Nazariy fizika kursi

maxsus nisbiylik nazariysiga
bag‘ishlangan. U nda maxsus nis­
biylik nazariyasining yaratilishi bilan bog'liq bo‘lgan tarixiy m a’lumot- 
lar va asosiy tajribalarning mohiyati qisqacha bayon qilingan. Naza- 
riyaning yaratilishida tajribalarning roli va o‘rni aniq ko'rsatilgan. Aso­
siy prinsiplarga tayangan holda yangi nazariyaning yaratilish bosqich- 
lari yoritilgan. Interval, xususiy vaqt, voqea, to 'rt o'lchovli fazo kabi 
yangi fizik atam alarning m a’nosi ochib berilgan. Ushbu qism relyati- 
vistik nazariyaning birinchi tatbig 'i sifatida - relyativistik mexanikan- 
ing asosiy masalalarini qisqacha yoritish bilan yakunlanadi. Bu yerda 
relyativistik nazariyaning 4-o‘lchovli t a ’rifini tasavvur qilish va unga 
ko'nikma hosil qilish uchun parallel ravishda uch o‘lchovli t a ’rifdan ham 
foydalanilgan.
Ikkinchi qismda relyativistik nazariyaning mantiqiy davomi sifatida 
mikroskopik
elektrodinamika bayon qilingan. Real sharoitda turli tu- 
man xossalari bilan bir-biridan keckin farq qiladigan m uhitlardagi elek­
trodinamika bilan ish ko‘rishga to ;g‘ri keladi. Bu holda nazariya juda 
murakkablashib ketadi.
Muhitsiz fazodagi elektrodinamika bunday muammolardan holi. 
Bunda faqat zaryadlar va ularning harakati tufayli yuzaga keladigan 
toklardan iborat bo‘lgan fazoda elektrodinamika qonunlari ko'rib chiqil- 
gan. Shu bilan birga elektrodinamikaning asosiy m atem atik apparati 
ishlab chiqilgan. Mikroskopik elektrodinamikaning asosiy tenglamalari
- Maksvell-Lorentz tengalam alari eng qisqa t a ’sir prinsipiga asoslangan 
Lagranj formalizmi orqali keltirib chiqariladi. 
Bu tenglam alar yor- 
dainida elektrodinamikaning xususiy inasalalari ko‘rib chiqilgan.
Uchinchi qismda elektrodinamikaning eng murakkab qismi shu bi­
lan birga amaliy aham iyatga ega bo'lgan, muhitdagi elektrodinamika
- 
makroskopik
elektrodinamika bayon qilingan. Bunda xossalari bilan 
farq qiluvchi turli tum an - m uhitlar o‘rniga izotrop va bir jinsli, fer-
6

---

r o m a g n it
va ferroelektrik xossalarga ega bo'lm agan ideal m uhit uchun 
elektrodinamika qonunlarini aks ettiruvchi - Maksvell tenglam alari kel- 
tir ib
chiqarilgan.
M uhitning real xossalarini hisobga olgan elektrodinamikaning m ax­
sus masalalari fan sohalarining mustaqil yo‘nalishlari b o ‘lib alohida 
o'rganiladi. Shu bilan birga imkoniyat darajasida masalani murakkab- 
lashtirmaydigan hollarda m uhitning ayrim xossalarini inobatga olish 
nazariyada qanday o'zgarishlarga olib kelishi ko‘rib chiqilgan.
Darslikda asosiy e’tibor maydon tabiatiga qaratilgan bo‘lib, elek- 
trostatika, m agnitostatika, kvazistatsionar va yuqori chastotali may- 
donlar nazariyasi mukammal ко‘rib chiqilgan.
Nihoyat, yangi tipdagi aloqa va axborot uzatish tizimlarini, ham da 
kelajakda elektronikaning o‘rnini bosa oladigan m antiqiy elementlarni 
yaratish prinsiplarini beruvchi elektrodinamikaning zamonaviy masala- 
laridan biri bo‘lgan -