Navoiyning "hayrat ul-abror" dostonida nutq madaniyati va muloqot odobining

Academic Research in Educational Sciences 
Volume 4 | Issue 1 | 2023 
ISSN: 2181-1385 
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1 
 
 
 
 
 
280
 
January, 2023 
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal 
Bu misrada Navoiy so„zga ta„rif berib, uni gavharga qiyoslaydi. Shu o„rinda 
yana fikrini izohlab, so„zni sadafdan ham sof bo„lishini izohlaydilar. 
Buyuk so„z ustasi so„zning makoni qalb ekanligiga, ko„ngildan chiqqan har bir 
so„z insonning kim ekanligini ko„rsatuvchi oyna ekanligini yana bir baytda shunday 
sharhlaydi. 
So„zdin o„lukning tanida ruhi pok , 
Ruh dag„ tan aro so„zdin halok . 
Mutafakkir so„zning qiymatini, insonning qadrini ko„taruvchi ham, ayni bir 
paytda pasaytiruvchi ham u ekanligini shu misralarida ko„rsatib beradilar. 
So„zni so„zlashda so„zlovchi quyidagilarga alohida e‟tibor berishi lozim. So„z 
qisqa va mazmunli, takrorlardan xoli, tiglovchilarga yoqadigan mavzuda bo„lsa 
maqsadga muvofiq bo„lishini aytadilar. Haqiqatdan ham til qafasdagi she‟r kabidir. 
Uning jilovi faqat jilovdorining izmida. Shunday ekan har birimiz o„z tilimizni 
jilovlashni, uning faqat yaxshiliklar ulashishga xizmat qilishini ta‟minlashga bel bog 
„laylik. 
To„g„ri axir xalqimizda bir gap bor: “Odamlar bor tiriklikda o„likdir, Odamlar 
bor, o„lganda ham tirikdir.” Yuqoridagi misralarda ham ayni insoning hayoti 
davomida qilgan, ezgu ish va so„zi orqali o„lsa ruhi pok bo„lishi, aksincha, bo„lganda 
esa tirik yurgan bo„lsa ham, uning kishilar orasida qadr-qimmati bo„lmasligini 
izohlaganlar. 
Ayniqsa Navoiyning so„zning olloh tomonidan in‟om etilgan eng nodir tortiq 
ekanligi quyi misrada yaqqol ko„rsatib erilgan. 
Tengriki, insonni qilib ganji roz , 
So„z bila hayvondin anga imtiyoz. 
Yaratuvchi insonni yaratdi . Unga eng noyob hadya bo„lmish tilni sovg„a qildi. 
Bu imtiyozi bilan insonlar hayvondan farq qildi. Shuning uchun ham insonning 
insoniyligi bilindi. 
Navoiy umri davomida shunga o„xshagan fikrlarni targ„ib qildi. Insonning 
insoniyligini go„zal husni emas, balki uning shirin kalomi belgilashini takror-takror 
ta‟kidladilar. 
O„zlari ham bunga amal qildilar. Shirin so„zli bo„lish ,qo„ldan kelgancha 
kishilarga yaxshilik ulashishi, kishilar qalbini shirin so„zi bilan davolash mumkinligi 
haqida bot-bot uqtirib asarlarida buni meros qilib qoldirdilar. 
XULOSA 
Xulosa qilib aytganda Navoiy so„zning yaratuvchini in‟omi 
ekanligini, 
unga 
qilingan 
nopisandlik, 
isrofgarchilik, 

---