Мювлана ъялаляддин

Bir arifin şəxsi duyğularının qeybdən yağan nurla nurlanmasının başlanğıcı

Birisi duyğusunun, fəndlə düyünün açdı,

Onun ardınca hisslər, dəyişib, ondan qaçdı.

Həmin şəxs duyğusunun, hissizliyini gördü,

Gizli hisslər qayıtdı, hissizliyi ötürdü,

Bir qoyun arpa yedi, gileylənib söylədi:

-Necə mən udmuşamsa, elə də çıxmış dedi.

Qoyunlar, hissinizi, dəyişib, pak eyləyin,

Yam-yaşıl otlaq tapıb, oranı əzizləyin.

Sonra həmin məkanda, reyhan, sünbül otlayın,

Həqiqət çəmənində, ətirli gül otlayın³⁷⁶

Sənin hər bir duyğun da Peyğəmbər duyğusu tək,

Hisslərin hamısını, sən cənnətə tərəf çək!

Hisslər sənin hissinlə, bir-birinə sirr açar,

Dilsiz, bəzək-düzəksiz, görüş maraqlı keçər,

Ordakı həqiqətlər, açıq dillərə möhtac!

Sən özün də, bu işdə təxəyyüllərə möhtac!

Açıq-aşkar, əyani olan o həqiqətlər,

Heç təfsirə sıxışmaz, çox dərindir niyyətlər!

Çünki hər duyğu özü, olmuşsa bəndən sənin,

Fələklər barəndəki, pisdən daşınar yəqin.

Çünki «ğeşri»³⁷⁷lər içrə, ardıcıl dava gedir.

Boş dəri olan beyin, özün «ğeşri» hiss edir.

Dava-dalaş edənlər, düşsə sünbül üstünə,

Dənlər, hansı küləşdən, sən ayıra bil yenə!

Xülasə göylər «ğeşri», nur isə ruhun beyni

Bu aşikar, o gizli, olmuş ruh ilə eyni!

Cisim zahirdə olan, ruh isə məxfi gəlmiş.

Cisim bir biləng kimi, can özün bir əl bilmiş,

Yenə də ağıl özü, ruhdan daha məxfidir.

Hiss də o ruha tərəf, tez-tez hərəkət edir.

Bir hərəkət görəndə, düşünürsən canı var,

Bilmirsən ki, ağıldan, gizlənmək imkanı var!

Ölçülmüş hərəkətlər, sanuca çapıb gedər,

Yenidən mis əridib, elmiylə qızıl edər.

O münasib olmadan, əl işiylə qalmadan,

Mənim ağlıma batır, sən də ağıl var, oyan!

Vəhy ruhu nəql etmədən, daha da gizlin olar,

Çünki o qeybi bilən, başında sirr min olar!

Əhmədin heç kimsədən, ağlı gizlədilmədi,

Vəhyi çoxu tərəfdən, yaxşı dərk edilmədi,

Vəhyi qəbul edənin, ruhuna, baxış fərqli,

Bəzilər, həmin vəhyi, dərk etmədi, iş fərqli.

Bəzən cünün bildilər, bəzən heyran qaldılar,

Sonda haqq olduğunu, bilib, iman aldılar.

Ona yaxın şəxslərin, işi getmədi hədər,

Müsanın ağlı verdi, düşmənlərə qəm-kədər.

Ona dost olmayanlar, işin yamsılayırdı,

Musa qarşısındasa, özlərin pis sayırdı.

Qeybi bilmək işində, bənd olsa Musa ağlı,

Onda siçan kimilər, olar gözləri bağlı.

Təqlid elmi yaranmış, sanki satılmaq üçün,

Yaxşı olan müştəri, necə tapılsın onçun.

Elmi tədqiq eyləyən, müştəri, Haqq özüdür,

Onun hər vaxt bazarı, bazarların gözüdür.

Dodaq bağlı məst kimi, alış-veriş bazardır,

Haqq dəvəsidir deyə, hədsiz müştəri vardır.

Adəmə dərs verməkçin, mələklər müştəridir,

Dərs üçün məhrəm olan, nə divdir, nə pəridir.

Haqq Adəmə buyurdu: -Xalqa isimləri de!

Haqq sirrini şərh eylə, gizli cisimləri de!³⁷⁸

O şəxslər ki, həyatda uzaqgörən deyillər,

Onlar səbatsız olar, dəyişər, tökər dillər.

Siçanın adın çəkdim, onun məkanı torpaq,

Siçan üçün yaşayış, olar hər yanı torpaq.

O yolları tanıyar, lakin yerin altında,

Hər vaxt qazar torpağın, təkin yerin altında!

Siçanlıq nəfsi, yalnız, bir loğmadan ibarət,

Bilsə qədrini əgər, ömrü olunmaz qarət.

Çünki əziz Tanrımız, tam ac olmayan kəsə,

Bağışlamaz heç nəyi, möhtac qalmayan kəsə!

Bu dünya aləmində, lazım olmasan, yəqin,

Səni heç yaratmazdı, Uca «Rəbbil Aləmin!»³⁷⁹

Bu torpaq narahatdır, Uca dağa möhtacdır.

O əzəmət, o izzət, bu torpağa möhtacdır.

Ehtiyac olmasaydı, Göylər aləminə də,

Yoxluqdan yaratmazdı, Yeddi göyü yerində.

Bu Günəş, o parlaq Ay, ilğım vuran ulduzlar,

Ehtiyac olmasaydı, necə bəs parlardılar?!

Varlıqların kəməndi, ehtiyacdan yaranar,

Hacətin³⁸⁰ qədrinisə, kişilər alət sanar.

Ehtiyaclar artaraq, comərdliyə calanar,

Haqq Kərəmi dəniz tək, çoşaraq, dalğalanar.

Bu gədalar yoldadır, çətinlikdə batırlar,

Öz ehtiyaclarını, xalq üstünə atırlar.

Korluq, şillik, xəstəlik ağrı-əzabları da,

Ehtiyacdan dirçələr, rəhmət gülzarları da!

«Varlıq» deyər, camaat, duz-çörək, süfrə açın,

Mal Mənim, anbar Mənim, süfrəmdə yeyin-için.

Haqqımız göz verməmiş, kordur əslən siçanlar,

Çünki onlar olmuşlar, yer altını seçənlər!

Siçanlar gözsüzlüyü, yer altın Haqqdan dilər,

Çünki nəmli torpaqda, gözsüz keçinə bilər!

Oğurluqdan savayı, yer altından çıxmazlar,

Sanki Haqqdan utanar, Ona tərəf baxmazlar!

Oğurlar, sonra isə, yer altında gizlənər,

Gözlər, Haqq tərəfindən, nə vaxtsa bağışlanar.

Sonra qanad taparaq, bir quşa dönə bilər!

Sanki mələklər kimi, ərşə tərəf yüksələr!

Haqqa şükr eyləyərək, şadü-xürəm uçarlar,

Bülbül təkin yüz, nəva, sevincdən oxuyarlar!

Ey məni xilas edən, çirkin vəsfi etməkdən?!

Ey Sən cəhənnəmliyi, Behiştliyə çevirən?!

Piydən olan bir yağa, Sən vermisən işıqlıq,

Sümüyə bəxş etmisən, eşitmək tək yaxşılıq!

Həmin o mənaların, cismə nə bağlılığı?!

O dərk etmə, ağılın ismə nə bağlılığı?!

Kəlmə bir «yuva» kimi, məna bir «quşa» bənzər,

Cisim boş bir «arx» kimi, ruh axar, arxı bəzər.

Axarkən suyun üzü, arxa sarı fikirli,

Yaxşı-pisi zikr etmək, həm şərli, həm xeyirli.

O arxıyla düz axır, sanki hər şeyə vaqif.³⁸¹

O axır tələsərək, sanki hər şeyə akif.³⁸²

Etməsəydi özünü, sular sirab torpaqla,

Dolardımı torpağın üstü, çör-çöp, budaqla?!

Sənin çör-çöpün olmuş, fikrinin surətləri,

Növbənöv gəlib çatır, eyibli niyyətləri.

Suyun üzərində də, fikir «arxı» yerişdə,

Çör-çöpsüz deyil yəqin, sevgi olan bu iş də!

Bu suyun üzərində, «qabıqlar» qol açmaqda,

Qeybilərin bağının, meyvəsindən qaçmaqda!

Qabiqların içini, bağın özündə axtar,

Çünki sular bağlardan, axaraq arxa çatar!

Əgər «Həyat suyunun», axmasını görməsən?!

Bu arxa, bitkilərə, bir az diqqət eylə sən!

Sular çox bol gələrsə, mane olma keç ondan,

Qoy Surun³⁸³ qabıqları, tezcə keçsin yanından.

Bu arxın suyu hədsiz, keçsə sürətlə əgər?!

Ariflər daxilində, qəmlə qeyb olub, itər?

Arx əgər həddən artıq, tələssə olsa dolu?!

Sığmaz öz daxilinə, sular itirər yolu!