Nazariy fizika kursi

Ер ^ E ^
> ka — ka = 0, ша — uja = 0.
Bu holda fazoda bir jinsli va vaqt b o'y ich a o'zgarm as elektr m aydon 
hosil bo'ladi.
2. Bu jarayonlar ( b) to'lqin uchun ham o'rinli.
3. (a ) va ( b) to'lqinlarning o'zaro ta ’sirlashuvi { E ^ ' ^ E ^ ’^ } yuz 
beradi. Bunda dipol m om entiga nochiziqli hissa qo'shuvchi yig'indi va 
ayirma chastotali to'lqinlar hosil bo'ladi: { ± ( k a ± kb), ± ( w a ± wb) } .
Uchinchi tartibli nochiziqligi ega bo'lgan m uhitlarda yuqoridagidan 
murakkabroq, y a ’ni to'lqinlarning o 'z - o'ziga ta’siri va uchta to'lqinning 
bir-biri bilan nochiziqli ta ’sirlashuvi kabi jarayonlar sodir bo'ladi.
N ochiziqli kirituvchanlikning chastotaga bog'lanishi sodda m odelda 
Blom bergen tom onidan ko'rib chiqilgan.
X (2) va x (3) kattaliklarning qiym atlarining tartibini baholaym iz. 
A tom ichidagi m aydonni E a orqali belgilaymiz:
(...) o'rtacha qiym atni bildiradi. Q attiq jism lar uchun ( x ^ ) ~ 0.1 -r 1, 
Ea
~ 109V /s m . Tashqi m aydonning maksimal qiym ati E  ~ 106F /s m . 
U holda ( x (2)) ~ 3 •
1 0 - 8 - 3 • 1 0 - 7C G SE va (X (3)) cs 1 0 " 13C G SE deb 
baholash mumkin. Bu baholashlar ko'rilayotgan effektlar kichik bo'lgan 
Holda g'alayonlar nazanyasini tatbiq qilish mumkinligini ko'rsatadi. 
A m m o, m uhitning nochiziqliligi kichik bo'lishiga qaramasdan m aydon­
ning tarqalish masofasi va vaqti yetarlicha katta bo'lgan d a uning to'l- 
qinga ta ’siri y ig'ilib boradi va pirovardida kuzatiladigan effektlarga olib 
keladi.
285

---

Endi yuqorida qayd qilingan to ‘lqin dastalarining o ‘z - o ‘ziga ta ’siri 
natijasida ikkinchi garmonikaning generatsiyasi, soliton (zarracha xos- 
sasiga ega bo'lgan yakkalangan nochiziqli to ‘lqin) larning paydo bo'lishi 
va to'lq in kollapsi kabi fundamental jarayonlarni k o‘rishga o ‘tamiz.