Nazariy fizika kursi
Cherenkov-Vavilov nurlanishi
Yüklə 7,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 13.5
Cherenkov-Vavilov nurlanishi Shaffof m uhitda ju d a katta tezlikda harakatlanayotgan zaryadlan gan zarracha m a’lum sharoitlarda o'ziga xos nur chiqarishi 1937 yilda P .A . Cherenkov va S. I. Vavilov tajribalarda kuzatilgan. Bu h o d is a g » 274 I.E.Tam m va I.M .Frank tom onidan nazariy talqin berilgan. Bu nur lanish zaryadlangan zarrachaning harakati bilan b o g iiq b o ‘lgan torm o zlanish nurlanishidan tam om an farq qiladi. Torm ozlanish nurlanishi harakatdagi elektronning atom lar bilan to'qnashishi natijasida yuz be radi. Cherenkov hodisasida harakatdagi zaryad m aydoni ta ’sirida muhit nur chiqaradi. Bu ikki nurlanish orasidagi farq ayniqsa o g ‘ir zarrachalar uchun yaqqol seziladi. Chunki, torm ozlanish nurlanishining intensivligi zarracha massasining kvadratiga teckari proporsional boiga n lig i o g ‘ir zarrachalar uchun ju d a kichik b o'la di (§ 8.9 qarang). Cherenkov nurlan ishi esa zarrachaning massasiga b og 'liq emas. Umuman olganda muhitda harakatlanayotgan zaryad o 'z energiya- I sini y o ‘qotishining bir necha mexanizmlari bor. Birinchidan, zaryadlan gan zarracha atomlar bilan to'qnashish natijasida sekinlashadi. Bunda ■ tormozlanish nurlanishi sodir b o ia d i. Bu nurlanish yuqorida qayd qil- ganimizdek, massaning kvadratiga teskari proporsional b o ‘ladi va o g ‘ir zarrachalar uchuun ju d a kichik. M uhittda harakatlanayotgan zaryad rnoddaning atomlari bilan ta ’sirlashish natijasida ularni qutblaydi. Y a ’ni I zaryad muhitda qandaydir m aydon hosil qiladi. Bu m aydon o ‘ z nav- batida zaryadga ta ’sir qilib uning harakatini sekinlashtiradi. Bunda zaryad energiyasining kamayishi harakatni sekinlashtiruvchi kuchlar- ning ishiga teng bo'ladi. Bunday nurlanish qutblanish nurlanishi deyi ladi. Chunki sekinlashtiruvchi kuchni qutblanish m aydoni hosil qiladi. Yana bir ko'rinishdagi nurlanish bor. Agar zaryadning harakat tezligi I to‘lqinning faza tezligidan katta b o ‘lsa, qutblangan soha zaryad ketidan I yetib ulgurmaydi. Y a ’ni, uchub borayotgan zaryad o ‘z ortida qut- I blangan sohani qoldirib ketadi. Bu sohada paydo b o ‘lgan q o ‘shimcha I energiya ko'ndalang to'lq in k o‘rinishida tarqaladi. Nurlanishning bu I manbayi Cherenkov nurlanishi deb ataladi. Bu nurlanish zaryadning I sekinlashishi bilan b o g 'liq bo'lm asdan m uhitning nurlanishi ekanligini I Уапа bir marta ta ’kidlaymiz. O ddiy mulohazalar yordam ida bu nurlanish mohiyatini aniqlashga I harakat qilamiz. Shaffof m uhitda tarqalayotgan elektromagnit to iq in - I ning to'lq in vektori va chastotasi orasidagi b og ia n ish ш = ck/n{ui) for- I tr>ula bilan aniqlanadi. Bu yerda n m uhitning sindirish ko'rsatgichi i ho’lib, shaffof muhitlar uchun haqiqiy bo'ladi. Boshqa tom ondan, zar- lachaning harakat yo'nalishida m aydonning Furye tasvirining chasto- Yüklə 7,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|