Neft va gazkondensatni qayta ishlash texnologiyasi

12.5. Bug‘ qozonlari uchun yoqilg‘ilar 
Texnikaning ko‘plab sohalarida bug‘ turbinali qurilmalar kuch hosil hosil 
qiluvchi agregatlar sifatida foydalaniladi. Kemalar va statsionar bug‘ qozonlari 
qurilmalari yoqilg‘isi sifatida neftni qayta ishlash har xil jarayonlarining suyuq 
qoldiq mahsulotlaridan foydalaniladi. Suyuq qozon yoqilg‘ilarining qattiq 
yoqilg‘ilardan qator afzalliklari bor: yonish issiqligi katta, katta tezlik va to‘liq 
yonishi, kam miqdorda suv va zolligi, tashish va saqlashning qulayligi. Suyuq 
og‘ir neft yoqilg‘ilari (mazut) olti xil markada chiqariladi (12.5-jadval). flot 
mazutlari F5 va F12, yoqish mazuti 40, 10, 200 va MP turidagi marten 
pechkalari uchun F5 va F12 markadagi flot yoqilg‘ilari dengiz flotidagi 
korabllarning bug‘ – qozon qurilmalari uchun mo‘ljallangan. 
F-5 mazuti - oltingugurtli neftlardan to‘g‘ridan – to‘g‘ri haydash yo‘li 
bilan olinadi (60-70% mazut va 30-40% gazoyl fraksiyasi), tarkibida 22% 
gacha termik va katalitik kreking kerosin-gazoyl fraksiyasi bo‘lishi mumkin. 
F-12 mazuti - kam oltingugurtli neftlarni qayta ishlash mahsulotlari 
aralashmasi (60-70% mazut 10% gazoyl, 20-30% kreking qoldiq). 200-
markadagi mazutni olishda ba’zi holarda gudrondan foydalaniladi.
12.5-jadval 
Mazutlarning xossalari 
Ko`rsatgichlar 
Flot mazutlari 
Yonish mazuti 
F5 
F12 
40 
100 
200 
Shartli qovushqoqlik, 50
0
C da 
5,0 
12,0 
- 
- 
- 
80
0
C da neftli qovushqoqlik 
- 
- 
8,0 
15,5 
- 
100
0
C da shartli qovushqoqlik 
- 
- 
- 
- 
0,5-
9,5 
Zolligi, % 
0,1 
0,1 
0,15 
0,15 
0,30 

---

166 
Mexanik aralashmalar miqdori, % 
0,1 
0,15 
1,0 
2,5 
2,5 
Suv miqdori, % 
1,0 
1,0 
2,0 
2,0 
1,0 
Oltingugurt miqdori, 
2,0 
0,8 
- 
- 
- 
Kam oltingugurtlida 
- 
- 
0,5 
0,5 
0,5 
Oltingugurtlida 
- 
- 
2,0 
2,0 
2,0 
Yuqori oltingugurtlida 
- 
- 
3,5 
3,5 
3,5 
Yopiq tigelda alangalanish 
harorati, 
0
C 
80 
90 
- 
- 
- 
ochiq tigelda alangalanish harorati, 
0
C 
- 
- 
90 
110 
140 
qotish harorati, 
0
C 
-5 
-8 
10 
25 
36 
yuqori parafinli neftlardan olingan 
yoqilg‘i uchun qotish harorati, 
0
C 
- 
- 
25 
42 
42 
40- yoqish
mazuti - kemalarning bug‘ – turbina qurilmalarida qo‘llaniladi. 
100 va 200 esa ishlab chiqarish pechlarida statsionar qozon qurilmalarida 
qo‘llaniladi. Yoqish mazutlari og‘ir kreking qoldiq va to‘g‘ri haydalgan 
mazutlar aralashmasidan iborat. 
Mazutning yonishi natijasida qozondevorlarida qiyin tozalanadigan 
qurulmalar hosil bo‘ladi. Qurulmalarning ajralishi qozon qurilmalarining issiqlik 
berishini buzadi, foydali ish koeffisiyenti (FIK) ni pasaytiradi. Undan tashqari 
qozonmetal 
devorida 
yuqori 
termik 
kuchlanishni 
keltirib 
chiqaradi. 
Qozonyoqilg‘isi tarkibida qurum hosil qiluvchi moddalar qancha ko‘p bo‘lsa 
qozonqurilmalarining ishlashi buzilishi kuzatiladi. Flot mazutlarining zichligi 
0,1%, yonish mazutlarining zichlig 0,15-0,30% dan oshmasligi kerak. Qozon 
yoqilg‘ilarining korrozion agressivligi ular tarkibidagi oltingugurt va 
vanadiyning umumiy miqdoriga bog‘liq. Mazut tarkibida oltingugurtli 
moddalarning 
yonish 
mahsulotlari 
yoqilg‘ini 
yonish 
mahsulotlari 
kondensatsiyalanishi sovuq joyda korroziya keltirib chiqaradi. Vanadiyli 
korroziya qozonllarning metallarini yuqori haroratda qiziydigan metall 
yuzalarida kuzatishi mumkin. Qozon yoqilg‘ilarida vanadiyning miqdori 0,03-
0,02% ni tashkil etadi. 
Qozon 
yoqilg‘ilari tarkibida smolali moddalar miqdori 
ko‘p, ular suv va mexanik aralashmalar bilan aralashganda turg‘un emulsiyalar 
hosil qiladi. Bunday emulsiyalar yoqilg‘i ta’minlash tizimini to‘sib qo‘yib, 

---

167 
filtrlarni ishdan chiqaradi. Mazutni o‘tkir bug‘ bilan qizdirganda turg‘un 
emulsiyalar hosil qiladi. Bunday emulsiyalarni barqarorlashtiruvchi sifatida 
mazut tarkibida 10% gacha bo‘lgan asfaltenlar xizmat qiladi. Oltingugurtli 
mazutlar asosan kreking mahsulotlarida turg‘un va qiyin eriydigan emulsiyalar 
hosil bo‘ladi. 
Qozon yoqilg‘ilaridan suvni ajratish uchun uni 100 -140
0
C gacha 
qizdiriladi. Yoqilg‘idagi suvli emulsiyalarni buzishning yaxshi usuli 
deemulgatorlarni qo‘llashdir. Qozon yoqilg‘ilari deemulgatorlari sifatida yog‘ 
kislotalari, fenollar (OP-7 va OP-10), natriy sulfokislotalaridan foydalaniladi. 
Deemulgatorlarni zavodlarda qo‘llash yaxshi samara beradi.