Neft-qaz sektorunun iNKİŞafinin iqtisadi artima təsirinin qiyməTLƏndirilməSI

Azərbaycan Respublikasında neft-qaz-sektorunun

əsas makroiqtisadi göstəriciləri (2004-2010)

Göstəricilər	Ölçü vahidi	2004	2006	2008	2010
ÜDM bazar qiymətləri ilə	milyon manat	8529,9	18746,2	32665,2	41574,7
Real artım tempi	%	110,1	134,5	120,5	105,0
Neft-qaz sektoru, ÜDM, əsas qiymətlərlə	milyon manat	2672,4	10091,7	18673,0	20165,0
Real artım tempi	%	103,0	163,2	128,9	101,8
Neft-qaz sektorunun ÜDM-də payı	%	31,3	53,8	57,2	48,5
Bütün sənaye	%	38,3	57,2	60,2	52,6

Mənbə: http://www.socar.az, http://www.azstat.org məlumatları əsasında müəllif tərəfindən

işlənmişdir.

Cədvəl 2-dən göründüyü kimi, respublikada neft-qaz hasilatının 2004-2010-cu illərdəki artımı neft-qaz-sektorunun ÜDM-dəki mövqeyinin möhkəmlənməsi ilə müşaiyət olunmuşdur. Cədvəl 2-dən həm də, neft-qaz-sektorunun respublikanın bütün sənayə sahəsində ki payının yüksək olduğu da görünür. Başqa sözlə neft-qaz-sektoru potensialına görə bütün ölkə sənaye kompleksinin 90%-dən çoxuna bərabərdir. Buna görə də, qeyri-neft sektorunun inkişafı etdirilməsində sənaye kompleksinin pay artımınada da xüsusi diqqət yetrilməli, aparılan sənaye siyasətinin diversifikasiya genişliyi təmin olunmalıdır.

Azərbaycan son 7-8 ildə ÜDM-in artım tempinə görə dünya ölkələri arasında liderlər sırasında olmuşdur. Son 15 il ərzində 14%-lik orta illik artım sürəti ölkə iqtisadiyyatı ümumilikdə 5,7 dəfə artmışdır. Bu artım heş şübhəsiz ki, 1995-ci ildən dəniz neft-qaz yataqlarına yönələn investisiyalar, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin işası, dünya neft-qaz bazarında dinamik qiymət meylləri ilə və bundan irəli gələrək neft-qaz sektorunun özünün natural ifadədə 4,9 dəfə yüksəlməsi hesabına da baş vermişdir. Həmin bu artım diapozonunu son 15 ildə karbohidrogen məhsulun dünya bazarındakı qiymət yüksəlişləri ilə mütanasibləşdirdikdə görərik ki, ümumilikdə neft-qaz sektorunun potensialı bu dövrdə 10-12 dəfədən çox artmışdır. Müvafiq dövr ərzində qeyri-neft sektorunda illik artım 9% təşkil etmişdir və ötən müddətdə 2,8 dəfə yüksəliş baş vermişdir. [9, 35].

Bütün istehlak indeksləlrini əsasən qorunub saxlanıldığı müvafiq dövr ərzində ÜDM ilə neft-qaz sektoru və qeyri-neft sektoru arasında satatistik xətti əlaqə - korrelyasiya nisbətlərini əmsal ifadədə qiymətləndirmək olar [19, 32].

Bu hesablamanı aparmaq üçün nəzəri məntiqlərə söykənən korrelyasiya əlaqələndirməli düsturu təyin etmək olar: