Nasjonalisme I norsk målstrid 1848-1865

Christiania-Posten nr.313 og 320, 12. og 19.11.1858. Artikkelen var underteikna 'M.N.' og «Bergen i Septbr. 1858».

336 Christiania-Posten nr.335, 04.12.1858.

337 Den viktigaste litteraturen om Ny Hungrvekja og Jan Prahl er Longva 1984 og Krokvik 1993, jf meldingar av Venås 1993b, Vikør 1993 og Hoel 1993. Sjå òg nekrologen til Hannaas (1922).

338 Munch var i 1845 mot å ta opp bøyingskategoriar frå gamalnorsk som ikkje lenger fanst i målføra, jf s.Error: Reference source not found.

339 I eit brev til Ludvig L. Daae 02.04.1857 (Aasen 1957 I:314).

340 Illustreret Nyhedsblad nr.172, 03.10.1858.

341 For ei samla framstilling av Vinje og målstrevet, sjå Bergsgård 1940:131-166.

342 Her etter Vinje 1993 I:227-233 der artikkelen har fått overskrifta «'Dølens' fyrste Ord».

343 Tanken om at naturen og klimaet påverka intellektet og gav grunnlag for å dela inn manneætta i høgare- og lægreståande intellektuelle vesen, kom klårt fram i ei av talene Vinje heldt i Bergen i 1869 («Om Klimatisme», Vinje 1993 III:220-237).

344 Han vart lærar på skriveskulen til arbeidarforeininga i Kristiania i juli 1851. I 1850 hadde han òg skrive mykje i Tiden som vart gjeve ut av Harro Harring og høyrde til i omlandet til thranerørsla, jf ovanfor s.Error: Reference source not found.

345 Rolla hans i teaterstriden og det ideologiske grunnlaget hans er omtala på s.Error: Reference source not foundff, og tilhøvet hans til oppnorskinga av skriftmålet på s.Error: Reference source not foundff.

346 Morgenbladet nr.281, 287 og 291, 11., 17. og 21.10.1858.

347 Morgenbladet nr.326 og 336, 25.11. og 05.12.1858.

348 «Om Sprogsaken», Illustreret Nyhedsblad nr.45 og 46, 07.11. og 14.11.1858.

349 Norsk Tidsskrift for Videnskab og Litteratur 1854-55:366-377.

350 Det var vel ein slik tankegang som låg til grunn for at Monrad prenta mykje av programartikkelen til Vinje i Morgenbladet 11.10. «til Fornøielse for vore Læsere».

351 Her bør det skytast inn at Monrad òg hadde ein annan grunn til ikkje å gå ut mot Fridtjofs Saga: Som styremedlem i Folkeopplysningsselskapet hadde han sjølv vore med på å gje Aasen oppdraget.

352 Aasens merknad til ei konkret setning i artikkelen i Christiania-Posten 03.12.1858 kan godt få stå som ein ålmenn dom over desse innlegga: «Um desse Ordi ellers skulo takast som ei Kjerne-Setning, er vandt at vita; for det er inkje lett at finna nokon Kjerne i dette Stykket i Posten. Der er talat myket att og fram, og ofta med slik ein kunstig Sving, at naar ein skal til at heimføra det paa sjølve Saki, so veit ein inkje rett, kvarhelst det skal høva. Det, som ein snaraste seer, er det, at Innsendaren hever havt ein stor Hug til at giva Folk Lastord.» (Aasen 1984:147)

353 Aftenbladet nr. 228 og 236, 01. og 10.10.1858.

354 Midttun 1916:44, som gjev opp ei samtale med Bjørnson i 1907 som kjelde.

355 Om Hollendar-krinsen og målspørsmålet, sjå s.Error: Reference source not foundff og s.Error: Reference source not foundff.

356 Det kjem likevel ikkje til syne i den konkrete gjennomgangen av meldinga til Botten-Hansen. For Haarberg står Botten-Hansen «... på den språklige ortodoksiens side og advarer mot målmennenes frammarsj» (s.38). Med grunnlag i Haarberg har dette noko for einsidige synet på Botten-Hansens tilhøve til landsmålet vorte ståande i Linneberg 1992:231.

357 T d ein innsendar i Christiania-Posten nr.289, 19.10.1858, som går til åtak på omtala av Dølen i Aftenbladet.

358 Illustreret Nyhedsblad nr.45 og 46, 07. og 14.11.1858, òg prenta i Aasen 1912 III:108-128 og 1984:99-119.

359 Dølen nr.18-23, 20.02.-27.03.1859, òg prenta i Aasen 1912 III:136-170 og 1984:120-155.

360 «'Nyhedsbladet' um norrønt Maal og norrøn Tjodskap», Dølen nr.20, 06.03.1859 (òg prenta i Krokvik 1993:75 82).

361 Ei ferdaskildring, «Lodalin i Nordfjord», vart òg prenta i Dølen nr.41, 31.07.1859. «Fridtjovs Saga i umskrift i dat nyare landsmál vid Ivar Aasen» stod i Dølen nr.52, 16.10.1859.

362 Omsetjinga «Sagan um Thorstein stangehogg», Dølen nr.2 og 6, 07. og 28.11.1858, og meldinga «'Hermennarne'» (om skodespelet til Ibsen), Dølen nr.7, 05.12.1858, båe underskrivne «Vigfús». NFL (2) 1888:387-88 opplyser at Gjessing var forfattaren.

363 «Frá støðlin», sjå Bondevik 1964:82.

364 Om målbruken i Bergen, sjå Bondevik 1964:82-102.

365 «Prøver af en Norges Saga i Folkemaalet», Folkevennen (VII) 1858:274 80.

366 Derimot skriev han ein lang artikkel «Om Norske-Maalet og Upplysningi», Dølen nr.34, 35 og 36, 12.-26.06.1859, der målprogrammet hans kom klårt til uttrykk (underskrive 'Nordmann').

367 Aasen 1854. «Sprogformen bør kun være een» var fyrste punktet i eit uprenta notat frå 1860 «Om Sprogets Dyrkning» (Aasen 1958 II:298).

368 Brev frå Nygaard til Aasen i mai 1859, prenta i Koht 1913:143-149. Den lojale haldninga til Nygaard hekk truleg saman med den skarpe kritikken Aasen kom med mot Ny Hungrvekja i brevet til S. Petersen i Bergen i mars same året (Aasen 1957 I:357).

369 «Um utleggingi af Fryxells Gustaf Wasas histori», Christiania Posten nr.3078, 29.03.1857.

370 Om mottakinga av Ferdaminni, sjå Haarberg 1985:63-69.

371 «N.»: «'Nyhedsbladet' um norrønt Maal og norrøn Tjodskap», Dølen nr.20, 06.03.1859, òg prenta i Krokvik 1993:75 82. M. Nygaard har vorte tillagd forfattarskapen fleire stader, men både Reidar Djupedal (1968:73) og Krokvik reknar med at Prahl er forfattaren, på grunn av Hungrvekje-målet.

372 Noregs Saga i Stuttmaal. Elder Fortelning um dei største Tilburdarne med Nordmennerne og deira Tilstand i Norig gjenom Forntidi til vaare Dagar, Skrivi i Landsmaalet av Eirik M. Torvaldsson Sommer, P. T. Malling, Christiania 1862, 231 s.

373 Landsmålstekstane var av Aasen: «Merkedagarne», ei samling ordtøke og diktet «Haraldshaugen», av Vinje: prosastykket «Rundarne» frå Ferdaminni og dikta «Vaaren» og «Dei Gamle» ['Her ser eg fagre Fjord og Bygdir'], og «Sigurd Jordsalfare» av Eirik Sommer (Jensen 1863 III:321-336).

374 Illustreret Nyhedsblad nr.26, 28.06.1863.

375 Mottakinga av Diktsamling er omtala av Haarberg 1985:42-46.

376 Illustreret Nyhedsblad nr.34, 24.08.1862. Han tok oppatt kritikken i meldinga av Symra året etter, då han slo fast at bøker som Skrift og Umskrift og Sommer 1862 vitna om «... god Villie og Sprogskjøn», men ikkje var av det slaget som som «man nødes til at læse tiltrods for Sproget.» Illustreret Nyhedsblad nr.26, 28.06.1863.

377 Morgenbladet nr.149, 01.06.1863.

378 Morgenbladet nr.164, 16.06.1863.

379 Opphavet til innlegget var eit av dei meir kuriøse utslaga av målstriden, nemleg eit målordskifte i Stortinget same året. I Lagtinget i mars hadde Søren Jaabæk teke til orde for å byta ut 'Fattigdistrikt', 'Formandsskabsdistrikt' og 'Journal' med 'Fattiglag', 'Herred' og 'Dagbog', og oppmodinga vart fylgd i tilrådinga som matrikulerings-kommisjonen la fram. Desse nemningane vart røysta ned etter eit to timar langt ordskifte i Lagtinget.

380 J[ørgen] L[øvland: «Korleis Hans Ross vart maalmann», Den 17de Mai 14.10.1920.

381 NBL (11) 1952:587-599 (D. A. Seip).

382 Morgenbladet nr.14, 15, 17, 18 og 29, 14.-29.01.1861. Dei to bøkene av Daa som Ross gjekk laus på, var Lærebog i Geographien og Jord-Beskrivelse for Begyndere, båe Kristiania 1859.

383 Om Daa, sjå Sanness 1959 (om tida før 1848), NBL (3) 1926:156-168 (H. Koht), og Dahl 1957 og 1990 (om Daa som vitskapsmann).

384 Det er ikkje vanskeleg å sjå korleis dette fall saman med den skandinavistiske haldninga hans, jf Dahl sst.

385 Dølen nr.8, 01.06.1862, òg prenta i Vinje 1993 II:78-90.

386 Det var truleg då Aasen skreiv eit lite notat om boka (prenta i Aasen 1958 II:299).Det er ingen spor av at Aasen las Müller tidlegare.

387 Søilen legg rett nok til at boka til Müller truleg var kjent i Døleringen i 1860-åra.

388 Den 17de Mai 14.10.1920, jf Koht 1903:132.

389 Prenta i Aasen 1958 II:226.

390 Innlegget var jamvel dagsett 29. oktober. «Maalstrævet», Adresseavisen nr.255, 01.11.1862.

391 «Nokkre Ord um 'Maalstrævet' fraa ein annan Kant», Throndhjems Stiftsavis nr.88, 05.11.1862.

392 Underteikna 'Mænd af Maallaget.', Adresseavisen nr.261, 08.11.1862.

393 «Hvad er 'Landsmaalet'?», Adresseavisen nr.263, 11.11.1862.

394 «Atter om Maalstrævet», Adresseavisen nr.269, 18.11.1862.

395 «Um Landsmaalet. (Indsendt)», Throndhjems Stiftsavis nr.92 og 93, 19.11.1862.

396 På redaksjonell plass gjorde Adresseavisen det klårt at «... vi anse Maalstrævet for en Vildfarelse; det er blandt andet derfor vi ikke ville give det Rum» (nr.272, 21.11.1862).

397 «Te Maallage! (Skrævi ti Baklands Dialekt). (Indsendt)», Throndhjems Stiftsavis nr.92, 19.11.1862.

398 Throndhjems Stiftsavis nr.93, 23.11.1862.

399 Adresseavisen nr.275, 25.11.1862.

400 Den redaksjonelle krangelen om kvifor og korleis det fyrste landsmålsinnlegget var nekta plass i Adresseavisen, heldt fram i Adresseavisen 28.11. og 02.12, og 'Stiftsavisa' 03.12.1862.

401 «Til Stiftsavisens Maalstræver», Adresseavisen nr.275, 276 og 279, 25.-29.11.1862.

402 Ordet 'Enthusiast' vart nytta synonymt med 'fanatikar' av landsmålsmotstandarane i ordskiftet.

403 Throndhjems Stiftsavis nr.95, 30.11.1862 (anonymt).

404 Adresseavisen nr.283, 04.12.1862, underskrive 'En Beundrer af Deres Opsatser i Adresseavisen'.

405 Adresseavisen nr.299, 21.12.1862.

406 Adresseavisen nr.123, 23.10.1860.

407 Adresseavisen nr.300, 23.12.1862.

408 Adresseavisen nr.304, 28.12.1862.

409 Throndhjems Stiftsavis nr.104, 31.12.1862, underskrive 'N.N.'.

410 «Theatret», Throndhjems Stiftsavis nr.104, 31.12.1862.

411 Lysing i Adresseavisen nr.8, 10.01.1863.

412 Jf førehandsmelding av Dølen og referat av innhaldet i fyrste nummeret i Adresseavisen nr.124 (16.10.1858) og stutte notisar i nr.134 og 145. I nr.126, 133 og 144 vart Dølen-artiklane «Olaf Gosimot» og «China» (I-II) attgjevne.

413 T d i Aasen 1857:119 og 1864:xix.

414 Frå og med 1864 tok han til med dei årlege ferdene att og heldt fram til og med sumaren 1868.

415 Bondevik 1986:91-98. Før 1847 hadde Rask, Bopp og Becker vore viktigare for han.

416 «Lovtale yver Culturen», Dølen nr.36, 03.06.1866, og «Fra Maalstræverne» Morgenbladet nr.325, 24.11.1867. Båe var anonyme. Òg prenta i Aasen 1911 I:84-93.

417 Aasens ord frå dagboka 17.02.1861 (1960 III:230).

418 Budstikken (III) 1861:40ff, serleg s.56f, jf Djupedal i Aasen 1957:501. Aasen svarte med «Budstikkens Oplysninger om Sproget», Morgenbladet nr.58, 27.02.1861, prenta i Aasen 1912 III:171 179.

419 Illustreret Nyhedsblad nr.14, 03.04.1864.

420 Det kom eit langt svar i Aftenbladet nr.116, 20.05.1865 (på redaksjonell plass) med eit skarpt åtak på Krohn og landsmålet.

421 Tidskrift for Philologi og Pædagogik (6) 1855:54 74, her etter Myhren (red) 1975:56 82.

422 Ein annan stad (s.58) slår han likevel fast at «... der allerede i de ældste Tider maa have existeret nogen Forskjel i Udtalen navnlig mellem de østlandske og vestlandske Bygder.»

423 Heller ikkje denne redaksjonen var serleg landsmålsvenleg. I ei note til meldinga stod denne klårgjeringa: «Comiteen i Christiania har troet at have fuld Grund til at antage denne Anmeldelse, uagtet den ikke deler Anmelderens Anskuelser om det norske Sprogs Stilling og Udvikling.» (s.81)

424 «Ivar Aasen», Lørdags-Aftenblad for Arbeidsklassen nr.23, 25, 26, 27, 10.06.-08.07.1865. Om Røst, sjå s.Error: Reference source not found.

425 Jf Habermas 1962. Linneberg gjev eit oversyn over norske klubbar og krinsar i 1850- og 60-åra.

426 Ibsen i 1883, her etter Linneberg 1992:56.

427 Dølen nr.15, 11.07.1869, òg prenta i Vinje 1993 II:352-353.

428 Christiania-Posten nr.211, prenta i Vinje 1993 I:212-217. Framlegget vart framsett i Stortinget, men ikkje vedteke før i 1869, og då med gamalnorsk som valfritt fag (Skard 1980:71).

429 NBL (4) 1929:482-83 (Magnus Olsen).

430 Vigfússon arbeidde som stipendiat ved Den Arnamagnæanske Samling i København 1855-66. Etter ferda i Noreg i 1854 skreiv han «Ferdasaga úr Noregi», prenta i Ný Félagsrit (15) 1855:1-83 og omsett til dansk i Illustreret Nyhedsblad 1855 nr.31-40 (her etter den norske omsetjinga i Vigfússon 1990). I dette stykket gjorde Vigfússon seg ein del tankar kring den norske målstoda, og eit oversyn over «Paatænkte Anmærkninger 1855» vitnar om at Aasen hadde tenkt å skriva eit stykke om «Vigfussons Paastande i 'Ferdasaga'» (Aasen 1960 III:420).

431 Aasen 1960 III:196, jf Djupedal i Aasen 1957 I:487 som opplyser at Unger var bindelekken.

432 Sjå brev frå Niels Juel 01.08.1856, prenta i Aasen 1958 II:261-262.

433 Aasen 1960 III:217, jf brev frå Aasen til Ludvig L. Daae (Solnør) 20.05.1858, Aasen 1957 I:328. Dei har truleg drøfta utgjevinga av Flateyarbók som Vigfússon og Unger gav ut saman 1860-68 (Holm-Olsen 1981:90).

434 NBL (10) 1959:247 (D. A. Seip).

435 NFL (6) 1908:64-65. Om Ungers innsats for landsmålet utetter 60-åra, sjå ovanfor s.Error: Reference source not found.

436 Han er heller ikkje nemnd i Ording 1927 og kan difor ikkje ha hatt serleg mykje kontakt med hollendarane.

437 Opplyst av Aasen i brev til L. L. Daae (på Solnør) 20.05.1858, Aasen 1957 I:329, jf merkn.

438 Det vart rikspolitisk strid om professoratet, som vart skipa av Stortinget etter framlegg frå Johan Sverdrup. Motsetnadene både i Stortinget og i organa på universitetet fylgde den politiske motsetnaden mellom Høgre og Venstre (Høverstad 1939:72, jf Longum 1989:68-73).

439 Gerd Høst Heyerdal vil i NBL (16) 1975:391-396 av ein eller annan grunn ha det til at Unger «var selv ikke målmann».

440 Djupedal 1968:24-27 har gjeve ei samla framstilling.

441 På 12 og 24 sk., Aasen 1960 III:234. Djupedal (1968:27) skriv at medlemene «... betalte 12 skilling i lagspengar og med visse mellomrom eit omframt tilskot til husleige i Studentersamfundet.»

442 J. L.[øvland]: «Korleis Hans Ross vart maalmann» [intervju med Ross og E. Blix], Den 17de Mai 14.10.1920.

443 Bergensposten nr.13, 14.02.1862, underteikna «R». Det er vel ikkje usannsynleg at Ross løyner seg bak denne R'en.

444 Aasen i brev til Sommer i 1862, Aasen 1958 II:9.

445 Bergensposten nr.13, 14.02.1862. I det neste nummeret (nr.14, 18.02.1862) kom det eit skarpt svar frå redaksjonen, som tok eit prinsipielt oppgjer med mållaget og landsmålet, og kunngjorde at innlegget var teke inn m a av di bergensarane skulle verta orienterte om «den Kamp, hvori ikke saa faa af Bergens yngre Sønner ere indviklede».

446 Her etter Jørgen Løvland i Den 17de Mai 14.10.1920.

447 Det var på denne tida Ross skreiv det lange slaktet av geografibøkene til L. Kr. Daa, sjå s.Error: Reference source not foundff.

448 Den viktigaste litteraturen om målmiljøet i Bergen før 1860 er Janson 1909, Janson 1913, Koht 1913, Hannaas 1918, Indrebø 1931, Midttun 1968 (skriven 1939), Bondevik 1964 og Krokvik 1993, attåt Aasen 1957-60 og NFL/NBL.

449 Fetter av Henrik Krohn.

450 Han heldt ei skåltale for det norske teatret i Studentersamfundet då det opna, prenta i Morgenbladet nr.285, 11.10.1852.

451 Bondevik 1964:37 og NBL (8) 1938:86 (Alma Fahlstrøm). Georg Krohn vert ikkje nemnd når Hannaas (1918:5) reknar opp kven som høyrde til det fyrste målmiljøet i Bergen, men han høyrer so visst heime her.

452 Dette var eit stykke på hardangermål av Ola Utne som kom ut i Bergen 1857, jf Aasen 1960 III:205.

453 Prenta i Aasen 1958 II:261-262.

454 Bondevik 1964:8, som siterer møteprotokollen. Hausten 1856 heldt både Prahl, Grieg og H. Krohn føredrag om dette, og i 1858 heldt Prahl føredrag om Aasen og arbeidet hans.

455 Prenta i Norske Folkelivsbilleder nr.8, 1858, utgjeven av bokprentar Tønsberg (Midttun 1968:109 og Aasen 1957 I:492). Om omsetjingane, sjå Bondevik 1964:10-22 og 82-84, og brevveksling mellom Aasen, Nygaard og Grieg i Aasen 1957 I:363-372 og Koht 1913.

456 Francis Bull har meint at Bjørnson mest ufrivillig kom under påverknad av «unge landsmålsbegeistrede venner», og dette synspunktet har hatt støtte av Chr. Collin. Asbjørn Øverås har på andre sida lagt vekt på at Bjørnson sitt møte med romsdalsbøndene og med dei han møtte i Kristiania 1850-57 (Vinje, Ole Vig, P. A. Munch, Ivar Aasen) var viktigast (Bondevik 1964:10).

457 Brev til Aasen, prenta i Koht 1913:154.

458 Nygaard i brev til Aasen 03.05.1859, prenta i Koht 1913:144. Jf svar frå Aasen til Nygaard (og G. Grieg) i Aasen 1957 I:363-372.

459 Bladet har gått tapt, og det einaste som er att, er eit anti-skandinavistisk stykke av Henrik Krohn frå 1864 om «Det norderlendske Uppstyret». Janson (1909:13-14) siterer noko av det Krohn skreiv.

460 Orda til Olaus Fjørtoft (1871:89).

461 Han er t d den einaste av dei som er nemnd i Skard 1980.

462 Morgenbladet nr.226, 14.08.1849.

463 Det einaste dagboka fortel, er at Aasen var i kyrkja då Darre vart ordinert til biskop i Trondhjems Stift 29.07.1849 (Aasen 1960 III:167). Av dagboka går det òg fram at Aasen i november 1846 var i Namdalen der han m a tala med ein Ørstad. Djupedal meiner dette kan vera ei skriveform etter uttala av namnet Ulstad, og difor kanskje Nicolai Ulstad (Aasen 1960 III:151, 437). Dette er vel heller tvilsamt, og me veit ikkje sikkert at Aasen har hatt beinveges kontakt med dei som dreiv seminaret i Klæbu.

464 Her etter Røkke 1930:84, og med Røkkes omsetjing frå dansk.

465 Sommer 1862. Stykket om «Sigurd Jorsalafare» vart òg prenta i Jensen 1863:334-336. Jf s.Error: Reference source not foundf om samarbeidet med Aasen.

466 Omtala av Størmer i Hanssen 1935 har ein språkhistorisk innfallsvinkel, medan NBL (15) 1966:221-224 (J. Broch) og Fleischer/Lund 1916 er opptekne av industrialisten og berre so vidt nemner målengasjementet.

467 I Bergensposten nr.13, 14.02.1862, skriv «R» frå mållaget i Kristiania at det var «desto flere af Bergensere og Trondhjemmere» i mållaget.

468 Det finst ei hovudoppgåve om målsynet og den politiske tenkinga til Høyem (Husby 1974). Dei viktigaste omtalene elles, er Røkke 1930, Dalen 1994 og Groven 1995.

469 Sitert etter Røkke 1930:84. Framstillinga av målsynet til Høyem byggjer hovudsakleg på Husby 1974:107ff.

470 Det går klårt fram av landsmålsmotstandaren 'P.P.' i Adresseavisen nr.263, 11.11.1862, at dei tre var med i mållaget.

471 Notis i Adresseavisen 262, 09.11.1862.

472 Adresseavisen nr.263, 11.11.1862.

473 Brev frå Størmer i august 1864, Aasen 1958 II:271.

474 Sitert etter Indrebø 1931:333, jf Djupedal 1968:31-32. Pengane han baud fram for Aasen i 1864 var etter det Djupedal (sst:32) skriv med på å gjera skipinga av Samlaget mogleg. Det gjekk dårleg med Nordmørs-prosjekta til Størmer, men han heldt ord. I 90-åra kjøpte han opp 16 fossar og testamenterte tre av dei til Det norske Samlaget (!), som selde dei og oppretta 'Størmerfondet'.

475 «R» i Bergensposten nr.13, 14.02.1862.

476 Christiania-Posten nr.289, 19.10.1858, og nr.313 og 320, 12. og 19.11.1858 (Nygaard).

477 Sjå t d Aasen 1857 og tillegg IX i Knudsen 1856.

478 Den vitskaplege innsatsen hans har heller ikkje vorte serleg høgt vurdert av ettertida, jf Bleken 1956 og D. A. Seip i NBL (7) 1936.

479 Aasen 1957 I:201. Han skreiv om lag det same til Unger i april 1851 (sst:205).

480 Prenta i Aasen 1957 I:38-40.

481 Haugen 1932:61, jf Djupedal i Aasen 1958 II:397.

482 Sjå Liestøl 1922, som har greidd grundig ut om det praktiske oppnorskingsarbeidet til Aasen.

483 «Sprogstriden», Morgenbladet nr.329, 24.11.1852. Om Gjessing, sjå elles s.Error: Reference source not foundff.

484 Sjå t d «Norskheden og Theatrene» (1854) i Vinje 1993 I:175.

485 Lørdags-Aftenblad for Arbeidsklassen nr.44, 04.11.1865, der setninga frå det førre innlegget òg er sitert. Òg prenta i Knudsen 1867:303-304.

486 «'En Maalstræver'», Lørdags-Aftenblad for Arbeidsklassen nr.45 og 46, 11. og 18.11.1865, òg prenta i Knudsen 1867:304-309.

487 Dølen nr.8, 19.11.1865.

488 Dølen nr.9, 26.11.1865, òg prenta i Knudsen 1867:310-314.

489 Dølen nr.9, 26.11.1865, òg prenta i Knudsen 1867:314-315.

490 Morgenbladet nr.326, 25.11.1858.

491 Det er uklårt kor mange som eigenleg var med. Ein petisjon til Kongen med ein del politiske krav, samla 13.000 underskrifter. Sumaren 1850 gav Arbeider-Foreningernes Blad opp til saman 273 foreiningar med nær 21.000 medlemer. Pryser (1990:327) skriv at talet kan ha vore 400 foreiningar med 30.000 medlemer på det meste.

492 Det einaste måtte vera dialogen «Ola paa Storthinget», Arbeider-Foreningernes Blad nr.28, 10.11.1849 (av Thrane). Dette var ein kritikk av den utstrekte bruken av framandord på Stortinget, som gjorde det vanskeleg for ålmugen å skjøna kva som vart sagt.

493 Sagt på eit møte i Bondeungdomslaget i Kristiania i 1904, sitert etter Vinje 1978:354.

494 Thrane vart ein ihuga antinasjonalist, men det var fyrst etter at han vart arrestert i 1851 og hadde sete i fengsel og lese nokre år, sjå serleg artikkelen «Fødeland», Arbeider-Foreningernes Blad nr.2, 13.01.1855, der han m a tek eit oppgjer med tanken om å laga eit norsk skriftmål. Dette var den einaste gongen han uttala seg om målspørsmålet. Sjå elles Bjørklund 1970:271, Steiro 1974:76 og Steinfeld 1986:139.

495 Jf Nerbøvik 1979:101-110. Olaus Fjørtofts «Nokre Or te Bondevenne og Målmenn» vart skrive for å vinna bondevenrørsla for målsaka (Fjørtoft 1871).

496 Aa. O. Vinje: «Norsk og Unorsk», Dølen nr.15, 29.01.1860, her etter Vinje 1993 II:1.

497 Statsrådane Bretteville, Helliesen og Stang i Ot.prp. 4 1868-69, s.20, her etter Skard 1980:72.

498 Christiania-Posten 04.12.1858, jf ovanfor s.Error: Reference source not found.

499 Hauge 1975:272, jf Aarnes 1983 som målber det same synet.

500 Sørensen (1988) har skildra utviklingsoptimismen hjå A. M. Schweigaard, ein av dei sentrale i den statsberande intelligenskrinsen der Munch høyrde til.

501 Her etter Apelseth 1996b:7.

502 Om Daa og målspørsmålet, jf ovanfor s.Error: Reference source not found.