NəHCÜl-bəLAĞƏ İmam Əli əleyhis-salamın xütbə, məktub və hikmətli kəlamları

حِينَ تَفِئُ الشَّمْسُ مِثْلَ مَرْبِضِ الْعَنزِ» yəni, namazı kölgə keçi ağılı miqdarında olan zaman qılın yazılıb.

2 Günorta və ikindi namazlarının vaxtının müəyyənləşdirilməsi barəsində fiqh alimləri və müctəhidlərin çoxlu fərqli nəzər və ixtilafları var və bu məsələlər barəsində fiqh kitablarında bəhs edilib. Bəziləri İmam əleyhis-salamın burada buyurduqlarının zahirinə əsaslanaraq günorta və ikindi namazını bir yerdə qılmağa icazə verməyiblər. Amma rəvayətlər və müctəhidlərin fitvaları həmin namazların bir yerdə qılınmasının düzgün olmasından xəbər verir.

3 Namazı onların qüdrətindən artıq miqdarda uzatmayın ki, əgər onu çox uzatsanız nəticədə onlar camaat namazına gəlməzlər. Mərhum Əllamə Məclisi «Biharul-ənvar» kitabının on səkkizinci cildində Diləminin «İrşadul-qulub» kitabına istinad edərək nəql edir ki: Əli əleyhis-salam Siffeyn müharibəsi günlərinin birində döyüşlə məşğul ola-ola iki qoşunun arasında olmasına baxmayaraq günəşi izləyirdi. İbn Abbas deyir: Ey Əmirəl-möminin bu nə işdir? Həzrət buyurur: Namaz qılmaq üçün günəşin günortanı keçib-keçməməsinə baxıram. İbn Abbas deyir: İndi namaz vaxtıdır, halbuki müharibə bizi namazdan saxlayıb?! Həzrət buyurur: Biz onlarla namazdan başqa bir şeyə görə vuruşmuruq. İbn Abbas deyir: O Həzrət heç vaxt, hətta «Hərir» gecəsində gecə namazını tərk etmədi!!

1 Ərəblər göz qapağı çevrilmiş və kirpikləri olmayan şəxsə «Əştər» deyirlər. Həmçinin göz qapağı və ya dodağı yırtıq olan şəxsə də Əştər deyilir. Malik ibn Haris Nəxəiyə (Allah onun ruhunu müqəddəsləşdirsin) Əştər deyilməsi barəsində belə deyilib: Hicrətin on altıncı ilində ərəb qoşunun rum qoşunu ilə müharibəsində Malikin dəbilqəsinə bir gürz vurulur və onun dəbilqəsi parçalanaraq başına səpələnir. Dəbilqənin dəmir parçalarından biri onun gözünü deşir. Ondan sonra ona Əştər ləqəbi verilir. Məhəmməd ibn Əbu Bəkrin hakimiyyəti dövründə Müaviyənin fitnə-fəsad və təxribatları nəticəsində Misirdə vəziyyət qarışanda və bir qrup adam Osmanın qisasını almaq bəhanəsi ilə qiyam edəndə həmin diyarın vəziyyəti barəsində Əmirəl-möminin əleyhis-salama xəbər çatır və o Həzrət buyurur: Misir hökumətinə iki nəfərdən biri layiqdir. Orada ya əvvəllər oradan götürdüyüm Qeys ibn Sə'd - o, Əli əleyhis-salamın şiələrindən və ən ədalətli şəxslərdən olub - hakim olmalıdır, ya da ora Malik ibn Haris Nəxəi getməlidir. Amma Qeys ibn Sə'd bu işə meylsiz olduğu üçün Həzrət onu öz işində saxlayır və Nəsibəyndə - Şam və İraq arasındakı şəhərlərdə - olan Malik Əştəri çağırtdırır və onun üçün bu əhdnaməni yazaraq yola düşməyə hazırlaşmasını əmr edir.Malik yola düşməmişdən qabaq İmam əleyhis-salam Misir əhalisinə bundan öncə gətirdiyimiz 38-ci məktubu göndərir. Malik öz qoşunu ilə Misirə doğru hərəkət edir. Müaviyə bundan xəbər tutan kimi Misir şəhərlərindən olan «Əriş»in əkinçilərindən birinə xəbər göndərir ki, Əştərə zəhər içizdir, mən səndən iyirmi ilin xərac və vergilərini almayım. Əştər «Əriş»ə çatanda onun balı çox sevdiyini bilən əkinçi, ona bir az zəhərli bal «hədiyyə» gətirir və onun ləzzət və faydalarından danışır. Əştər zəhər qatılmış həmin baldan meyl edir və bal onun qarnına çatmamış həyatla vidalaşır. Bəziləri isə deyiblər ki, o, Misirdən üç günlük yol miqdarında uzaqda olan «Qulzum» şəhərində şəhid edilib və zəhəri ona Osmanın qulu olmuş Nafe yedirdib. Bu böyük şəxsiyyətin şəhid olması xəbəri Müaviyəyə çatanda o, çox sevincək halda camaat içərisində ayağa duraraq belə deyib: «Əli ibn Əbu Talibin iki dostu var idi. Onlardan biri ondan Siffeyn müharibəsində ayrıldı və o, Əmmar ibn Yasir idi ki, öldürüldü. Digəri isə bu gün ayrıldı və o, Malik Əştərdir ki, onun ölüm xəbəri indi gəlib çatdı. O, Misirə getmək üçün yola düşmüşdü və Osmanın qulu Nafe, Yənbə ilə Misir arasındakı Əylə şəhərində onun yanına gəlib. Bir müddət onun qulluğunda olub ki, Əştər ona tam inansın. Sonra «Qulzum» şəhərində ona zəhər qatışdırılmış bal şərbəti içirdib və onun nəticəsində Malik dünya ilə vidalaşıb. «أَلا وَ إِنَّ لِلهِ جُنُداً مِنْ عَسَلٍ» Bilin ki, Allahın «bal qoşunları» var». Digər tərəfdə Malikin şəhid edilməsi xəbəri Əmirəl-möminin əleyhis-salama çatanda, o Həzrət çox kədərlənir, ağlayır və minbərə çıxaraq belə buyurur: «إِنّا للهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ وَ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِينَ اللّهُمَّ إِنِّى أَحْتَسِبُهُ عِنْدَكَ فَإِنَّ مَوْتَهُ مِنْ مَصائِبِ الدَّهْرِ رَحِمَ اللهُ مالِكاً فَلَقَدْ أَوْفى عَهْدَهُ وَ قَضى نَحْبَهُ وَ لَقى رَبَّهُ مَعَ أَنّا قَدْ وَطَّنّا أَنْفُسَنا عَلى أَنْ نَصْبِرَ عَلى كُلِّ مُصِيبَةٍ بَعْدَ مُصابِنا بِرَسُولِ الله - صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ - فَإِنّها مِنْ أَعْظَمِ الْمُصِيبَاتِ» «Biz Allahdanıq və Ona tərəf qayıdacağıq. Həmd, aləmlərin Rəbbi olan Allaha məxsusdur. Allahım, mən Əştərin müsibətini Sənin yanında saya alıram. Çünki onun ölümü dövran və zəmanənin matəmlərindəndir. Allah Malikə rəhmət eləsin. O, öz əhdinə vəfa etdi, ömrünü sona çatdırdı və Rəbbinə qovuşdu. Bütün bunlara baxmayaraq biz əhd etmişik ki, Həzrət Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) müsibətindən sonra hər bir müsibətə səbr edək. Çünki o, müsibətlərin ən böyüyü idi.» İmam əleyhis-salam sonra minbərdən düşüb evə gedir. Nəxə ağsaqqalları o Həzrətin hüzuruna gəlirlər. O, çox heyfslənirdi və solğun idi. Buyurur: «وَ للهِ دَرُّ مالِكٍ وَ ما مالِكٌ لَوْ كانَ مِنْ جَبَلٍ لَكانَ فِنداً و لَوْ كانَ مِنْ حَجَرٍ لَكانَ صَلْداً أما وَ اللهِ لَيَهِدَّنَّ مَوْتُكَ عالَماً وَ لَيَفْرَحَنَّ عالماً عَلى مِثْلِ مالِكٍ فَلْتَبْكِ الْبَواكِى وَهَلْ مَرْجُوٌّ كَمالِكٍ وَهَلْ مَوْجُودٌ كَمالِكٍ وَهَلْ قامَتِ النِّساءُ عَنْ مِثْلِ مالِكٍ» «Allah Malikə xeyir versin. O, necə Malik idi? Dağ idisə əzəmətli və böyük bir dağ idi! Daş idisə möhkəm bir daş idi. Bilin, Allaha and olsun ki, ey Malik, sənin ölümün bir dünyanı viran və pərt, bir dünyanı isə şad edir». Yəni, Şam əhalisini sevindirir, İraqı isə pərt edir. «Ağlayanlar Malik kimisinə ağlamalıdırlar. Görəsən Malik kimi bir yardımçı görünəcək? Görəsən Malik kimisi var? Görəsən arvadlar Malik kimi olacaq bir uşaq doğacaqlar?»

Deyirlər ki: Malikin cənazəsini «Qulzum»dan mübarək Mədinə şəhərinə gətiriblər. Onun nurlu qəbrinin yeri orada tanınır və məşhurdur. Qeyd etmək lazımdır ki, Əştər (Allah ondan razı olsun) ağıllı, şücaətli və alicənab şəxs olmaqla yanaşı səbr, pərhizkarlıq və zahidlik zinətlərinə də malik olub. Nəql edirlər ki, o, bir gün Kufə bazarından keçirmiş. Bez paltar geyinibmiş və başında da elə bezdən əmmamə var imiş. Bazar alverçilərdən biri onu təhqir etmək məqsədi ilə ona yaşıl çubuq atır. Əştər özünü cilovlayaraq ona etina etmir və keçib gedir. Orada olanlardan Əştəri tanıyan bir nəfər həmin alverçiyə deyir: Vay olsun sənə! Kimi təhqir etdiyini bilirsən? O, «yox» deyə cavab verir. Həmin şəxs deyir: O, Malik Əştərdir, Əmirəl-mömininin dostu və köməkçisi. Sonra həmin alverçi etdiyi işin qorxusundan titrəməyə başlayır və üzrxahlıq etmək üçün Əştərin dalınca gedir. Maliki məsciddə namaz qılan halda tapır. Malikin namazını qılıb qurtarmasını gözləyir. O, namazını qılıb qurtardıqdan sonra, salam verərək özünü onun ayağına atıb öpməyə başlayır. Malik onu qaldıraraq deyir: Nə iş görürsən?! Həmin şəxs deyir: Məndən baş vermiş günahın üzrünü isətəyirəm, tanımamışdım səni! Əştər deyir: Sən artıq günahsızsan. Allaha and olsun ki, mən məscidə sənin bağışlanmağını istəmək üçün gəlmişdim. Bəli, Malik Əştər gərək belə olmuş olsun və öz nəfsini o qədər cilovlamağı bacarsın ki, nadan bir adam onu təhqir edərək alçaldanda da o cür şücaət və cəsarətə malik olmasına baxmayaraq, halı dəyişməsin. Çünki bütün işlərində öz zəmanəsinin imamının davamçısı idi ki, nəticədə Əmirəl-möminin onun barəsində belə buyurmuşdur: «لَقَدْ كانَ لِى مِثْلَ ما كُنْتُ لِرَسُولِ اللهِ» «Malik mənim üçün mən Allahın Peyğəmbərinə olduğum kimi idi.» Xülasə, Malik hicrətin otuz səkkizinci ilində həyatla vidalaşıb. Əmirəl-möminin əleyhis-salamın onun mübarək adı ilə bağlı əhdnaməsi isə həmişəlik olaraq, məkanından asılı olmayaraq dünyanın bütün hakimləri üçün təlimat olub.

1 İnsan, onun şərindən amanda deyil. Həzrət İmam Musa ibn Cə'fər əleyhis-salam öz atalarından rəvayət edib ki, Əmirəl-möminin əleyhis-salam belə buyurub: Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) döyüşçülərdən bir hissəsini müharibəyə göndərmişdi. Onlar qayıdanda o Həzrət buyurdu: Kiçik cihadı sona çatdıran, böyük cihadları isə qalmış dəstənin xoş halına! Onlar dedilər: Ey Allahın Peyğəmbəri, böyük cihad nədir? Buyurdu: Nəfslə olan cihad və mübarizə. Sonra belə buyurdu: Ən yüksək cihad öz nəfsi ilə mübarizə aparan kimsənin cihadıdır.

1 Əgər dillərə onların yaxşılıqları düşmüş olsa, xalq onları xeyirxah və yaxşı əməl sahibi sayıb onlara dua edəcək. Dillərə adları pis düşmüş olsa isə, onları pis əməl sahibi hesab edib nifrin və qarğış edəcəklər. Buna görə də istər Ömər ibn Əbdüləziz kimi müsəlman, istərsə də Ənuşirəvan kimi kafir olmasından asılı olmayaraq hər bir hökmdar və həmçinin hər bir tayfa başçısı özündən xoş xatirə və yaxşı ad yadigar qoyan işlər görməlidir ki, xalq onun barəsində xeyirli dualar etsin və nəticədə o, əbədi səadəti əldə etsin.

2 Nəfsə qarşı simic olmaq budur ki, sənə rəva olmayan şeyin ətrafına belə fırlanmayasan, hətta əgər onu çox sevsən və hərisi olsan da!

3 Belə olmasın ki, zahirdə dostluq göstərib batinində onlarla düşmən olasan. Çünki bu, rəiyyətin sənin ətrafından dağılmasına səbəb olar, necə ki, Qur’ani-Kərimin Ali-İmran surəsinin 159-cu ayəsində Həzrət Peyğəmbərə buyurulur: «