Nazariy fizika kursi

.YlPa 
,
/о rr>\
----- С 
t — ~r
= c o n s t. 
(2.59)
LjZ'a 
LjZ'a
Ru yerga birinchi had
(2.60)
2
L, 
ta
birorta fizik kattalikning markazini aniqlash t a ’rifiga asosan (2.60) siste- 
U|aning “energiya” markazini aniqlashi kerak, lekin bunday tushuncha- 
m a’nosi yo‘q. Boshqa tomondan zarrachalarning tezliklari yorug1- 
‘v tezligidan ju d a kichik bo‘lganda 
£a
« m 0c2 bo‘lganligi uchun bu 
t)(la klassik m a’noda inersiya markazi radius-vektoriga teng bo‘ladi.
53

---

Umuman olganda (2.60) ifoda bilan aniqlangan kattalik inersiya mar­
kazi radius-vektorining relyativistik t a ’rifi bo‘ladi. Bu radius-vektor 
bilan aniqlangan nuqta
V = c 2^
(2.61)
o'zgarmas tezlik bilan harakat qiladi.
Yuqorida (51- 
betga qarang
) t a ’kidlaganimizdek (2.60) dan vaqt 
bo'yicha olingan hosila sistemaning inersiya markazining tezligiga teng 
bo‘lmaydi. Bundan tashqari, 
R
hech qanday 4-vektorning komponen­
talari bo‘la olmaydi. Shu sababli bir sanoq sistemasidan ikkinchisiga 
o:tganda uning o‘zgarishi Lorentz almashtirishlari bilan aniqlanmaydi.
2.4 R elyativistik zarrachalarning
parchalanishi
Zarrachalarning to ‘qnashish, sochilish va yemirilish masalalari elej 
m entar zarrachalar fizikasida, qattiq jism fizikasida, plazmada va boshqa 
bir qator masalalarda muhim aham iyatga ega. Bu yerda yuqoridagi 
masalalarni klassik nuqtai nazardan o‘rganamiz.
Birinchi navbatda zarrachalarning tashqi t a ’sirsiz o‘z-o ‘zidan (spon- 
tan) parchalanish masalasini ko;rib chiqamiz. Zarrachalarning o‘z -
o‘zidan parchalanishi mikro dunyoga xos bo'lib klassik fizikada kuza-j 
tilmaydi. Bu hodisa levant mexanika qonunlari o‘rinli bo'lgan mikro 
dunyoda, ya’ni elemental' zarrachalar yadro fizikasida muhim ahamiyat 
kasb etadi. Bu masala va keyingi mavzuda ko;rib chiqiladigan relyativisj 
tik zarrachalarning elastik to ‘qnashishi masalasi mikro dunyo qonunlari 
asosida kvant fizikada to ‘la o'rganiladi. Bu yerda relyativistik zarracha 
qandaydir sabab bilan o‘z - o'zidan parchalanadi deb faraz qilamiz va bu 
masalani klassik mexanika doirasida ko‘rib chiqamiz. Bu o‘z navbatida 
ushbu masalani kvant mcxanikada o;rganishga zamin yaratadi.
Boshlang‘ich vaqtda tinch turgan massasi