Nazariy fizika kursi

5.5 
Tashqi m aydonning zaryadlar
sistem asiga t a ’siri
Tashqi elektrostatik maydondagi zaryadlar sistemasining energiya­
sini va unga ta ’sir qilayotgan kuchlarni aniqlaymiz. Tashqi maydon 
potensiali 
ip
va maydon kuchlanganligi 
E
bo‘lsin. Bular bir-biri bilan 
bizga m a’lum bo:lgan 
E
= — grad 


ifoda bilan bog‘langan. Tashqi 
maydonga kiritilgan zaryadlarning maydon kuchlanganligi 
E'
va poten­
siali 
у '
bo'lsin. Tashqi maydon bilan unga kiritilgan zaryadlarning 
o‘zaro ta ’sir energiyasi, (5.62) ga muvofiq ikki maydonning o‘zaro t a ’sir 
energiyasi sifatida yoziladi:
A
(5.76)
^ll energiyani yana quyidagicha yozish mumkin
TT =  — I F .F .'rlV  
(5-77)
U
=
J
E'gradip d V =
J
p'ip d V = '}Teatp{ra).
(5.78)
123

---

Bu ifodani hosil qilishda (5.66) va (5.68) larni olishdagi amallarni ba-| 
jardik. Bu yerda 


tashqi maydonning 
ea
zaryad turgan nuqtadagi] 
potensiali. Tashqi maydonga kiritilgan bitta nuqtaviy zaryadning ener-ij 
giyasini (5.78) ga muvofiq
U = eov(ro).
(
5
.
79)1
Koordinata boshini zaryadlar egallagan sohaga joylashtirib (5.78)1 
ifodani ko‘rib chiqamiz. Zaryadlar egallagan soha yetarlicha kichik 
bolsin. Bu holda |ra| 
|r| shart o‘rinli bo'ladi. Bu shart 
0
‘rinli bo‘lJ
ganda tashqi maydonni zaryadlar egallagan sohada sekin o‘zgaradi deb 
olish mumkin. Boshqa tomondan bu shart multipol momentlarni ko‘r- 
ganimizdagi shartning o'zidir. Demak, zaryadlar sistemasining tashqi 
maydondagi energiyasini aniqlovchi (5.78) ifodani