Nazariy fizika kursi

qutblanish
y o ‘nalishi
deb atash qabul qilingan. Shuningdek, magnit maydon kuch­
langanligi vektori bilan to'lqinning tarqalish yo'nalishi tashkil qilgan 
tekislik 
qutblanish tekisligi
deb yuritiladi.
150

---

Agar to ‘lqindagi elektr va magnit maydon kuchlanganliklari vaqt va 
fazodagi o'zgarishi yuqoridagi qonuniyatlarning birortasiga ham bo'y- 
sunmasa to ‘lqin qutblanrnagan deyiladi.
Endi monoxromatik to'lqin chastotasi manbaning harakat tezligiga 
qanday bog'langanligini ko'rib chiqamiz. Manba bilan bog'langan 
K 0
sanoq sistemada 
u>o
(xususiy) chastotali elektromagnit to'lqin tarqa- 
layotgan bo'lsin. Kuzatuvchi turgan 
К
sanoq sistemaga nisbatan 
Ко
sistema 
x
o'qi bo'ylab 
V
tezlik bilan harakatlanayotgan deb olamiz.
To'lqin vektori va chastotasi ishtirokida komponentalari quyidagi- 
cha aniqlangan 4-vektor tuzamiz:
Bu kattaliklar haqiqatan ham 4-vektorni tashkil qilishini tekshirish 
uchun uning 4-radius-vektorga skalyar ko'paytmasini hosil qilamiz:
Bu skalyar kattalik bo'lib, to'lqin fazasiga teng. To'lqin fazasi invariant 
kattalikdir, ya’ni bir inersial sanoq sistemadan ikkinchisiga o'tganda
lishi orasidagi burchak. (7.45) ni inobatga olib (7.44) dan 
ш
ni topamiz:
(7.42)
(7.43)
o'zgarmaydi. 
kl
4-to'lqin vektori deb ataladi. 
К
sanoq sistmasidan 
K 0
sistemaga otishda 4-to'lqin vektorning nolinchi komponentasi uchun 
almashtirish formulasini yozamiz:
(7.44)
Bu yerda
0 
kuzatuvchi turgan sanoq sistemada 
x
o'qi bilan to'lqin tarqalish yo'na-
-
7
c°s
(7.46)
151

---

Bu ifoda kuzatuvchiga nisbatan harakat qilayotgan manbaning nurla- 
nish chastotasini uning xususiy chastotasi o>o, kuzatuvchi turgan sanoq 
sistemada to'lqin tarqalish burchagi