Nazariy qism

MINERALLARNING QATTIQLIGI – minerallarning tashqi mexanik kuchga (tirnashga yoki boshqa) qarshilik korsatish darajasidir.
Qattiqligini mineralning yangi yuzasida aniqlash kerak. Nuragan minerallar, mayin va tuproqsimon minerallar agregati notogri va kam qattiqlikni korsatadi. Quyida Moos shkalasidagi 10 ta etalon minerallarni jadvalini keltiramiz 1-jadval.



Minerallarning qattiqlik shkalasi
1-jadval

Etelon minerallar	MOOS shkalasi bo`yicha qattiqligi		Qattiqligini MOOS shkalasida aniqlash
Talk	Mg2 [OH]2[Si4O10]	1	Qo’lga yog’dek unnaydi
Gips	CaSO4 2H2O	2	Qog’ozga chizadi, tirnoq bilan chizsa bo’ladi
Kaltsit	CaCO3	3	Miss simni chizadi
Fluorit	CaF2	4	Miss sim va oynada chizmaydi
Apatit	Cas[RO4]3 (Cl,F,OH)	5	Oynani bilinmas chizadi
Ortoklaz	K[AlSi3O3]	6	Oynani chizadi
Kvarts	SiO2	7	Oynani oson chizadi
Topaz	Al2[SiO4]F,OH]2	8	Oynani deyarli kesadi
Korund	Al2O3	9	Oynani kesadi
Olmos	C	10	Oynani osongina kesadi

1 - Тalk	2 - Gips	3 - Kaltsit	4 - Fluorit	5 - Аpetit
6 - Оrtoklaz	7 - Кvarts	8 - Тopaz	9 - Кorund	10 - Olmos

ULANISH TEKISLIGI - mineralning ma`lum kristallografik yo`nalishi bo`ylab oynadek yaltiroq tekis yuza hosil qilishi. Ulanish tekisligi, uncha mayda bo`lmagan minerallar donalarida aniqlanadi.
Ulanish tekisligi minerallarda quyidagicha bo’lishi mumkin:
bir tomonda - slyuda, gips;
ikki tomonda - dala shpati, proksen, amfibol (prizma bo‘ylab);
uch tomonda - kaltsit (romboedr bo‘ylab), galenit (kub bo‘ylab);
to`rt tomonda - florit (oktaedr bo‘ylab);
olti tomonda - sfalerit (rombododekaedr bo‘ylab).


Ulanish tekisligi turlari
2-jadval

Ulanish tekisligi tiplari	Hosil bo‘lishi	Misollar
O‘ta mukammal	Mineral juda osonlik bilan ayrim plastinkalarga ajraladi	Slyuda, talk, xloritlar
Mukammal	Mineral ulanish tekisligi va boshqa tomonlar bo`ylab ajraladi	Kalsit, galit, dala shpatlari
O`rtacha	Mineral kamdan-kam ulanish yuzasi bo`ylab parchalanadi	Avgit, rogovaya obmanka
Nomukkal		Kvarts, nefelin, apatit