Nafarroatik pablo Fermin Irigarai «Larreko» 1916

1932

Bospasei egunez laño zikin baten pean egonik, iragan larunbatetik unat iparaizea nagusiturik, lanoak garbitu ditu.

Iragan asteko solas bide bakarra jesuista jaunen uxatzea.

Azken Eskualduna-ren leenengo mintzaldia «Etxetik kampo» eder-ederra zaigu emengo guztieri.

Ez daiteke mintzaldi labur batean geiago eta ez obekiago erran.

Iruñako jesuisten eliza, ayuntamentuarena da; orgatik itzuliko diote jabeari eta ez apezpikuaganako.

«Xabier» edo etxe-elizak, aspalditik badute beren jabea, Guaki kondea.

Iragan igandean bildu ziren Diputazionean Nafarroa guztiko errien ordezkoak estatuto delakoari buruz.

Bildu zirenetarik 210.000 biztanleen izenean eman ziren Estatuto vasco delakoarentzat: 68.000 nafarren izenean ez dutela Estatutorik nai eta 28.000-en izenean Estatuto nabarroarentzat.

Irutik biga aski bai dute, badute naiko.

Erriberako Zintruénigo delakoan gobernadore jaunak fraile predikari bat multatu du 500 pezetaz. Katoliko ez direnentzat itz itsusiak erran zituelakotz.

Erriberako zenbeit errietan; Miranda, Arroniz, Legaria, lurrak direla edo oianak direla, asarre dabiltza: gobernadorea ari da poliki lanean guztiak antolatu bearrez.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko
__________
Aro zikina ari diguna! Beti bustia, eta atertzen duenean bero, aspalditik ego aizea nagusi bai dugu.

Ogiak, garagarrak eta belarrak botaiak; lurrean itoak; uste ginuelarik uzta on bat bidean; badaiteke beste aldera Jainkoak laguntzen ezpadigu.

Gobernadore jauna Madridtik itzuli berria dugu eta berak dionez zerbeit erdietsirik Nafarrarentzat. Baño, nik uste emen, ainitzek ez paidiote begi onez ikusi azkenengo naasturietan, berdin eskuñaldekoek nola beste aldekoek: zioten, lekuz aldatuko zutela; baño, finkatuago eldu omen da gobernuaren aldetik.

Gobernadore jaunak, Dikastillo delekoan, iru dantza leku etsiazi omen ditu, ez dantzatzeagatik, baizik osasun-kalterako lekuak zirelakoz.

Arabako mugaaldean larretik ebasten omen dituzte abereak eta Araban sartzen; gobernadore jaunak, Arabakoa otoiztu omen du zaindu dezala nola dituzten paperak zunsizen.

Diputazioneko gestore eta estatutoaren aldezkoak lanean badabiltza; orri banatzen eta irakaspenak ematen, ayuntamentukoak eta erritarrak argitzen, estatutoaren onak agertuz.

Eldu den igandean, Iruñan biltzekoak daude erri-ordekoak, estatutoaren onesteko edo uzteko.

Diario de Navarra, beti bezain gogor ari da. Estatutoaren aldezko guztiak iguin ditu; batzu, nazionalistak direlakoz eta bertzeak ezkeraldeko edo gobernualdekoak direlakoz.

Azkenik, Nafarroako bi diputado, Aizpun eta Gortari jaunak erran dutelakoz bere boza emanen dutela estatutoaren alde, naiz arrazoñ andiak dituzten beren gogoak ez asetzeko, eta beste aldera jotzeko: ori ere gaitzitu zaio Diario delakoari.

Unen aldekoek, lepoaldean eramaten omen dute ikur gisaz, boton bat eta artan emanik «gu bakarrik», nik ez diotet ikusi, eta ez dakit egia ote den.

Baño, geienek, ez bakarrik eta ez lagunekin, ez dute ibili nai; ezpai dute kolkoan ortarako indarrik aski.

Gobernadore jaunari salatu diote; Tafallan, Ayuntamentuko batzarrean, egunari egile bat, alkateak eta bertze erriko gizon batek zanpatu dutela. Zer putikoak!

Salinas, gobenadore-orde zelarik liburutegi batetik gutun zikinak saltzetik debekatu ditu.

Estellako Aita Urangari, ez dio baimenik eman gurutze-bidea agerian egiteko.

Andiki egin da Iruñan, Jesusen-Biotzeko bederatzi-urrena eta iragan ostiralean egin zuten azkena; egun guztian eliza-nagusia beterik egonik, Aita Sainduaren otoiztuak egiteko.

Aizpun diputado jaunak, galdeegin du diputadoen biltzarrea, orai zuritzen ari diren «Agraria» deleko legegaiak, agintzerik ez dezala izan Euskalerrian.

Loretegi berria, Aita Elizondo kapusaidunaren gutun berria da; diote, ederki egina dagola, nik ez dut irakurtu.

Irakurtu dutana da bertze gutun berri bat, Jesusen Biotzaren illa. Oar Arteta jaun apezak egina. Mamiz ederki eldu bada, euskara garbi-garbiz apaindurik ere bai. Laffitte jaunaren Mayatzeko ilabetea bezala da; mamiz aberats bezain eder euskaraz. Egile bieri, nere zorionik beroenak.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko

Bertze hitzaldi bat ukan dugu Estatuto hortaz mintzo dena; nihondik ez dezakegu ezar hemen, biziki luzeegi da. (Egilearen oharra)

__________

Bizpairur egunez idorrik egonik, berriz ere igandean ortostu zuen, eta orduz geroz bustian gaude. Oraiko aldi untarik, aro onik ezin dukegu gizajende arteko asarreak ematzen ezpaditugu.

Aldi untako, gure solas-bide nagusiena, errate batera, bakarra «estatuto» delako gaia.

Aspalditik gai untarik ari bagare, azken egun oketan ez da besterik.

Karlistak, integristak eta erregearen aldekoak; naiz errelijioa aitzaki gisaz arturik, naiz bakarrik obe ginukela nafartarrek erranez; guztien buruan nazionalisten eskua or dabilelakoz ezin dute onetsi, ezin ikusi dute. Ori dela bide, erriko etxeko azken batzarrean, eskuñaldeko zinegotziak, guztiak batean eman dire estatutoaren kontra.

Karlistek diote estatutoak bere iturburua, ur-zikinetan duela, belar tzarra azten den lingetan; linga ori, abertzaletasuna da.

Iragan igandean Iruñan bildu ziren Euskal-Erriko ayuntamentu guztien ordezkariak eta Bizkaia-Gipuzkoa eta Arabako geienak eman ziren estatutoaren alde; baño Nafarroako 120 ayuntamentu beste aldera eta 109 estatutoaren alde, beraz Nafarroa gelditzen atean; geiena edo iru zatietarik biga ez dituelakoz erdietsi estatutoa onesteko.

Abertzaleak ez, beste eskuñaldeko geienak estatutoaren aitzi eman dire.

Iragan igandean Donostiatik atera ziren Dublin aldera buruz, Eukaristiko batzarrera, alderdi abertzalearen izenean Hernandorena, Irigarai jaun sendagileak, Laborda jaun apeza; berekin deramazkite zenbeit pilotari; gure jokoa erakusteko eta Euzkadiko berri emateko.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko

__________

1933
Leen itza zure Eskualdunaren leen egile jauna. Zor diot nere eskerrik beroena: urteonak ematean, orren azken irakurgai ederrean, biotz onez berexi ninduelakoz.

Berriz ere, urte berri on ona Soubelet jaunari eta ura baitan Eskualdunaren egile-lagunzale eta irakurle guztieri. Jainkoak ala nai duela.

Lanzurda zariola, zenbeit egunez laño beltz baten pean egonik, berriz ere epeldu du, ego aizea nagusituz.

Nafarroako Caja de ahorros delakoak etxe berri bat egin du eta astelenean zuten aldaira. Beko aldeko ganbaretan daude kokatuak orduez geroz.

Eguberriko jaietan, aur batzu elizaz-eliza kantari dabiltza, ederki eskolatuak Nazareteko artzainak Jesus Aurrari zuzentzen dioten agur politak entzuteko, elizak betetzen dira.

Iruñan, laster izanen dugu «Emisora Radio Navarra» emendik sortu daitezken adigaiak, alde guztietara barreiatzeko.

Orai, bide zabal geienak pikeztatuak daudelakoz, bidezain gutiago bear da eta Diputazioneak berreun bidezain lanez bertzelatu gogo ditu.

Fitero-Milagro-Kaskanteko langileak, ango nagusiez kexu ez dituztelako guztiak berdin artzen lanerako. Gobernadore jaunak nagusieri agintzen, langilea nor den beatu gabe, artzeko.

Iruñan sanatorio anti-tuberculoso eritegi berria, laster ideki gogo dute. Birieridun asko bai da bazterretan ideki bezain laster beteko da.

Gaxotegian ere, bi etxe berri antolatu dituzte eri okendako. Errepublikako buruzagia egon zelarik etxe orien idekitze itxura egin zuten; baño, orai artio ez dire betetzen ari.

Diputazioneak, bidezainentzat etxe egokiak egiteko, arkitetoen artean, nork obeki bat ideki zuen eta 21 aurkeztu omen dira.

Diputazioneak, lan orien xuritzeko, zinegotziak bereziko ditu: ok erabakiko dute zein ta zein diren berexteko gai.

Errege eguneko bezperako aurren jaia, beldur dire, aurten ez ote den orren ederra izanen.

Aurten, badire jaun batzu mindurik, eta mindurik dagonenganik ez daiteke lan onik.

Iruñako etxe nagusiak batzarrean bildu dire eta arautegi baten pean elkhar laguntzeko beren izenak eman dituzte.

Oraiko aldian, ontasun jabe izateko lanak ditu; leengo jaun-andieri bere bazterren jabetasuna ekendu diote; eken bazterrez gobernua jabetuz.

Gobernadore jauna baitan, beti bezala, Erriberako nagusi langilen arteko eztabaien mezulariak badabiltza. Debekatu du ezartzetik iragarkiak, Elizaren jazarkundea adiarazten dutela egia ez delarik.

Fuboleko partida jokatu zuten Osasuna eta Oviedo bana berdin, geldituz.

Ulazia eta Lasa berriz ere maniman jokatu ziren.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko
__________
Udaberrian gaude; gizonaz landara oro arin, iguzki pean ez da izakirik, udaberrian arintzen ez denik, bizia berritzen ez duenik: gizona da bakarrik bertzelaturik dabilena.

Aste guren edo aste saindurako, apezpiku jaunak eman digun eskutitza, bazinakite zein ederra den!

Jainkoaren itza, ebanjeliotik artu eta, ura bera xeatuz ematen digu eder bezain llaburki. Gure etsaien alderako gure egin bearra, Jainkoarena bere etsaien alderakoa bezala izan bear dela; ori du gaia, elburu eta mamia: tenore untako gai egokia!

Eldu den 16 garrenean euskar asteko igandean, orfeoneko zuzendari Mujika jaunari, gorasarrea egin gogo diote Donostian. An bildu bearrak dira musika jotzale taldeak, nork obekienik egiteko batera eta Mujika jaunak lau talde batean zuzenduko ditu «Gernikako arbola» jotzen eta ori izanen da gorasarrearen nabarmena.

Donostiako abertzaleak, jai ederrak antolatzen ari dira eldu diren bazkotako; gipuzkoar abertzale oriek gaitzak dire jai antolatzen eta jai egiten. Emendik bedere, gazte asko juan gogo dute.

Bazinakite Iruñako zinegotziek daukaten sua, errepublikako bigarren urtea jaitzeko!

Eldu den 14 garrenean ostiral saindua izaki eta nola jokatu? Nork daki ez ote duten erabakiko, egun ortan bearko dela ezkilak jotzea; ori zerbeit litzeke ostiral sainduko!

Eliza nagusian, andiki ari dira, Onatzezko Andre dena Mariaren zazpi urrena egiten, eliza andia izanagatik betetzen da; omen andiko mintzalaria dute predikari, Aita Benisa kaputxinoa: ao ederreko izlaria.

Endarlaza ondoan, gertaera itsusi bat izandu da. Donostiatik norbaitek, iru portuges Frantzia aldera bidatu-iduriz eraman zituen Lesaka aldera eta andik ur-bide zabal batean, banazka ura iraganez nai zituen il: leenbizikoaikin uts egin zuen eta orduan aren asmo tzarra agertu.

Iruñako Alkate jaunak, debekatu du etxe eta orma ezkinetan, iragarkirik ezartzea; zinez zikina bezain itsusia da: ortarako leku bereziak ba direla.

Urtero bezala, Apezpiku jauna,k konfirmazionea emanen du eldu den astean.

Eldu den igandeko, tradizionalistek ekarri gogo dute Pradera jauna itzaldi bat emateko Euskal-Jai-en. Ez da jaun ori guztien gogokoa; adiskide baño geiago badituela beste aldetik, nago.

Aita Mikeleiz jesuitak, gutun eder bat argitaldu du, Aita Otxoaren bizitzaz; Jondone Iñakiren egunetako leenengo jesuita, euskaraz misioak egin zituena.

Iragan igande goizean zendu zen Iruñako kaputxinoetan Anaia Lizaso, Getariako eta Errenteriako txistulariaren semea. Aspalditik gaxo zagon bano uste gabean bat batean il otzik gelditu zen. Jainkoa baitan bego.

Juan den igandean, Iruñan, agur eta solas egin ginion Garmendia'tar Kepa jaunari; emengo aldi zuen saratar jaun begiko eta euskaldun argiak.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko
__________
Euria asi zauku, Jainkoari esker; Erribera aldean on asko eginen ote duen ez dakit; emen bedere eta mendi aldetan, ongi etorria dela; ereinak sortzeko eta sortuak biziazteko bearrezkoa dugu.

Aralarko Jondone Mikel aingiruari arreuka eta egonak ziren iragan astean arakildarrak: emengo laborariek ere egin zuten otoi aldia euria galdetuz.

Juan den igandean, nazionalistek lau bilkura izan zituzten, Imarkoain, Erriberri, Elizondo eta Goizuetan.

Tradizionalistek berriz, egin dezaketen bilkurik andiena Lizarran egin zuten, arata deiturik, Euskalerria maite duten guztieri. Ezpata dantza txistulariekin, abertzalek bezala, baño... Madrida bea daudeno, gauza onik ez daiteke.

Fraile-seroren barreiatzeko eta eken etxe-lurren jabetzeko egina duten legea, ganbaran onetsia izan da. Berrogoita amar diputadoez beste guztiek baietz erran dute.

Baño, buruzagi jaunaren baia, orañik ez du eta nork daki? ez ote duen ganbarara itzuliko berriz obeki ikusteko.

Nola nai den dela, Euzkadiko bederatzi diputado sozialista errepublikano legearen alde eman dire. Lege untan balego Españako lanik gabeko langilen zoriona bedere!

Debrukeriaz landara, zuen alkea ezpanu, errain nuke, lege ori astokeri andia dela. Irakasle-sariz landara, bearko omen dituzte ikastetxetako 306 milloi pezeta.

Makurrena, fraile-seroren aide eta adiskidek, ortarako diru geiena ordaindu bearko dugula!

Donostian, euzko langilentzat ikastetxe bat ideki dute; Aita Azpiazu, langile-nagusien arazoetan ainitz dakienak, asiera eman dio mintzaldi eder-eder batekin.

Ariztimuño apez jauna izanen da eskolako irakasle bidari.

Euskalzaindiko jaun ikasiak Iruñen izan dituzte ille untako batzarrak. Eken lana zerika eta zeri buruz izan den ez dakigu.

Bozik agurtu ditugu Azkue, Inzagarai, Elissalde, Maidagan apez jaunak, Aita Intza, Lakonbe eta Ormaetxea jaunak.

Zuek bazinakite, emazteak ere, greco-romana delako borroka aldietara emanak direla? Nik ez nakien eta makurrena da La Voz de Navarrari esker ikasi dutela.

Igande arratsean lau borrokaldi izanen zirela; baño, zikinkeri orien berri ez dakit.

Gogorki eta bidegabeki, gobernuko mutilek abertzalen aitzi eman dire itsuturik tiroka, giltzapeturik, multatzen eta egunkariak baitzen.

Iruñako alkate jauna Madrida doa, Españako alkaten bilkura dutelako: geldialdiaren (paro) korropiloa lazatzeko bada, ongi ibili!

Iruñako Argarai delako auzoan, etxe egile Martikorena jaunak ehun etxe-merke egin nai ditu. Erriko gizonek bozik ikusiko luketela.

Erle azteko ikasten ari dira ameka irakasle, Billabako lur lanetako ikastetxean; Nagore jauna irakasle.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko
__________
Asi badu asi, legortearen araberako ugaldeak izan ditugu iru egunez, lerroan; zinez, edoiak lerturik, ur-jauzi baten pare bazterrak larrutu dituela!

Eta ori, ortoska eta iñazturaka, nor nai izitzen zuela: lekutan arri erauntsiekin naas-maas.

Iruñan, larunbateko arratsa, beldurgarri zen: iñazturetarik begiratzeko burdin-ziri sokadunak, etxe guztietan izanagatik eta Diputazionean lau kantonetan; unen lilitegiko lerrondo eder ederra, iñazturak gallurretik ondoraño erditik egin zuen.

Adinez eta ederrez, ain zen lerrondo ederra, non ta aste untako emengo solas bide nagusiena ori izandu bai da.

Naigabeturik utzi gaitu: Diputazionea lerrondo ura gabe ezin ezagutu dugulakoz: etzituen ehun urte; baño etxe andia artan bizi diren gutiak baña zarrago bai.

Jakinen duzue, Españako gobernuak erreka jo duela; au ere berri bat duzue, baño guretzat lerrondoaren larrutzea baño tipiago. Nola nai den, andi-mandiak or dabiltza galdeka eta erranka zer bidez, zorionera eraman daiteken.

Buruzagiak Lerroux azeri zarrari eman ditio ugalak, gobernu berri bat errekatik ateratzeko; baldin erreka zolan zozialistak trabatzeko gelditzen ezpadire.

Oraiko zozialisten etsai bildurgarriena Lerroux eta unen alderdikoak direnez geroz, Españako bakedun geienek onesten dute. Bano, ni bezala beste asko oroituko dire, Barzelonako «Semana trágica» delakoan Lerroux ori bera zen naasleen gidari eta deabru zirikazale tzarra: nolako aolku emallea! Monje etxetan sartzeko, bortxaz onesteko ama bilakatzeko.

Aolku ori ezeztatu ote duen, ez dakit, naiz diotenak oraiko Lerroux ez dela ordukoa.

Untaz landara, Martinez-Barrios; alderdiko bigarrena franc-mazonen Grand-Oriente omen da.

Euzkadiko esku-zuzenen aldeztaleak ez dire izanen; aldiz, etsaiagoak baizik ez.

Azken larunbat arratsaldean etxean nindagola agur egitera etorri zitzaidan, Lauaxeta euskar idazle leenetarik eta gogoeta andiko euskar olerkaria. Zaarreri agur egitea maite badu, nik maiteago dut orrenbesteko agerraldia egin didalakoz, orrenbeste lan ta lan euskara eta aberriaren aldez egiten ari den gazte zintzo batek.

Nafarroako jira-bira bat egiten ari zen Bilbaoko abertzale gazte batzuekin. Emendik berriz ere, nere esker bizienekin, Jainkoak lagun diola osasunean eta bere gain dituen lan guztietan.

Il unen amabigarrenetik asi ta 15 egunez, irakasle gazteen ikastaro-asterketa dute: gazte asko dabiltza karriketan.

Eldu den igandean, Sarasate zenaren 25 garren il urte burua, emengo orfeonak jaitu nai du, aren il obian il otoitzak kantatuz.

Gisa beraz «Santa Cecilia»ko musikari taldeak Biarritzen, zenaren etxean nai diote oroigarri bat eskeindu.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko
__________
Neguari buruz bagoazi; elurra beñipein agertu zaigu eta igande goizetik bazterrak zuriturik dagozi.

Ataundar miñartuak, emengo gaxotegian gelditzen diran iruak aski poliki daude: juan den astean etxeratu ziren beste biak sendaturik edo sendatu urren.

Juan den asteko solas-gai bakarra, diputadoen aukera eta orañik gai unen buztana larrutzeko dago.

Iruñako auzitegian autarki kondatzen bi egunez lanak izan dituzte.

Aunitzekin ere, leen leenak «bloque» delako katoliko oberenak, berek diotenez: besteak, abertzaleak barne, ala-olakoak, oberenak markitsak.

Abertzalek, bloquen iruetarik bat; ots, ogei milla edo.

Ala ere, abertzalen aldeko eman direnak, geienak bedere, egiazko abertzaleak badire, bozik!

Abertzaletasun egiazko ereinzak luze eta barna jorratu bear da; emeki-emeki egiten du bide.

Funtsezko izateko iñor ez ezetsi, aldiz, maitatu; biderik ederrena eta zuzenena gureganatzeko.

Katoliko gisaz, gure etsaia garaitzeko bide egokiena, ura baño obea izatea.

Abertzale gisaz, gure aberria aldezteko, bakotxa, bere lanpidetan, beste edozein arrotz-lankide bezain ona izatea, edo obea.

Ni, sendazale gisaz, egin aalak egitea beste edozein sendazale arrotz baño obeago agertzeko. Eta unela eginpide guztietan.

Besteen egintzetan ez begiluze izan, ek diotena eta egiten dutena jakitea ongi; baño, gure onerako, guk egin bear ditugunak ek baño obeki egiteko.

Etsaiari erran-merran bide ez emateko, katoliko garen aldetik eta bakotxak bere dituen bideetarik zuzen ibili. Gure aberriaren maitasunean landatzen ditugun landareak ez dezala aberkide garanorik itsustu.

Irakurle maite, aitzineko itz ok, barkatu.

Apezpiku jauna boza ematen egon omen zen: bere debekuaren apez jaunari eman ote zion eztabaika ari dire, eta ori, Iruña guztiko eman zituzten xarteletan, ura zagolakoz.

«Bloque» delako aaldunek, Diputazioneko buruzagiari galdetzen diote nafartar geienen izenean jestore lekuak ustutzeko napar-legearen arabera berritzeko.

Salinas jaunak: auzi ortarik ez daudela guztiak garbi ko mutilak izandu zirela eta naparlegea ostikatu: eta gobernuak erran artio ez dituztela ustuko, ots, berriz napar legea autsi?

Bestek diote beren baitarik ez direla ari, baizik eta napar geienen izenean, zer? eun milla oriek gauza ori erdiesteko, gaitza ortarik kutsatuak dauden gizonak bilatu dituzte?

Igandean, karmelitetako eliza ederra abertzalez koka-ala bete zen Arana Goiri zenaren urte buruko mezan. Eder-ederra izandu zen.

Santa Cezilia jaitzeko, igandean meza eder bat egin zen Santo Domingo elizan.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko

__________

1934

Zenbeit egunez bustitan egonik, berriz oneratu zaigu eta igandetik unata, egunaldi politak ari ditu: bazterrak lilitsu daude eta txoriak kantari. Arrigarri dena; aurten orañik ez ditut ikusi eliza dorre eta dorre zarretan, inguruka egaka dabiltzan iñaretarik.

Egoaldera iragan da Iruñatik barna Calvo Sotelo, Primo de Riveraren ministro ohia, Nafarrerriari lau milionen zimikoa eman ziona eta ordutik unata egiazko nafarrek ezin ikusia duguna begiko zikina baño.

Paristik eldu zen, gobernuak barkamendua onetsi bezain laster emen ginuen, eta Nabarratik barna, Dantxarinetik Reparatzea izan zuen ostatu eta Iruñako banker batean bazkaldu omen zuen.

Kampion jaunaren laurogoi urte betetzearen eguna izandu zen astelenean. Orai eta beti, Jainkoak lagun dizula.

Egun batez, zu baitan, zeure burua euskotar bezala ezagutu zinuelarik, euskara ikasteari lotu zinen.

Nolako erabakia eta nolako ikastaroa! Baiki, adimen argidunen lanak edozein gairi buruz eder eta andi; euskar-ikaskide ederrena eman ziguzularik, ura da, nik uste, zure lanetan ederrena.

Baño, ai ei ai eta miletan ai! Zu bezalako euskar jokalariak azturik ditugu eta beldur naiz, gure euskara bear bezala ez landuz ilen dela; azkenean erdarak itoko duela. Ala ere, euskara baño leenago gu ilen gara, Jainkoak lagun digula, gure azkenak aren alde emanez.

Iruñako iri-gizonek, Diputazioneari laguntza galdetu zion langabe daudeneri lan emateko eta Diputazioneak ezetz erran dio, ari laguntzeko beste errieri ere egin bearko lukela.

Ordik asarre zerbeit erakutsi dute azken batzarrean.

Ala egonik ere, azken urteko batxiler ikasleeri, arat-unat bat egiteko, milla pezeta eman ditu.

Bi egunez, Madridko Sinfónica eta Orfeonak batean, bi jo aldi eder eman ditu; sekulako ooreak eta egin ditiozten Iruñak egunkarietarik.

Bozik jakin dugu Zerbitzari eta Leon apez jaunak bi liburu eder egin dituztela.

Aralarko Jondoni Mikel juan den larunbatean Lizarra edo Estellan ginuen; aurten bigarren aldiz eldu dela eta Iruñan bezala, erritik atera ziren ongi etorri gozo bat egiteko.

Iruñako laboratorio delakoan, lanean ari dire bilatzeko zerbeit, etxe ezkinetako izkribu tzarrak garbitzeko, ez omen daitezke ekendu.

Hidráulica Moncayo delako batzak, erosi omen du beste indar iturri bat, Central térmica 1.200 kilovatio indarduna, bat eskas duelarik bertzeari lotzeko.

Diario de Navarra egunariak orrialdi polita bat eman du ziza onak berexteko; iduri ederretan agertzen da obekienik zein diren jateko onak eta zein diren tzarrak.

Ernaizu euskar idazle jaunak euskara bezain ongi ezagutzen omen ditu eta berexten; ala erran didate, nik bozik sinetsi eta jan ere.

Eugi aldeko Quinto Real delako alkate jaunak, Iruñako egunarietan erraten du Aldudeko errege bideak ez duela Esnatsutik iragan bear, baizik beko aldetik Urepel barna, bere irizpidea argituz.

Iruñako Ateneo delakoan, eldu den larunbatean, Garate sendagile jaunak mintzaldi bat egin gogo du, karlisten sortzetik ehun urte burua delakoz, karlistez mintzatuko da.

Nor geiagoka pilota partidetarik eskuzko biga ikusi ditut, leenengo mallakoa eta bigarrenekoa. Arras poliki aritu izan dire; altsasuarrek irabazi dituzte; bi biko politak dire.

Juan den igandean Escolapios elizan euskar-eskoletako aurren leenengo Jaun artzea izandu zen. Ogei aurrek egin zuten. Eusko-etxeko abes-batzak, poxpolinak eta, ederki kantatu zuten. Zorionak aurreri eta aurren etxekoeri.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko
__________
Juan den aste geiena ortoska eta ortots-erauntsika juan du; eta oranik ere, bero dago, sargori. Arri erauntsi zenbeit ere egin du bazterretan, diotenez, kalte andirik gabe, Jainkoari esker.

Besta-berri eguna andiki jaitu zen; baño, eliz-birak eliza barnetik; eliza nagusian eta bai besteetan ere.

Iruñan lanik etzen egin, baldin ezpazen etxe egiten ari diren langile zenbeit. Egunkarilariak ere jai zuten eta biaramunean, ostiralean, egunkaririk gabe.

Besta-berri egunean zezenak ere baginituen eta zezen iltzaleak neskatxa batzu: bano oraiko feminismo (emakumeak gizondu bearrak) egia izateko gizonezko zezen iltzaleak txarrak bai dire, ezta arrigarri neskatxak ere gaizki egin badute. Zezen plaza bere gain zutenek, azken zezenak zituzten, eta ez da erran bearrik ez direla aberastu, aldiz poliki galdu.

delako amu-bazka dela bide, arrantzale geienak kexu kexu daude eta galdeka debeka dezaten; bertzenaz ugalde guztiak arrain azi gabe geldituko direla.

Arrantza gisa ortan, Franzia aldekoak nagusi omen dira.

Mañeru errian abertzalez beterik heldu zen auto bat ango mutil batzuek arrikatu eta tirokatu zuten. Arrigarri dena, Jainkoaren izena aipatuz edo karlisten ikurtza.

Zangozan ere, karlisten bilkuran mintzatu zirenetan izan zen zimiko zenbeit abertzalentzat.

Hau ere ez da arrigarri, Pradera jauna an zen ta.

Juan den ortzegunean, egunkarilariak jai zuten; beren batzako ez dakit zenbat urte betetzea; bazkaria zuten.

Aralarko Jondoni Michel elizan andiki jaitu zuten Besta-berri eguna, inguruetako artzainak apainki jantziak, Gure Jaunaren geriza edo aterbea eramanez eta gazteketa gaitza batek lagunduz elizbira guztian.

Igandean heldu zen Emilio Sola jauna, gobernadore berria, Cadizko alkate izana.

Diario delakoarentzat begiko gizona. Ongi etorri dela.

Yanguas jaunak ere ongi egin omen du gobernadore ordekoa.

Iruñako alkate jauna eta bere lagun Arribillaga, Madridtik itzuli ziren nai zutena erdietsi gabe Sanatorio antituberculoso delakoaren laguntza gabe.

Orduna ertilariak Diputazioneari eman dio Diputazione etxe berriko aitzin-aldeko ertilan ederra, arrixurian egina. Eder ematen du.

Madridko El Debate lege zarraren aitzi mintzatu delakoz, Iruñean ere, egunkariak barne, gaizki artu dute tradizionalistak ere bai! Noizpait asiko dire abertzaleak baño finkiago. Ordu lukete!

Eldu den igandean Tafallan euskal-jaia Iruñeko «Eusko gazteriak» antolaturik.

Nafarroan ere bildu da poliki alderdi aldeko emaitza, delako bakotxaren egun sarika.

Diputazioneak milla pezeta eskeindu ditu Donostiako «Eusko-Ikaskuntzako» ikastaroako amar gazteri laguntzeko. Nori eman, berak ikusiko.

Ateneon Angel Lazkano jaunak egin zuen musika-gaiaz mintzaldi bat: aldika pianoz berak jotzen eta Huarte jaunak lagunduz. Huarte jaunak aurkeztu zituen aur saldo bat ongi ikasia, kantu batzu emateko. Ederki egin omen zuten; bano euskar kanturik ez.

Napartar misiolari bat Kadreitako seme, Darien Panamako apezpiku egin dute. Ogeita bi urtez Mexico eta E.E.U.U.n egona da.

Jakako katoliko gazteak Xabier elizara eldu dire eldu den igandean.

Lopez Hermanos oskileak bere ola anditik utzi dituzte lanik gabe 75 langile. Langile lagunak eta jabeak ezin aditu batean daude.

Seminario berriko lanak berriz asteko, diru galdeka asi gogo dute. Diote ere Baztango andere aberats batek, milloi bat pezeta duela ortako; baño, il denaren illobek auzi ematen dutela.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko
__________
Euri botaldi polit baten ondotik, aroa ona dugu; ots, esakerak dion bezala euriondo ederra.

«Euskararen Adiskideak» buruzagiz aldatu dute eta juntari batzu berritu: izendatu dituzten buruzagiak, Leandro Olivier jauna, leena, eta bigarrena Ziganda Paz andereñoa; oraiko aldian esku onetan dugu euskararen aldeko buruzagigoa: juntari berriak aldiz, iru jaun apez gazte eta beste bi gazte.

Lekua utzi dutenen artean Aita Iruarrizaga, Zamorara juan da, erdaraz ere ongi bai daki; andik ere egin dezake lan onik, euskararen alde; berekin eraman bai du euskar-iturria.

Juan den ostirale arratsean Amayur delako abertzale asterokoa, baitu eta bildu zuten; nik uste, gobernadore jaunari itz-on baten erraten zitiolakoz.

Gobernadore jauna, Madrid eta Cadiz aldera juana dugu; ibilari gaitza dugu jauna; azken bi astetan Nafarroako bazterrak ikusten Jainkoak daki zenbat errietako agerraldiak egin zituen. Zerbeit da, bere begiz ikustea Nafarroako bazterrak!

Juan den asteko emengo berri larriena Euskal Erriko ayuntamentuen aukera edo ez aukera. Gobernukoen aldekoek diote ez dela aukera guti baizik izan. Bestek, aldiz, geienak, gisa batera edo bestera, egunaz edo gauaz, egun batean edo bestean, leku batean edo bestean, bere jokua egin dutela.

Nafarroako alkate geienak ixilik eta geldirik egon dire. Zer gerta ere, kutsatzeko arriskurik gabe naiago. Gamazada delakoan bere bizia arriskuan ipiñi zuen eta baitu izandu zena Lopez-Zabalegi, Garesen sargento zagona aitzindarier biurtu zena, orai ere eman da alkaten alde, Lizarran bildu ziren alkaten alde.

Abertzalek eldu den igandeko, nai zuten Aralar delakoa igan eta gobernadore jaunak debekatu diote. Ala ere bakarka juan gogo dute. Aldi untarik, abertzaletasunak indar artuko du, eragozpenak iraganaziz.

Astelenean, asi ziren erotegiko zuzendarigo lekuarentzat, nork obekienik berexteko asterketak; baño, euskararen jakin bearrik ote den leku ortan, iñork ez du itzik erran.

Ibañetako lepoan, diotenez lur zilatzen ari zirela, giz-ezurrak bilatu omen dituzte, Rolandoren ezurrak omen. Ala balitz; orai jaitu gogo du Rolanen kantua bilatu zutelako eun-urte burua; ez dakit non agertu zelako, Diputazioneak eta, nai dute jaiak egin; bereartan Rolandoren iduri bat eta gero Orreaga-Auritzen jaiak eta Diputazioneak oturuntza.

Igandean, eliza guztietan, eskola katolikoentzat eskea zen.

Gazteizko apezpiku jaunak, apezeri debekatu diote musika, kantu eta dantza zarrak aurreri erakusten eta irakasten ibil daizten. Apez batentzat lan egokia ez delakoz, utzi dezatela apez ez direnentzat.

Mundua dagon bezala, lanak ditu baiki, jakitea; zer lan dagokion bati eta zer ez.

Ordu untako gizon eta emakume geienen lan andiena besteen utsak bilatzen eta besteen egin bearrak adiarazten.

Ni ere ez ote nago lan-andi ortan lanean ari, uste gabean oraintxe!

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duela.

Larreko
__________
Aroa lazoa ari du; beti bustian, baño otzik ez. Egun oketan ez du argitzen: «Abenduko eguna, argitu orduko iluna».

Baztango Arizkunen, juan den asteartean, Irigaraitarren ama zenaren aldez mezak izandu ziren. Ango erretoraren ama zelakoz apezketa gaitza bildu zen. Baztango geienak an ziren.

Eliza koka-aala betea zagon, erritarrak eta Baztango erri geienetarik emakumezko eta gizonezko asko bildu zen. Iru meza nagusi, bat besteain ondotik. An bildu ziren guztieri eta oketaz landara, gure ama maite maitearen alde otoiztu duteneri, gure eskerrik beroenak.

Bakarka ezin eman eta, emendik nere eta nere aurride guztien izenean, lagundu gaituzten guztieri esker bizienak. Jainkoa baitan bego.

Erriberako Lodosa, erri andian, elizari su eman diote, baño bereala oartu zirelako, itzali zuten, suak kalte andirik egin gabe.

Baita ere, su eman zioten xabon egiteko lantegi bati; etxe geiena erre zen! Zer putikoak, egunero arrosarioa egiten dutenetarik ote dira?

Gobernadore jauna, an egona da azken larunbatean eta dio, bost gizon baitu dituzte; ustez ta badakiten suaren berri.

Leitzan berriz, eskolatik norbaitek edo norbaitzuek, errepublikako ikurra edo itxura ekendu, eta aren ordez kurutzefika ezarri omen dute.

Ori egin dutenak aurrak omen dira eta gobernadore eta inspectorra asarre bizian omen daude. Aurkeria baizik ezpada!

Irakasleak arrankura dire, Nafarroan ez dela beste lekuetan bezala, oberenak lenbiziko, baizik eta tradizionalisten adiskideak.

Ori da, Gobernuak berriz erriko gizoneri eskubidea, ezagutu diotelakoz beren maestruak berexteko; ezin kenduzko eskubidea dute ta.

Lege zarrari, beti atsikika: irakasleak direla zimiko: sendakin-osagile-albeitero direla, gobernuaren gain eken sari ordaintze eta.

Zerga berriak direla bide, eskua eta sudurra sartu nai, Nafarroako lege zarrean, irakasle izendatzeari, Aizpun jaunari esker, nik uste, gobernuak bere itza iretsi du eta lege zarrera itzuli.

Iruñako egunkariak argi eta garbi asarrea agertzen dute; baño Diario delakoak, uste du Madriden sendakingo aldakuntza ori, egin dutela, ez dakitelakotz gure lege zarraren berri; eta dio agindu duenari jakinazten diotelarik, eginen dutela irakaslekin bezala, itzetik itzuliazi.

Sei soseko timbre edo selloak, Iglesias zenaren itxura dutenak biltzen dituzte eta aren ordez, berriak eman dituzte Ramon-Cajal zenaren itxurarekin. Leengoa sozialista eta oraikoa... jakintsuna.

Gudularientzat, orañik sos biltzen ari dire: gudaldia edo estado de guerra ere, luzatu zuten illabete batez; biskitartean sosa bildu daiteke.

Alkate jaunak erran du: esneketari bat gogorki zigortu duela esne tzarra saltzen zuelakoz.

Capuchinos delako auzoan auzo-zain bat ezarriko duela, ango etxe bazterrak eta bideak begiratzeko: auzoko erritarrak kexu direla, begiratuak ez daudelakoz.

Iruñako bazter batean, bonba andi bat bildu dutela, orai dela zenbeit egunez Vuelta del Castillo delakoan bildu zutena bezalakoa.

Erriko etxean sei iri-zain berexteko, astelenean aukera zuten. Juan den igandean eliza guztietan, eskola katolikoentzat eskea zuten.

Buenos Airesen, piano jotzale andia agertu da Larrea, iruñar gaztea. Ango egunkariek goraka ari diote.

Rufino Garcia Larratxe jauna, Gazteizko gobernadore izana, eri andi dago elizakoak arturik. Bere emaztea eri-handi omen dago.

Diariok gobernuari itz-onak zuzentzen ditio. Nafarroari eman diolakoz bere duen eskua, diputadoak berexteko eta dio ere, orai dela aldi ona gure autonomia galde egiteko eta erdiesteko.

Baño, baño: gure aurridekin batio estatutoa onetsi etzutelarik, ori bera zioten eta... jadanik zerbeit gertaturik bear zuten.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko

__________