N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

 

Pərvin  –  Ülkər  (Yeddi  Qardaş):  Mənim  Pərvin  təki  çeşmim  gecələr 

uyxusuz  qaldı;  //  Səadət  asimanında  yüzün  bədri-düca  gördüm  [9.  S.  224]; 

Yaşıl çəmən üstə jalə çin-çin; // Əxzər fələk üstə rəski-Pərvin [8. S. 230]. 

2* 

---

 

20 

Zöhrə – Venera. Günəş sisteminə daxil olan yeddi ulduzdan biri, Günəş 

sisteminin Günəşə yaxınlığına görə ikinci planeti, Aydan sonra Yerə ən yaxın, 

Günəş  və  Aydan  sonra  ən  parlaq  göy  cismi  (Dan  ulduzu,  Karvanqıran). 

Klassik  şərq,  o  cümlədən  Azərbaycan  mifologiyasında  gözəllik  rəmzi,  eşq 

ilahəsi. Bu ulduz Orxon-Yenisey abidələrində nağıd [21. S. 370], «Qutadğu 

bilig»də Sevit [25. S. 171], Mahmud Kaşğari «Divan»ında Təmürkazuk [26. S. 

141], uyğur abidələrində Altun yulduz [24. S. 49] adları ilə verilmişdir. 

Klassik  Azərbaycan  ədəbi  dilində  bu  planetlərin  adları  ərəb,  fars 

dillərindən  alınma  terminlərdir.  Həbibidə,  Xətaidə  Zöhrə  planetinin  adı  fikri 

daha  qüvvətli  ifadə  etmək  üçün  digər  planet  adları  ilə  eyni  beytdə,  misrada 

çəkilir: Yüzünə Zöhrə, Müştəri; // Mehr ilə Mah ögünməsin [5. S. 20]; Can 

gözün,  Mərrix  qəmzən  seyfi  çün  ənbər  olur;  //  Tiri-Zöhrə,  Mahi-Mehri-

asimanın, neyləyim [5. S. 35]; Hər müştəri boldu ana Zöhrə; // Rəqs etdi bu 

bəzmə çərxi-möhrə [11. S. 344]. 

Xətai  Zöhrə  planet  adının  Nahid  sinonimindən  istifadə  etmişdir:  Bir 

zərrə yüzi qatında xurşid; // Bir ləmə cəmal qatında Nahid [9. S. 78]. 

Şairlər  bürc  (göydə  Günəş  dairəsinin  bölünmüş  olduğu on  iki  qismin 

biri),  kövkəb  (göy  cismlərinin  hər  biri,  ulduz)  sözlərindən  də  poetik 

məqsədlərlə  istifadə  etmişlər:  Ənasir,  şeş  cəhatü  həft  kövkəb;  //  Bu  doqquz 

cərxi-dəvvarım xərabat [5. S. 16]; Nə kövkəbdir bu, ya rəbb kim, günəşdən 

nuri rövşəndir [5. S. 40]. 

Bürc, kövkəb təyini söz birləşmələrində üslubi yüklə daha çox işlənmiş, 

şeirləri  təravətləndirmişdir:  Cəm  bülbülü  kim,  ovci  fərəh  bürcündən;                     

//  Könlüm  qəfəsini  aşıyan  qıldı  yenə  [6.  S.  154];  Ey  qulağından  asılmışdur