Neft va gaz konlari geologiyasi

Ixtiyoriy ishsizlik – odamlar o’z sohalarida bo’sh ish o’rinlari bo’lishiga 
qaramay, ma’lum iqtisodiy yoki ijtimoiy omillarni hisobga olib, ish bilan 
ta’minlanishdan ixtiyoriy ravishda bosh tortishi holati. 
Bugun bizda ayni shu holat kuzatilmoqda: qishloq xo’jaligi sohasidagi ish 
haqi past va mavjud inflyatsiya ta’sirida juda kichik harid quvvatiga ega bo’lgani 
sabab, kishilar bu sohada ishlash bilan o’zlari va oilalarini ta’minlay olishlariga 
ko’zlari yetmayapti. Natijada ular ixtiyoriy ravishda boshqa sohalarda ishlashni 
tanlayaptilar. Ko’pchilik katta shaharlar yoki chet mamlakatlarga ish izlab 
bormoqdalar. 
Mamlakat ichidagi katta shaharlarga bo’lgan mehnat migratsiyasi bu 
shaharlardagi iqtisodiy vaziyatni murakkablashtiryapti. Shaharlarda oziq-ovqat va 
turar joyga bo’lgan talab oshyapti va bu narxlar yana-da ko’tarilishiga olib kelyapti. 
Ya’ni ishsizlik inflyatsiyaga hissa qo’shyapti va inflyatsiya ishsizlikka. Bu yopiq 
xalqa qishloq va shaharlar o’rtasidagi iqtisodiy farqni kengaytirib, agrar sohaga 
yana-da katta zarar keltirmoqda. 
Chet elda mehnat qilib, mamlakatga pul olib kelayotgan aholi qismi ham bu 
jarayonni tezlashtirmoqda. Mamlakatga tashqaridan naqd pul kirib kelishi yalpi 
talabni oshiryapti va narxlar oshishiga turtki bo’lyapti.

---

5 
1.Inflyatsiyaning mohiyati va sabablari. 
"Inflyatsiya" atamasi (lotincha Inflatio - shishiradi) birinchi marta 1861-1865 
yillardagi fuqarolar urushi davrida Shimoliy Amerikada qo'llanilgan. va qog'oz 
pullar muomalasining shishish jarayonini bildirgan. 19-asrda bu atama Angliyada 
Frantsiyada ishlatilgan. Iqtisodiy adabiyotlarda “inflyatsiya” tushunchasi birinchi 
jahon urushidan so‘ng darhol XX asrda keng tarqaldi. Sovet iqtisodiy adabiyotida 
kontseptsiya faqat 1920-yillarning o'rtalarida paydo bo'lgan. 
Inflyatsiyaning eng lakonik ta'rifi - bu narxlarning umumiy darajasining 
oshishi, eng umumiy ta'rifi - bu pul birligining qadrsizlanishiga olib keladigan tovar 
aylanmasi ehtiyojlaridan ortiq bo'lgan pul massasi aylanish kanallarining to'lib 
ketishi. mos ravishda, tovar narxlarining oshishi. 
Inflyatsiyaning mohiyati shundan iboratki, milliy valyuta ularning xarid 
qobiliyati barqarorligini saqlaydigan tovarlar, xizmatlar va chet el valyutalariga 
nisbatan qadrsizlanadi. Ba'zi rus olimlari bu ro'yxatga oltin qo'shib, unga avvalgidek 
universal ekvivalent rolini berishadi. 
Narxlar oshishining inflyatsion sabablari: Byudjet taqchilligida ifodalangan 
davlat 
daromadlari 
va 
xarajatlarining 
nomutanosibligi; 
investitsiyalarni 
nomutanosib moliyalashtirish; bozor tarkibidagi o'zgarishlar. 
Nomutanosiblik sabablarining tushuntirishlari turlicha. Ba'zi iqtisodchilar 
(J.M.Keyns va uning izdoshlari) buni to'liq bandlik holatida, ya'ni talab tomondan 
talabning haddan tashqari ko'p bo'lishi bilan izohladilar. Boshqa neoklassiklar - 
buning sababini ishlab chiqarish xarajatlari yoki ishlab chiqarish xarajatlarining 
o'sishida, ya'ni taklif tomonida qidirdilar. Ko'rinib turibdiki, bu baholar bir 
tomonlama va haqiqatni ikkita qarama-qarshilikning sintezidan izlash kerak, ya'ni. 
inflyatsiyani talab va taklif tomonida tushuntiring. Talab va taklif o'rtasidagi 
nomutanosiblik, daromadning iste'mol xarajatlaridan oshib ketishi davlat byudjeti 
taqchilligi (davlat xarajatlari daromaddan oshib ketishi) natijasida yuzaga kelishi 

---

6 
mumkin; ortiqcha investitsiyalar (investitsiyalar hajmi iqtisodiyot imkoniyatlaridan 
oshib ketadi); ishlab chiqarishning o'sishi va mehnat unumdorligining oshishi bilan 
solishtirganda ish haqining sezilarli darajada o'sishi; narxlarning davlat tomonidan 
o'zboshimchalik bilan belgilanishi, talab miqdori va tarkibida buzilishlarga olib 
kelishi; boshqa omillar. 
Mamlakatimizda davlat byudjeti taqchilligining keskin keskinlashuvi 1980-
yillarning ikkinchi yarmida yuz berdi. 1985 yildan 1989 yilgacha davlat 
byudjetining daromadlari va xarajatlari o'rtasidagi tafovut 18-120 milliard rubldan 
yoki mamlakat milliy daromadining 3,5-19 foizidan oshdi. Defitsitning ortishi pul 
muomalasiga katta zarar etkazdi, inflyatsiyani rag'batlantirdi. 
Bundan tashqari, inflyatsiyaning tabiati haqida biroz boshqacha qarash 
mavjud, bu mutlaqo tabiiydir, chunki inflyatsiya o'ta murakkab, qarama-qarshi, 
etarlicha o'rganilmagan jarayondir. Ayrim iqtisodchilarning fikricha, inflyatsiya 
deganda iqtisodiyotdagi narxlarning umumiy darajasining oshishi tushunilishi 
kerak. Bu nuqtai nazarga qarshi bahs yuritib, L.Geyne shuni esdan chiqarmaslik 
kerakligini yozgan edi: nafaqat tovarlarning narxlari, balki ularning qiymatining 
narxlari ham o'zgaradi, ya'ni. pul. Inflyatsiya - bu ob'ektlar hajmining oshishi emas, 
balki biz foydalanadigan o'lchagich uzunligining kamayishi. U tabiiy ayirboshlash 
sharoitida (pul yo'qligida) biz hech qanday tarzda inflyatsiyaga duch 
kelmasligimizga e'tibor qaratadi, barcha narxlarning bir vaqtning o'zida o'sishi 
mantiqan mumkin emas edi.