Мювлана ъялаляддин

İlanın zəhərinin əsasıdır o xəbis!

Möminin hikmətinin cəzasıdır o xəbis!

Sözünə, əməlinə etimad göstərmə sən!

O söyüd ağacıdır, söyüddən bar görməzsən!

Sufinin xidmətçiyə ulağıma yaxşı qulluq et deyərək məsləhət verməsi

Bir sufi dolaşırdı, gəzirdi hər bir yanı,

Gecə xanəgahında edirdi o duanı.

Bir ulağı var idi, axurda ac durmuşdu,

Özü dost məclisinin başında oturmuşdu.

Öz məsləkdaşlarına qayğılar göstərirdi,

Məclisdə olan dostlar ona duyğu verirdi.

Sufilərin məclisi yalnız savad, söz deyil,

Ürəklərə sərinlik, sərin su, qar, buz deyil!

Alimləri yaradan, qələmi, əsəridir,

Sufiləri yaradan, nurlu qədəmləridir.

Həmçinin səyyad kimi ova tərəf qədəmlər,

Ahu qədəmin görər, təsirlənər o dəmlər.

Dəfələrlə rastlaşar, ahu addımlarına,

Ondan sonra, ahunun müşk ətri rəhbər ona.

Elə ki, addımlara şükr edər tama çatar?!

Sonuçda addımlardan dərs alıb, kama çatar!

Bir mənzil yol eyləmək, göbəyin ətri ilə,

Yüz mənzil addımlardan, təvafdan artıq belə.

Bircə dəfə zahidin şahını seyr etməsi,

Yaxşı arif seyrindən, çox olsa da getməsi.

Məhtablardan xəbərdar olan haman ürəklər,

«Futtihət əbvabha»²¹dır, ariflərçin diləklər.²²

Səninlə divarsa da, onlarla bir dər²³ kimi.

Səninlə daş kimisə əzizlərlə zər²⁴ kimi.

Ayinədə gördüyün nə varsa tam aşikar,

Pirlər kərpicdə görər, səndən qabaq hər nə var.

Pirlər o şəxslərdir ki, aləm yaranmasında,

Onların ruhu vardı, yaranış dəryasında.

Bundan əvvəl yaşamış, canı ömrə vermişlər,

Əkdiklərindən çox-çox bəhrələr götürmüşlər.

Naxışdan daha artıq, canlar qəbul etmişlər,

Dəryadan daha artıq, dürrlər yonub getmişlər.


Tanrının Adəmi xəlq etməkdə mələklərlə məşvərət etməsi
Məşvərət olunurdu, bəşər yaratmaq üçün,

Canlara güc verməklə, məqsədə çatmaq üçün.

Mələklərə gizlincə «dünbək»²⁵ vurulduğundan,

Onlar narazı idi, bu işdən həmin andan!

Kim ki, var olacaqdı, naxışı bəlli oldu!

Hələ nəfəs yox idi, Haqq işi bəlli oldu.

Mələklər fələklərdən xəbərdar olduğundan,

Hər xörək, hər çörəkdən görüb var olduğundan,

Qəmli-qəmli oturub, fikirli qalmışdılar,

Ordu, hərbsiz onlara qələbə çalmışdılar.

O gözlərə görünən, onlara bir dərd oldu!

Lakin Onun özü də kamillərə fərd oldu!

Keçmiş-gələcək olsa, fikrin, amalın əgər,

Çox uzaq olduğundan, müşküllər düzə çəkər.

Ruh üzümdən, qoradan, meyi, mulu²⁶ görəndir,

Ruh mövcud olmayanı, gizli yolu görəndir.

Hər keyfsizi keyfiylə görüb, bildiyi üçün,

Ondan əvvəl düz-əyri, bilib, gördüyü üçün,

Xilqətdən çoxlu üzüm, dərib yediyi üçün,

Mey içib, nuş edərək, şorun gördüyü üçün,

Yayın isti günündə bilir, qış soyuğunu.

Günəş altında bilir, kölgə nə olduğunu.

Meyin üzümünü də, qəlblərində görmüşlər,

Fənada naməlumun əllərin də görmüşlər.

Onların ətrafında səma içib- yeyəndir,

Onun mövcudluğundan, Günəş məxmər geyəndir.

Onlar da toplanmışlar iki yar gördüyündən,

Onlar həm tək olurlar, həm də çox üç yüz mindən.

Dalğalar misalında, bil, onların sayları,

Onlar gətirə bilir, küləkli olayları.

Canların Günəşi də, ayrılıb parçalandı,

Su qabları içinə dır-deşikdən ələndi.

Həb atmaqla, yeməyə qiymət bir olduğuyçün,

Su qabında gizlində şək yarandı onunçun.

Heyvanı ruhlarda var, bir-birindən fərqli hal,

Vahid olan nəfs isə, insani ruhda amal.

Çünki Haqqımız bizim, daim Bir Nura malik,

Heç vaxt Nuru fərqlənməz, O, hər uğura malik.

Insanlıq ruhu hər vaxt, vahid nəfslə yaddadır,

Heyvani ruhlar isə inkişafsız maddədir.

Ağılın, bu rəmzlərin içindən xəbəri yox,

Bu sirrləri anlayan, Haqqdan qeyri, biri yox!

Ağılın özünün də bu sevdayla nə işi?!

Anadan kar doğulan, zurna ilə nə işi?!

O ağılın özü də nə bilir sevda nədir?!

Anadan kar doğulan, nə bilir zurna nədir?!

Bir anlığa möhlət ver, ey qəm-kədərli yoldaş,

O gözəlin xalının, vəsfin edim, ey qardaş.

Onun gözəlliyinin təsviri gəlməz dilə,

Xalının yerin verməz, hər iki aləm belə.

Onun yaxşı xalından, dəm vurub tərifləsəm,

Beynimi deşə bilən sözlər lazımdır bil, sən!

Məgər qarışqa kimi, bu xırmanda xoşam mən?!

Özümdən ağır yükü, çəkə-çəkə aşam mən?!

Işığa qısqanc olan haçan imkan verəcək?!

Demək vacib olanlar, deməlilər gələcək!

Hekayətin mənasının nəticəsinin bəyanının sonu:-Dinləyənlərin meyli dinlədənədir
Dənizin köpükləri gəlib, bir səddi qursun,

Çəkərək, sürüyərək, sonra bir məddi²⁷ qursun.

Bu zamanı eşitsən, məgər mane olan var?!

Eşidənin ürəyi yad yerdə qərar tutar!

Onun yaddaşı birdən sufiyə qonaq gedər,

Onun sevdası ilə, enər qaşığa qədər.

Lazım gəldi gedək biz, bu sözlərdən uzağa.

Əfsanənin ardının, vəsfi-halın yazmağa.

Sufini surət bilmə, məni sevən əzizim,

Nə vaxtadək, uşaqtək sevəcəksən qoz, üzüm?!

Cismimiz qoz, üzümdür ey oğul, sən sinə gər,

Kişiliyin vardırsa, bu şeylərdən et həzər.

Haqqın kərəmlərindən beləcə keçsən əgər,

Doqquzuncu göydən də səni Haqqın keçirər!

Xidmətçinin sufinin ulağına xidmət etmək məsu­liy­yə­ti­ni öz üzərinə götürməsi və onun əksini etməsi hekayəti

Buyur indi eşit sən, həyat əfsanəsini,

Vaxtında meyvəsinin, ayırd et danəsini.

Həlqə vuran sufilər məclisi, vəcdə gəldi,

Sevinib, əylənmələr zirvəsinə yüksəldi.

Qonaqlar qarşısında süfrələr bəzənəndə,

Ulağı yada düşdü, yeməklər düzüləndə.

Sufi xidmətçisinə dedi: - Get bax axura!

Arpa-saman hazırla, ulaq üçün tök ora!

Dedi: - Bu nə söhbətdir, mən sözündən bezmişəm?!

Qədimdən belə işlər olmuşdur mənim peşəm!

Dedi: -İslat arpanı, ona vermədən qabaq,

Heyvan çox qocalmışdır, dişləri sınıq-salxaq!

Dedi: - Darıxma ağam, bü nə sözdür deyirsən?!

Belə xidmət növlərin, öyrənir hamı məndən!

Dedi: - Palanın götür, əvvəl-əvvəl sən onun,

Məlhəmli otları qoy, üstünə yarasının.

Dedi: - Darıxma, ağam, bu hikməti söyləmə,

Yüz min qonağın gəlmiş, olmuşmu gileylənmə?!

Hamı razı getmişdir bizim dudmanımızdan,

Qonaqlar canımızdır, əzizdir canımızdan.

Dedi: - Ulağa su ver, süd kimi isti eylə.

Dedi: - Darıxma, qandım, utandırma, çox belə.

Dedi: - Arpaya saman, azca qarışdır, sən ha!

Dedi:- Darıxma, sözün qısaca eylə daha!

Dedi: - Yerini süpür, çınqıl -daşdan, hər nədən,

Otursun narın külün üstündə əzilmədən.

Dedi: - Darıxma atam «Lahövl»u²⁸ sözün söylə.

Bu barədə az danış, Rəsul bəndəsi ilə.

Dedi: - Götür qaşovu, ulağın belin qaşı,

Dedi: - Darıxma atam, bəsdir, etmə təlaşı.

Dedi: - Nuxtanın ucun axura qısa bağla,

Yıxılanda dolaşar, dura bilməz ayağa!

Dedi: - Darıxma atam, bu qədər etmə nalə,

Ulaq üçün bu qədər, əyilmə sən çuvalə.

Dedi: - Tələs, belinə bir çul at, qoyma çulsuz,

Çünki gecə soyuqdur, sənətkar qıyma çulsuz.

Dedi: - Darıxma ağam, təkrar-təkrar söyləmə,

«Şirlər sümük gəmirməz», mənə irad eyləmə.

Mən öz sənətim üzrə, daha üstünəm səndən,

Yaxşı-pis qonaqları, qəbulda mahirəm mən.

Hər bir qonağa layiq, ona xidmət edənəm,

Mən xidmət sənətində həm güləm, həm süsənəm.

Xidmətçi bunu dedi, süçradı öz yerindən.

Dedi: - Gedim, samanı gətirim anbarından.

Çıxıb, əkilib, getdi, axuru yad etmədi,

Dovşan kimi, sufi də heç yuxuya getmədi.

Xidmətçi getdi, birbaş lotu-potu yanına,

Etdi sufiyə rişxənd, çoxlu ad verdi ona.

Sufi də yorğunluqdan, dincəlməyə uzandı,

Yuxladı yuxusunda, dağı-daşı dolandı.

Yuxuda gördü, onun ulağı qurd çəngində,

Parçalamış qurd onu, ulaq qan-yaş içində.

Dedi: - «La hövlü…» deyim, bu nə yuxudur belə?!

Ey əcəb şirindilli, mehtər görünmür hələ?!

Görürdü yuxusunda ulağını yol gedir,

Birdən quyuya düşür, gah nəsə onu didir.

Növbənöv hadisələr o, duyurdu yuxuda,

«Fatihə»,²⁹ «Əlqariə»³⁰ oxuyurdu yuxuda.

Dedi: - Nə çarə qılım, dostlarım da getmişlər,

Qapıları bağlayıb, məni tənha etmişlər.

Yenə təkrar edirdi: - Ey əcəb hanı mehtər?!

Mənlə duz-çörək kəsmiş, görərmi belə işlər?!

Hörmət-izzətdən başqa, ona söz deməmişəm,

O mənə kin saxlarmı, kin ki, söyləməmişəm?!

Hər bir ədavət üçün bir səbəb olmalıdır,

Yoxsa, vəfa dəyişib kinlə dolmamalıdır?!

Yenə söyləyirdi o, insan lətif olmalı.

Onu kimİblis etdi, o, belə olmamalı?!

Insan ilan-əqrəbə nə eyləmiş ki, onlar,

Onu öldürmək üçün olmuş qəsdə duranlar?!

Qurdun öz xislətində vardır dağıtmaq, yırtmaq,

Həsəd nütfəsindədir, mal-heyvanı qışqırtmaq.

Yenə təkrar edirdi: - Bədgümanlıq xətadır!

Qardaş qardaşa şübhə, ah-amanlıq xətadır!

Yenə özü-özünə dedi: - Şübhə haramdır!

Kim ki, şübhəli deyil, düz əməlli adamdır!

Sufi vəsvəsədədir, ulaq indi necədir?!

Düşmənə cəza vermək əlinə keçincədir.

Onun yazıq ulağı daş-çınqıl arasında,

Palanı yırım-yırtıq, boyunluq harasında!

Bütün gecəni donmuş, ot-ələfsiz ac qalmış,

Özü can hayındadır, həlakına az qalmış.

Ulaq bütün gecəni fikirləşdi, həddən çox,

Tanrı gunahım nədir, bir çəngə samanım yox?

Sanki dilə gələrək deyirdi, ey qonaqlar?!

Bu xam sahib əlindən çəkirəm çox əzablar!

O əzab-əziyyəti, ulaq götürdü dözdü,

Sanki bir həyat quşu, sel-su içində üzdü,

Şübhə qədər o gecə, böyrü üstə uzandı,

Başı bəlalı ulaq, gah yatdı, gah oyandı.

Arpa-saman yox idi, naləvü-zar edirdi,

Zavallı, arpa-saman yuxusunda görürdü.

Daim möhnətdə idi, dərdü-qəmdən yanırdı,

Gecəni sübhə qədər ah çəkir, odlanırdı.

Səhər sübhdən xidmətçi gəlib tövləyə girdi,

Palanı, o, ulağın cəld belinə endirdi.

Ulaq çiynini əydi, palan yaranı əzdi,

Elə ağrı verdi ki, it onu götürməzdi.

Ulaq atılıb-düşdü yaranın yanğısından,