcmusu kimi formalaşır. Sahə iqtisadiyyatı isə həmin sahədə fəaliyyət göstərən müəssisələrin məcmusu kimi xarakterizə olunur. Bu baxımdan, ölkə iqtisadiyyatının formalaşması və inkişafı son nəticədə müəssisələrin bazar fəaliyyətindən, onların inkişaf səviyyəsindən asılı olur. Deməli, dövlətin iqtisadi siyasəti ilk növbədə müəssisələrin yaradılması və inkişafına, onların normal fəaliyyətini təmin edən müvafiq bazar şəraitinin formalaşdılmasına yönəldilməlidir.

Müəssisələr müstəqil təsərrüfat vahidi kimi fəaliyyət göstərirlər, məhsul istehsalını və xidmət göstərilməsi həyata keçirirlər, istehsal – texnoloji prosesləri, təşkilati – inzibati və digər təsərrüfat məsələlərini, ümumilikdə biznes fəaliyyətini müstəqil olaraq həyata keçirirlər.

Bazar münasibətləri şəraitində müəssisə iqtisadi fəaliyyətin mərkəz həlqəsi kimi çıxış edir. Burada qeyd edildiyi kimi, cəmiyyətə lazım olan məhsul istehsal edilir, xidmətlər göstərilir, ölkələr arasında iqtisadi əlaqələr yaradılır. Müəssisələrdə istehsal prosesi təşkil olunur, yüksək məhsuldarlıqlı texnika və texnologiyalar tətbiq olunur, cari və perspektiv strateji planlar işlənib hazırlanır. effektiv idarəetmə sistemləri tətbiq olunur, innovasiya və investisiya fəaliyyəti həyata keçirilir. Əmtəə bazarlarında rəqabətin mövcudluğu müəssisələri daima inkişaf etməyə sövq edir, bu da son nəticədə ümumi iqtisadiyyatın inkişafına gətirib çıxarır.

Qeyd olunanlar müəssisə işilərindən dərin iqtisadi biliyə malik olmalarını tələb edir. Bazar iqtisadiyyatında o müəssisələr müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərə bilirlər ki, onlar bazarın və istehlakçıların tələbini daha dərindən öyrənə bilirlər və tələbə daha çox uyğun gələn məhsul istehsal edirlər.

Azərbaycanda müəssisələr, xüsusən də kiçik və orta sahibkarlıq, bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə, 1990-cı illərin ortalarından bazar prinsipləri əsasında formalaşmağa və inkişaf etməyə başlamışlar və proses bu gün də davam edir. Belə bir şəraitdə kiçik və orta müəssisələrin rəqabətqabiliyyətli olması ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün olduqca vacibdir. 2000 – 2014 – cü illərdə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müəssisələrin sayının və istehsal etdikləri məhsulun dinamikasını 1.1 saylı cədvəldə nəzərdən keçirək.

Cədvəldən göründüyü kimi, baxılan dövr ərzində cəmi respublika üzrə İşləyən kiçik müəssisələrin sayında ciddi azalma baş vermişdir. Bundan fərqli olaraq sənaye üzrə kiçik müəssisələrin sayında xeyli artım baş vermişdir. Bu da son iyirmi ildə ölkə iqtisadiyyatında mütərəqqi dəyişikliklərin və inkişaf meyllərin baş verdiyini göstərir. Belə müsbət dəyişikliklər həmin müəssisələrin məhsul istehsalı prosesində də özünü qabarıq şəkildə biruzə verir və bu gün də davam etməkdədir.