Nafarroatik pablo Fermin Irigarai «Larreko» 1916

Larreko
__________
Amabortz egunez oatzean egonik ura utzi bezain laster, asi naiz lerro batzu moldatu bear ditudala, Eskualdunarentzat.

Jainkoari esker ongi nago; baño indarrak berritzeko, Auritz-ko bidea artu gogo dut, eta Jainkoak ala nai badu, an egonen naiz ogei egunez.

Diputazione eta Gobernuko gizonen artean ijaz egin zuten antolamena gisa batera eta orai Gobernuak berriki eman duen aginduan, bertze gisaz jokatu omen da.

Oraikoan, erritarreri ekentzen dio berek nai duten irakaslea izendatzeko bere zituen eskubideak; Españako bertze guzietan berdinkaraturik.

Diputazioneak oiu egin omen du, ez dela ori leen itzemana; ez dakigu gobernukoek zer iardetsiko dioten.

Iruñako alkate eta iri gizonek ere, badute zerbeit naaspide gobernadore jaunarekin, geienak beren lekuak usturik; or dabila gobernadorea alde batetik eta bertzeak berexturik; erraz ez dela jakiteko zer aterako den. Nola nai den dela gobernadoreak alkateari ez deus batengatik, 500 pezetako multaz jo omen zuen eta alkateak lekua utzi, or konpon erranta; alkate lagun geienek ori ederretsi eta lekuak ustu ere.

Gobernuak, berak paratuak bai dire gizon oriek, bilatuko ditu bertze orien iduriko zenbeit eta kito.

Iragan igandean, meza nagusian nindagolarik Jondoni Agustin elizan ez nintzan guti arritu aldare saetsean gure apezpiku jauna belaunikaturik ikusi nuelarik, eta gero prediku alkira igan zelarik, ebanjelio saindua xeatu zigun ain zintzo eta ederki aoa zabalik egon bai nintzen ura entzuten; ederragorik!

Iragan ortzirale arratsaldean, Billabako auto kamion bat, Ibañetatik gain-bera zoalarik, errota baten goma leertu, baztertu eta amilkatu zen, iru gizonek miñarturik: iruetarik biga hospitalera eraman zituzten.

Idortea dela bide, ez dugu aspaldian bertze solasik; artoak moztu dituztela burutu gabe eta ala ala eman bazkatako.

Arbi ereina, ezin sortu dela, eta ereiteko arorik ez, gure nekazariek badute lan!

Lur sagarrik ez dugula izanen aspalditik etsiturik gaude: ez dakit lursagarren ordez zer janen dugun!

Erribera aldean maatsak ere ez omen dire pikotzen, ots pikor xe-xeak ez omen dire larritzen.

Aurtengo idorte onen ondorioak emanen dute zer errateko eta zer nigar egiteko!

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko

__________

1929

Jainkoari esker, berriz ere asten naiz, Eskualdunaren leeneko nere xokoa bete bearrez eta auxe da nere leengo berria; bidenabarrean Eskualdunaren egile eta irakurleri, biotzez agur erraten diotetala.

Ni ixildu nintzelarik, Nafarroako berrieltzale bat sortu zitzaigun, Irisarri deiturik. Nor zaitudan ezpadakit ere, otoizten zaitut, esker on baten bidez ez ixiltzeko.

Zu bezalako euskar idazleak ez ditugu sosetan bilatzen; sosak baño gehiago balio bai du alako baten atzemaitea: orgatik Irisarri jauna, ez nezazula Eskualdunan lekurik utzi; zurea baizik ez, nerea betez geroz, ni bozikago.

Iragan astean, guti-aski Nafarroa guztian egiñ du euri. Sortu ez diren ogiak sortzen ezpadire ere, sorturikakoak egin daitezke. Bada eta maastientzat ere ongi etorri da.

Mendi aldera berriz, bazka ateratzeko ta artoak ereiteko garai onean diote.

Bazterretan oianalde gaitzak erre direla eta badute arrankura Leitza, Ezkurra, Goizueta eta Aranoko erritarrak: ortaz landara amar baserri erreak Leitzan!

Oianak egiten asi berriak ginauden ba!

Aralarko mendi gañean, Jondone Mikel aingeruaren eliza ondoan, burdinezko kurutze andi bat paratu gogo dute; argi eder eder bat gainean duela.

Etxarri Aranatzen arrigarrizko artzain gazte bat omen dute, 16 urtekoa, iñork ez erakutsirik, ederki pintatzen ba omen daki: irakurtzen eta idazten bere baitarik ikasia, omen.

Fagoaga, nafar kantari aipatua, Napolesko San Carlos delakoan omen dugu berriz ere kantatzeko itz emanik.

Lekarozko ikastetxean, egin dute euskar-jai bat; euskar-ikasleen examiñak zituztela: euskar-dantzak, itzaldiak eta nik dakita zer. Ez da erran bearrik, ederki egon zirela; mutilak dire gero ango irakasleak ortako!

Don Resurreccion Azkue jauna, etxeko zurubitik bota eta beso bat autsi omen du. Badakizue gero, nor dugun apez jaun jakintsun ori. Azkarra da bertzenaz eta laster daukagu sendo.

Kuraje gaitzako gizona; baño buruz eta biotzez orañik azkarrago!

Badugu aren bearrik!

Bizkaiko Diputazioneak erabaki du, Gernikako arbolaren iru adarrez, iru kurutze egitea, bat Aita Sanduarentzat, beste bat Erregearentzat eta bestea Diputazionearentzat.

Pilotaren alderako zaletasuna piztuarazteko zerbeit ari dire emen ere.

Bazuen bearra! Fubol ori «zangoz egina da» gero. Kastillanoz, gauza bat makur dagola edo deusik balio ez duela adiarazteko, erraten oi da, «zango egina dago».

Zangoz elgar trabaturik jostatzen ari baño; obe da bai, pilotan ari.

Ongi ala! pelotako «federacion» delakoak, Azkarate Jostre egin dute buru.

Leen baginuen «liburuaren eguna»: orai badukegu «Nafarroako liburuaren eguna». Ortan sartu gaitezke euskaraz ere. Nafarroari dagokion zerbeiti buruz: Oroituria, ipuñak, oiturak eta. Lau sari eder, lau lan ederrentzat, 6.000 pezeta, 4.000 pezeta, 3.000 eta 2.000 pezeta. Eldu den abendoaren azkeneraño badugu epe.

Damurik, jaun juntari orietan ez dugu euskaldun bat baizik, Larratxe jauna.

Damurik: Mikel Iriarte jauna. Ustarizeko erretora il zaigula.

Eskualdunak dolutan gaude eta euskar-idazleak bi aldiz.

Ura bezalako euskar idazlea! Jainkoak bere baitan daukala gure adiskide on eta gozoa.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.