Nazariy fizika kursi

M
2
 + m l - m j
2 
M 2 +
ml - m \
2
£ , ° - ------- 2M --------c ' 
£2" = ---------2 M--------c ' 
(266)
Yuqorida t a ’kidlaganimizdek, zarrachaning parchalanishi yadro fizi­
kasida muhim aham iyat kasb etadi. Shuning uchun olingan umumiy 
natijalarni yadrolarning barqarorlik shartini klassik nuqtai nazardan 
topishga tatbiq qilamiz. P rotonlar soni 
Z,
neytronlar soni 
A
-
Z (Z
- 
atom nomeri, 
A -
massa yoki nuklonlar soni) bo‘lgan yadroni ko‘rib 
{hiqamiz. Yadroda proton va neytronlar k atta kinetik energiyaga ega. 
aftuno ular orasidagi kuchli tortishish (yadro) kuchlari yadroning bar- 
4arorligini t a ’minlaydi. Shunday yadrolar mavjudki, ular o‘z-o‘zidan 
Parchalanadi. Bunday yadrolar radioaktiv deyiladi. Yadroning tinch 
j1Qlatdagi energiyasi (M e2) uni tashkil qilgan zarchalarning tinch ho- 
r'tdagi energiyasi 
m ae2 va ichki harakat energiyalarining yig‘indisi- 
,lan iborat bo‘ladi. Yadro barqaror bo‘lishi uchun
M c 2 < ^ m „ c 2 
(2.67)
55

---

shart bajarilishi kerak.
A m c
2
=
^ 2
maC2 — M e2 
(2.681
bog'lanish energiyasi deyiladi. Agar bog'lanish energiyasi musbat b o ‘lsai 
yadro barqaror bo'ladi. Aks holda yadro barqaror b o ‘lmaydi va u 
olz*
o ‘zidan b o‘laklarga parchalanib ketadi.
B og‘lanish energiyasi bilan bir qatorda yadroning barqarorlik shar-j 
tini defekt massa
Д ш = ^ т „ -
M
(2.69)
orqali ham aniqlash mumkin. Defekt massa musbat bo'lganda yadro 
barqaror bo'ladi, manfiy bo'lsa, yadro barqaror b o ‘lmaydi.
Biz yadrolarning barqarorligini klassik fizika nuqtai nazardan ko'rit 
chiqdik. Umuman olganda, yadroning barqarorligini aniqlash uchur 
yuqorida olingan shartlar yetarli emas. Bu masala ancha murakkab 
b o ‘lib, kvant fizikada u o'zining yechimini topadi.
Zarrachalarning o ‘z - oz’idan parchalanishidan tashqari boshqa ja-j 
rayonlar ham mavjud. Bunday jarayonlarga zarrachalarning ichki holaj 
tini o'zgarishiga olib keluvchi noelastik to ‘qnashishlar misol b o ‘la oladil 
Bunday jarayonlarda yangi zarrachalar tug‘ilishi (parchalanish reakJ 
siyasi) yoki bir nechta boshlang'ich zarrachalar qo‘shilishi (sintez reakj 
siyasi) mumkin.
Laboratoriya sistemasida massasi m i va energiyasi