Natiqlik sənətinin yaranması Nitqin aydınlığı. Nitqin

Mövzu 4.Sosial şəbəkələrdə işgüzar kommunikasiya
Plan
Gündəlik həyatda tez-tez işlədilən “sosial şəbəkə” termini altında kontenti şəbəkə iştirakçılarının özlərindən ibarət olan və çoxsaylı istifadəçilərə malik interaktiv veb-sayt başa düşülür. Bu avtomatlaşdırılmış sosial mühit hər birimizə özümüzə aid olan məlumatlarla paylaşmaq, digər şəbəkə iştirakçıları ilə ünsiyyət qurmaq və fikir mübadiləsi aparmaq, onlar üçün əhəmiyyətli materiallarla (faydalı keçidlər, fotoşəkillər, sənədlər, istinadlar, təqdimatlar və s.) bölüşmək, şəbəkə daxilində maraqlar üzrə müxtəlif birliklər formalaşdırmaq imkanı verir. Tədqiqatçılar informasiya texnologiyalarının bu obyektinin bütün imkanlardan maksimum istifadə edərək, sosial şəbəkələrin insan fəaliyyətinin müxtəlif istiqamətlərində yeni tətbiq sahələrini araşdırmağa çalışırlar.
Son dövrlər müasir informasiya texnologiyalarının təhsil sahəsində də hərtərəfli kütləvi tətbiqi müşahidə olunmaqdadır. Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılmasının əsas məqsədi müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının təhsil prosesinin onun keyfiyyətcə yeni nəticələrinin formalaşmasını təmin edən resursuna çevrilməsidir. Ölkəmizin təhsil sistemində həyata keçirilən islahatlar bu məqsədin nail olunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Biz müasir texnologiyaların təhsil müəssisələrinin tədris, təlim-tərbiyə, metodiki və idarəetmə fəaliyyəti sisteminə tətbiqini təmin edən təşkilati dəyişikliklərin şahidiyik.
Bu gün əhalinin böyük hissəsi İnternetdə sosial şəbəkələrin mövcudluğundan xəbərdardır, bir çoxları bu şəbəkələrin fəal iştirakçısıdır, lakin onların imkanlarından məqsədyönlü şəkildə istifadə edənlərin sayı təəssüf ki, azdır. İştirakçıların bu qrupunun əsasən 15-16 yaşından yuxarı gənclərdən ibarət olduğunu nəzərə alsaq, bu sosial mühitin nə dərəcədə geniş auditoriyaya malik olduğunu görərik. Bəs virtual ünsiyyət qrupuna aid edilən yeniyetmə və gənclər şəbəkə imkanlarından düzgün istifadəyə nə dərəcədə hazırlıqlıdırlar?
Təəssüf ki, bəzi hallarda informasiya texnologiyalarının bu obyektindən pedaqoji təlim vasitəsi kimi istifadə edilməsinə skeptik yanaşma müşahidə olunur, sosial şəbəkələr yalnız əyləncə məkanı kimi anlaşılır. Müasir dünyada növbəti texnoloji sıçrayışın baş verdiyi, yeni texnologiyaların insan həyatının tərkib hissəsinə çevrildiyi, süni intellektin yaradılması istiqamətində ciddi addımların atıldığı bir dövrdə bu texnologiyalara aid edilən bir sıra çoxfunksional kommunikasiya vasitələrinin təhsil prosesində qadağan edilməsi təklifləri də səsləndirilir. Razılaşaq ki, yeni texnologiyalar və onların sayəsində mövcud olan sosial şəbəkələr vasitəsilə bir çox problemlərin həllinə, o cümlədən, tədris kollektivinin birgə və əlaqəli fəaliyyətinin məsafədən təşkilinə, virtual təlim qrupları yaratmaqla vebinarların və konfransların, klub və dərnək məşğələlərinin, bilik yarışmaları və sınaq imtahanlarının, fərdi və kütləvi onlayn məsləhət saatlarının keçirilməsinə, müəllimlə valideyn arasında qarşılıqlı interaktiv əlaqənin yaradılmasına nail olmaq mümkündür. Bu istiqamətdə əlaqədar qurumlar və ilk növbədə Təhsil Nazirliyi tərəfindən ciddi addımlar atılır, təhsil müəssisələrinin müasir texniki avadanlıqla təchiz edilməsi, təhsil alanların elektron tədris ədəbiyyatı ilə təmin edilməsi, fənlərin tədrisində yeni informasiya texnologiyalarının geniş və çoxşaxəli tətbiqi, məktəb fəaliyyətinin sosial şəbəkələrdə əks etdirilməsi ilə bağlı tədbirlər həyata keçirilir.

Belə bir şəraitdə bir sıra məsələlərə, əsasən də sosial şəbəkələrlə təhsil prosesi arasında qarşılıqlı münasibətləri tənzimləyə biləcək “şəbəkə etiketinin” formalaşması, şəbəkə iştirakçılarına ünsiyyət mədəniyyətinin aşılanması ilə bağlı aktual problemlərə xüsusi diqqətlə yanaşmalıyıq. Xatırladım ki, ölkənin ümumtəhsil məktəbləri üçün “İnformatika” fənni üzrə təhsil proqramında (kurikulum) kompüter texnikasının köməyi ilə informasiya emalı proseslərinin - informasiyaların alınması, saxlanması, emalı və ötürülməsinin üsul və vasitələrinin öyrənilməsi zəruriliyinin vurğulanması ilə yanaşı, şagirdlərdə informativ-kommunikativ mədəniyyətin formalaşması kimi metodik tələbin nəzərə alınması da məqsədəuyğun hesab edilib.

Məlumdur ki, virtual məkanda ünsiyyət iştirakçıları bəzi hallarda məsuliyyətsizlik nümayiş etdirir, mədəni ünsiyyət normalarını və əxlaq qaydalarını pozur, saxta profillər yaradaraq, digər iştirakçıların şərəf və ləyaqətinə xələl gətirən fikirlər səsləndirir, nalayiq ifadələrə və təhqirə yol verirlər. Bu cür hallar mütləq qaydada ictimai qınaq obyektinə çevrilməli, onların qarşısı kəskin şəkildə alınmalıdır. İfadə sərbəstliyi heç bir halda özbaşınalığa gətirib çıxarmamalıdır.
Sosial şəbəkələrdə ünsiyyət mədəniyyəti təkcə məktəblilərə deyil, həm də tələbələrə, xüsusilə də gələcəkdə pedaqogika, maarifçilik, jurnalistika və digər sosial yönümlü sahələrdə çalışacaq gənclərə, eləcə də şəbəkələrə xəbər, məlumat mənbəyi kimi yanaşan media nümayəndələrinə aşılanmalıdır. Bu və ya digər mövzuda müzakirələrə qoşulan, cəmiyyəti düşündürən aktual problemlərə münasibət bildirən şəbəkə istifadəçisinin paylaşımlarında əks olunan ayrı-ayrı fikirlərini peşəkarlıqdan uzaq tərzdə cəmləşdirib, müəllifdən razılıq almadan, onların reallıqda baş tutmayan müsahibə şəklində oxuculara təqdim edilməsi qətiyyən yolverilməzdir və professional jurnalistikadan uzaqdır.
İnternet şəbəkəsində ünsiyyət mədəniyyətinin aşılanması prosesinə gənc nəslin müasir tələblərə uyğun şəkildə formalaşmasına, dərin biliklərlə, yüksək bacarıqlarla və milli-mənəvi dəyərlərə söykənən əxlaqi keyfiyyətlərlə zənginləşməsinə yönəlmiş təlim-tərbiyə işinin mühüm komponenti kimi baxılmalıdır. Bu prosesdə həm valideynlərin məktəb müəllimləri və psixoloqları ilə sıx əməkdaşlığı, həm də ümumilikdə ictimaiyyətin təhsil qurumları, media təşkilatları və sosial institutlarla əlbir fəaliyyəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Şübhəsiz ki, son dövrdə ölkəmizdə uğurla həyata keçirilən islahatlar nəticəsində fəaliyyətə başlayan yeni qurumlar, xüsusilə də təhsil sahəsində ictimaiyyətlə qarşılıqlı fəaliyyətin gücləndirilməsini təmin etmək məqsədi ilə Təhsil Nazirliyi yanında yaradılmış və tərkibi tanınmış ziyalılardan, peşəkar və təcrübəli mütəxəssislərdən ibarət olan İctimai Şura bu sahədə mövcud problemlərin müzakirəsi və həllində fəal iştirak edəcək, məsləhət və tövsiyələrini verəcək, maraqlı və səmərəli təkliflər irəli sürəcəklər.
“Şəbəkə etiketinin” formalaşması “Facebook”, “İnstagram”, “Twitter”, “Google+” kimi sosial şəbəkələrin əyləncə məkanından intellektual zənginləşmə üçün faydalı informasiya mənbəyinə çevrilməsində olduqca mühüm amildir.
İnformasiya cəmiyyətində ünsiyyət mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan sosial şəbəkələrdən istifadə mədəniyyətinin təşəkkül tapması və inkişafında cəmiyyətin hər bir üzvü öz səylərini əsirgəməməlidir.

İşgüzar kommunikasiya anlayışı

ĠĢgüzar ünsiyyət etikası məzmunca daha zəngindir. ĠĢgüzar ünsiyyətin əhəmiyyətli hissəsini xidməti ünsiyyət, yəni insanların təĢkilat daxilində, iĢ vaxtında həyata keçirilən qarĢılıqlı fəaliyyəti tutur. Eyni sahədə çalıĢanların ünsiyyəti geniĢ mənada ünsiy- yətdən onunla fərqlənir ki, belə ünsiyyət prosesində məqsəd və öz həllini tələb edən konkret vəzifələr qoyulur. ĠĢgüzar ünsiyyətdə tərəf müqabili ilə qarĢılıqlı əlaqələri kəsmək mümkün deyil. Lakin iĢgüzar ünsiyyət xidməti ünsiyyətə nisbətən daha geniĢ anla- yıĢdır, çünki həm də fərdi iĢəgötürənlərin qarĢılıqlı fəaliyyətini əhatə edir və təkcə təĢkilatlarda yox, ən müxtəlif səviyyəli iĢgüzar qəbullarda,seminarlarda, sərgilərdə və s. baĢ verir.ĠĢgüzar ünsiy- yət aĢağıdakı funksiyaları həyata keçirir:
- İşgüzar söhbət - müəyyən suallar, yaxud problemlərlə əlaqə-
dar informasiya, yaxud fikir mübadiləsidir.
- İşgüzar danışıqlar-maraqlı tərəflərin ünsiyyəti prosesində razılaĢdırılmıĢ qərar qəbul edilməsinin əsas vasitəsidir.
- İşgüzar müşavirə -problemlərin mütəxəssislər qrupu tərə- findən kollektiv müzakirəsi üsuludur.
- İşgüzar məktublaşma - mətnin xüsusi üsulla ötürülməsi ilə əlaqədar müxtəlif məzmunlu sənədlərin ümumiləĢdirilmiĢ adıdır.
- İşgüzar kommunikasıyanın aşağıdakı növləri vardır:
-Yazılı və Ģıfahi;
-Dialoji və monoloji;
-Fərdi(ikitərəfli) və kollektıv(çoxtərəfli)
-BirbaĢa və dolayı(vasıtəcinin iĢtirakı ilə); Şifahi işgüzar kommunikasıyanın formaları: 1.IĢgüzar söhbət;
2. MüĢavirə:
3. DanıĢıqlar;
4. Konfranslar;
5. GörüĢlər.
Eyni zamanda bu sıraya müsahibələri, brifinqləri, ”dairəvı stol”ları və Ģ. daxil etmək olar.Qeyd edək ki, Ģifahi iĢgüzar kom- munikasıyanın bir çox janrları dialoji təbiətlidir və bü zaman süal- cavab mədəniyyəti aktuallaĢır.
Üz-üzə və məsafədən; ĠĢgüzar kommunikasiya əsasən sub- yektlərin fəaliyyət sferalarında (iĢ yerlərində) qarĢılıqlı munasi- bətlərini tənzimləyir.Yəni kommunikasiya iĢtirakçıları kanonik məqam (danıĢan tərəflər bir yerdə olur, bir-birilərini görürlər və eĢidirlər) daxilində peĢə fəaliyyəti ilə bağlı olan problem ətra- fında ünsiyyət qururlar. Bu tipli qarĢılıqlı fəaliyyət korporatıv ünsıyyət adlanır. Bu zaman unsiyyətə təsir ğöstərən çoxsaylı faktorlar mövcud olur. Tərəflərin tutduğu vəzifə, səlahiyyətləri,rol və status korporatıv ünsıyyəti, bir növ, normalaĢdırır. Tərəflərin bir-birinə olan səxsi münasıbəti isə arxa planda durur.
Korporatıv ünsıyyət 2 Ģəkildə olur:
1. BirbaĢa (kanonik məqam daxilində);
2. Dolayı (tərəflər arasında zaman və məkan boĢlüğu olduqda.
- Birıncı vəziyyət anlaĢma üçün daha effektlidir.Cünki, tərəflər bir-birinin hiss və həyəcanını duyur, qeyri-verbal ünsiyyət ele- mentlərini müĢahidə edə bilir.
- Ġkinci halda isə informasiya deformasiya (interperitasiya) olunur və yalnız 20-25 faiz həcmində gəlib çatır.
Korporativ ünsıyyətin funksiyaları:
1. Birğə fəaliyyəti qurmaq;
2. Səxsi münasibətləri inkiĢaf etdirmək;
3. Kollektiv üzvlərinin bir-birini tanıması və dərk etməsi,