Nazariy fizika kursi

8.9 
R elyativistik zaryadlarning nurlanishi
Dipol yaqinlashishida nurlanish intensivligini aniqlovchi (8.66) for­
mula 
v
С с bo'lganda o'rinlidir. Relyativistik harakatdagi zaryad uchun 
shu kabi formulani olishda har bir vaqt m om entida zaryad bilan bog'- 
langan sanoq sistem anlarni kiritamiz. Bunday sanoq sistem alarning har 
biriga nisbatan zaryadning tezligi nolga teng bo'lganligi uchun (8.66) 
o'rinli bo'ladi. Bu formula bilan aniqlanuvchi nurlanish sferik to'lqinlar- 
dan iborat bo'ladi. Bunda nurlanish hisobiga zaryad yo'qotadigan im­
pulsi nolga teng. Vaqt birligidagi nurlanish energiyasi esa har bir sanoq 
sistemada bir hil bo'lib, invariant bo'ladi:
I — —d £ /d t = —d £ '/d t
=
—d £ " /d t
= . . . = inv 
(8.123)
Modomiki, 
I
invariant ekan, (8.66)-(8.67) ga asosan 
a
2 =
WiWi
=
lnv . Chunki, zaryad bilan bogiangan sanoq sistem ada 
w° =
0. Bu 
yerda 
wx
4-tezlanish. Ixtiyoriy sanoq sistem ada (shtrixsiz) nurlanish 
‘ntensivligini topish uchun 4-tezlanish w
*'
ning kvadratini (1.65)-(1.68) 
formulalarga asosan shtrixsizga almashtiramiz. 
N atijada quyidagini 
°lamiz:
185

---

Bu formula orqali ixtiyoriy, masalan laboratoriya sanoq sistem ada tez- 
lanish bilan harakatlanayotgan zaryadning nurlanish hisobiga vaqt bir­
ligida yo'qotadigan energiyasini hisoblash mumkin.
Amaliy jihatdan elektromagnit maydonda k atta tezlik bilan hara­
katlanayotgan zaryadning nurlanish energiyasini topish muhim rnasala 
hisoblanadi. Elektromagnit maydon t a ’sirida zaryadlangan relyativistik 
zarrachaning tezlanishi (2.35) Lorentz kuchi bilan aniqlanadi:
b = ^ . { E + b v I i ] - ^ i v E ) ) r
' b
(8Л25)
Tezlanish uchun yozilgan bu ifodani (8.124) ga qo:yib elektromagnit;] 
maydonda tezlanish bilan harakatlanayotgan zaryadlangan relyativistik 
zarrachaning vaqt birligidagi nurlanish energiyasini topamiz:
d£