Nazariy fizika kursi

a 
a
Agar sistema elektroneytral bo'lsa, ( E eJ — ~ E ea = e)>
a 
a
d = e ( f l + - l T ) .
(5.34)
Bu ifodani (5.31) bilan taqqoslab, haqiqatan ham elektroneytral siste- 
mani “katta elementar” dipol deb qarash mumkinligiga ishonch hosil
qilamiz.
5.3.2 
K vadrupol m om enti
Shunday elektroneytral sistamalar borki, ularning dipol momenti 
nolga 
teng bo'ladi. Masalan, dipol momentlari qiymat jihatdan bir- 
biriga 
teng va qarama-qarshi yo'nalgan ikki sistemani bir-biriga chek­
siz yaqin joylashtirsak, ularning umumiy dipol momenti nolga teng 
bo'ladi. 
Bu holda zaryadlar sistemasining maydoni (5.20) qatorda 
bad 
bilan aniqlanadi. Umuman olganda bu had zaryadlar sistemasining 
simmetriya xossalarini o'rganishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu 
had 
bilan bog'langan maydonni ko'rib chiqamiz:
¥>2
= J
У2
I £
eax aaXaf3
J 
9
- .
(5.35)
2
aj)
V « 
/
d x° d x P r
Bu yerda 
{eax aaxap)
lar ikkinchi rangli tenzor elementlarini beradi. 
Ularning to'plami zaryadlar sistemasining kvadrupol momenti tenzori
deyiladi:
D a0
=
'У
^ 6aXaaiXajg . 
(5.36)
115

---

Bunda potensial
1 
^
д 2
1
.
^ = 2 ^ Da 0 d ^ ~ d ^ r
(5'37)
a,/3 
r
ko‘rinishga o'tadi. Bu ifodadan foydalanib kvadrupol tenzorining ко'гщ 
nishini o'zgartiramiz. Kvadrupol momenti tenzori ifodasidan 
Т,г28ар/3
kattalikni ayiramiz. Buning natijasida potensial