Nazariy fizika kursi

К
sis­
temaga nisbatan ixtiyoriy bo!lsa, (2.45) quyidagi ko‘rinishda yoziladi:
y(i.m) _
p ci j E
(2.46)
Nisbiylik nazariyasida klassik mexanikadan farqli o'laroq inersiya mar- 
kazi tezligini inersiya markazi radius-vektoridan vaqt bo‘yicha hosila 
ko'rinishida yozish mumkin emas. H aqiqatan ham (2.46) ni hech qan­
day kattalikning vaqt bo‘yicha hosilasi ko'rinishida yozib boim aydi.
(2.41) 
ifodani гш-sanoq sistemasida yozib, yana bir muhim xulosaga 
kelamiz:
/
\ *
- (p (i m)) 2 =
M
2
c
2
(2.47)
m ° c2
Bu ifo-
Inersiya markazi sanoq sistemasida to ‘liq impuls nolga teng bo‘lganligi
2
uchun 
£(г т
) = M e2, ikkinchi tom ondan £ (г т ) = V ' 
777a—
dalarni taqqoslab
M
= V -• Ша- . 
(2.48)
hosil qilamiz. Bundan 
M ф
ya’ni sistemaning to ‘liq massasi alo-
hida olingan zarrachalar massalarining yig'indisiga teng emasligi kelib 
chiqadi. Shunday qilib, massa saqlanmaydigan kattalik ekan. Zarracha- 
lar sistemasi to ‘g:risida jiddiy farazlar qilmasdan boshqa m a’lum otlarni 
olib bo;lmaydi.
Klassik mexanikada yopiq sistem alarda vaqt va fazoning bir jins- 
liligini aks ettiruvchi energiya va impulsning saqlanish qonuni bilan 
bir qatorda fazoning izotropligini aks ettiruvchi impuls momentining 
ham saqlanish qonuni mavjud. Impuls momenti vektor kattalik bo‘lib, 
quyidagicha aniqlanadi:
M = 5 > « P « ] .
(2-49)
a
Bu yerda 
ra
va 
pn
zarrachaning radius-vektori va impulsi. Yig‘indi 
S1steniani tashkil qiluvchi barcha zarrachalar bo‘yicha hisoblanadi.
51

---

Nisbiylik nazariyasida impuls momenti tushunchasini kiritam iz 
Buning uchun 4-fazoda koordinata o‘qlarini cheksiz kichik burchakkj 
buramiz. Zarrachalarning 4-fazodagi koordinatasining 
0
‘zgarishi
1