Nazariy fizika kursi

64

---

3.2 
Elektromagnit maydondagi zaryad 
uchun ta’sir integrali
Tashqi elektromagnit maydonga kiritilgan zaryad uchun ta’sir in­
tegrali ikki qismdan iborat b o ‘ladi. Birinchisi, faqat zaryadga tegishli 
bo'lib (2.7) ifoda bilan aniqlanadi. Ikkinchisi esa maydonning zaryadga 
ta’sirini ifodalab, ularning xarakteristikalari bilan aniqlanadi. Bu yerda, 
zaryad va maydon bir sistemaning ikki tashkil etuvchilari b o ‘lib, zaryad 
hosil qiladigan maydon va tashqi maydonni hosil qilgan qandaydir zar- 
yadlarning mavjudligi e’tiborga olinmaydi. Aks holda masala ancha 
murakkablashib ketadi. Biz qabul qilayotgan holat kuchsiz maydonlar 
va kichik zaryadlar uchun juda yaxshi yaqinlashish hisoblanadi. Buning 
to‘g‘riligini nazariy va tajriba natijalarini umumlashtirish yo‘li bilan 
olingan tenglamalar bir xil b o ‘lishini tasdiqlaydi.
Tajribalardan m a’lumki, elektromagnit maydonga kiritilgan zaria- 
cha elektr zaryad deb ataladigan bitta kattalik e bilan tafsifianadi. Bu 
kattalik musbat, manfiy va hatto nolga teng bo'lishi mumkin. May- 
don vektor xususiyatga ega bo'lganligi uchun koordinata va vaqtning 
funksiyasi bo'lgan 4-vektor bilan tafsiflanishi kerak. Bu vektor A* bi­
lan belgilanadi va 4-potensial deb ataladi. 
Ta’sir integrali skalyar, 
demak, integral ostida skalyar kattalik turishi kerak. 4-potensial 
Aj
va bizga shu vaqtga qadar rna’lum bo'lgan yagona - 4-radius-vektor 
yordamida 
A tdxl
ko'rinishdagi yagona skalyar kattalikni hosil qilish 
mumkin.1 Yuqoridagi fikrlarni e’tiborga olib ta’sir integralini quyidagi- 
cha yozamiz:
b 
b
S
=
—me 
J
ds
— -