Neft va gazkondensatni qayta ishlash texnologiyasi

Gidrotozalash kimyosi. 
Katalitik 
gidrotozalash 
(vodorod 
bosimi 
ostidagi 
jarayon) 
neft 
mahsulotlarini sifatini yaxshilash va barqarorligini oshirish uchun qo‘llaniladi.
Gidrotozalash 
natijasida 
mahsulotning 
kokslanishi 
kamayadi, 
uning 
yorqinlashuvi sodir bo‘ladi. Jarayonni me’yorida gidrogenizatsiyalash 
reaktsiyasiga asoslanadi, buning natijasida S
2
, N
2
va O
2 
saqlagan organik 
birikmalari, H
2
S, NH
3
, H
2
O ga aylanadi, uglevodorodga aylanadi, olefinlar va 
aromatik uglevodorodlar esa qo‘shbog‘lar joyida to‘yinadi. Gidrotozalashning 
asosiy reakstiyasi oltingugurt organik birikmalarni destruktiv gidrirlash 
hisoblanadi, bunda S- S bog‘lanish uziladi va vodorod hosil bo‘ladigan 
bog‘larda qo‘shiladi. 
Merkaptanlar darhol C
n
H
2n+2
uglevodorodlari va H
2
Sga aylanadi. 
S
H
H
R
H
SH
R
2
2





Sulfidlar va disulfidlar merkaptanlarning hosil bo‘lishi orqali gidrirlanadi. 
S
H
H
R
H
R
H
R
S
S
R
S
H
H
R
H
R
H
R
S
R
2
2
2
2

















Boshqa geteroatomli birikmalarning gidrirlanishi quyidagi reakstiyalar 
bo‘yicha boradi: 
Azot birikmalari
3
12
5
2
5
6
3
2
2
5
NH
H
C
H
N
H
C
NH
H
R
H
NH
R








Kislorodli birikmalar
O
H
CH
R
H
COH
R
O
H
COH
R
H
COOH
R
O
H
H
R
H
OH
R
2
3
2
2
2
2
2















Olefinlar va aromatik birikmalar
12
6
2
6
6
3
2
2
2
3
H
C
H
H
C
CH
CH
R
H
CH
CH
R









---

87 
Asosiy reaktsiyalar bilan bir vaqtda gidrotozalash jarayonida gidrokreking 
reaktsiyalari oqib o‘tishi mumkin. Yuqori molekulali birikmalarning 
parchalanishi, alkanlar va sikloalkanlar izomerizatsiyasi va boshqalar: 
3
6
6
2
2
5
6
3
3
2
2
2
CH
R
H
C
H
R
CH
H
C
CH
R
CH
R
H
R
CH
CH
R














Bu yonaki reaktsiyalar engil fraksiyalarining olinishiga va vodorodning 
sarflanishiga, natijada maqsadli mahsulot chiqishining pasayishiga va 
vodorodning portsial bosimi pasayishiga olib keladi. Shuning uchun 
gidrotozalash sharoitlari shunday tanlanadiki, oltingugurtli, kislorodli va azotli 
birikmalarning destruktiv gidrirlanishi reaktsiyalarini rivojlantirish ustunligi 
ta’minlanadi. 
Gidrotozalash jarayonlari uchun ko‘pincha, asosan gidrirlash qobiliyati 
yaxshi va krekinglash faolligi kam bo‘lgan alyumokobaltmolibdenli, 
alyumonikelmolibdenli 
yoki 
aralash 
katalizatorlar 
qo‘llaniladi. 
Neft 
fraksiyalarida mavjud metalloorganik birikmalar, faol katalizator ustida, uning 
to‘planishi katalizatorning normal ishini buzadi, ozod metall ajratgan holda, 
jarayon sharoitlarida parchalanadi. Gidrotozalash metalorganik birikmalarning 
ko‘proq qismini (75-95%) yo‘q qilish imkonini beradi. 
Katalizatorning aktivligiga bog‘liq holda va xom-ashyoning imkoniyati 
jarayoni keng chegarada amalga oshiradi. T = 250-450
0
S, P = 2,58 MPa, xom-
ashyoning uzatish hajmiy tezligi 0,5-1,0 soat
-1
, vodorod saqlagan gazning 
karraligi 360-600 m
3
/m
3
.