NəHCÜl-bəLAĞƏ İmam Əli əleyhis-salamın xütbə, məktub və hikmətli kəlamları

قَصْع» «qəs’» kəlməsi lüğətdə gövşəmək mənasındadır. Deyirlər ki: Bu xütbənin «Qasiə» adlandırılmasının səbəbi budur ki, İmam əleyhis-salam onu Kufə əhlinə buyurarkən gövşəyən bir dişi dəvəyə minibmiş. Digər bir dəstə isə deyib ki: «Qəs’» lüğətdə təhqir etmək və alçatmaq mənasında da gəlib. Buna görə də onun bu cür adlandırılmasının səbəbi, o Həzrətin onda şeytanı təhqir etməsi, alçaltması və xar etməsidir. Xütbənin adı barəsində digər səbəblər də deyilib. Amma həqiqətə ən yaxın nəzər birinci, onların ən gözəli isə ikinci nəzərdir.

2 Necə ki, Qur’ani-Kərimin Zumər surəsinin 60-cı ayəsində buyurur: «وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُم مُّسْوَدَّةٌ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْمُتَكَبِّرِينَ» «Qiyamət günü Allaha qarşı yalan uydurub Onun əmrinə tabe olmayanların üzlərini qapqara görərsən. Məgər Cəhənnəmdə təkəbbür göstərənlər və itaətsizlik edənlər üçün yer yoxdur?!» Həmçinin Nəhl surəsinin 29-cu ayəsində buyurur: «فَادْخُلُواْ أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ» «Haydı, girin əbədi qalacağınız Cəhənnəmin qapılarına (dərinliklərinə və dibinə). Təkəbbürlülərin yeri necə də pisdir!»

1 Onların ilahi əmrə tabe olanın nicat tapan, müxalifət edənin isə əzaba düçar olan olmasını bilmələri üçün, onlarla imtahan edib sınayan kəslər kimi davrandı. Yoxsa məqsəd Özünün nəyisə bilmək üçün mələkləri imtahan etməsi deyildi. Çünki bu mənada olan imtahan və sınaq Onun barəsində qeyri-mümkündür, necə ki, altmış ikinci xütbənin şərhində bu məsələyə toxunuldu.

2 İmam Rza əleyhis-salam buyurub ki: Şeytanın adı Haris olub. «سُمِّىَ إبْلِيسٌ لِأَنَّهُ أبْلَسَ مِنْ رَحْمَةِ اللهِ» O, Allahın rəhmətindən uzaqlaşdığı üçün İblis adlandırılıb. Qeyd etmək lazımdır ki, alimlər arasında şeytanın cinlərdən, yoxsa mələklərdən olması barəsində fikir ayrılığı mövcuddur. Düzgün nəzər onun cinlərdən olmasıdır. İmamiyyə alimləri də bu nəzərdə yekdildirlər. Bu nəzər Şeyx Mufiddən (əleyhirrəhmə) də nəql edilib və bu barədə mə’sum imamlar əleyhimus-salamdan nəql edilmiş «mütəvatir» hədislər də mövcuddur. Qur’ani-Kərimin özü də aşkarcasına bu mənanı təsdiqləyir. Kəhf surəsinin 50-ci ayəsində buyurur: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ» «Xatırla ki, bir zaman mələklərə: «Adəmə səcdə edin!»-dedik. Beləliklə, İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. O, cinlərdən idi.» Ayədəki istisna şeytanın mələklərdən olmasına dəlil deyil. Çünki «o, cinlərdən idi» cümləsi aşkarcasına bu mətləbə dəlalət edir ki, burada və Qur’ani-Kərimin bu barədəki digər yerlərində olan istisna, istisnanın «kəsik» növündəndir. Yəni, istisna olunan şeyin, istisna olunduğu şeylərlə cinsi bağlılığı yoxdur.

1 Necə ki, Qur’ani-Kərimin Hicr surəsinin 34-35-ci ayələrində buyurur: «قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ وَإِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةُ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ» «Allah buyurdu: Cənnətdən çıx ki, sən qovuldun və sən qiyamət gününə kimi lə’nətlənmişsən».

2 Necə ki, Qur’ani-Kərimin Sad surəsinin 85-ci ayəsində buyurur: «لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنكَ وَمِمَّن تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ» «Cəhənnəmi sən və insan və cinlərdən sənin ardınca gedənlərin hamısı ilə dolduracağam».

1 İmam əleyhis-salamın burada şeytanı mələk adlandırmasının səbəbi onun göylərdə olması və mələklərlə qaynayıb-qarışmasıdır.

2 Allahın hökmləri hamı barəsində yeksandır. Buna görə də şeytanın adi bir itaətsizliyə görə Allahın dərgahından qovulmasını demək olmaz. Bilmək lazımdır ki, kimliyindən və harada olmasından asılı olmayaraq müəyyənləşdirilmiş ilahi vəzifədən boyun qaçıran hər bir kəs Allahın rəhmətindən kənarda qalacaq və əzaba düçar olacaqdır.

1 Çünki dünya əhli günah və itaətsizlik edərək şeytanın malik olduğu təkəbbürlülük və özünü öymək xəstəliyinə düçar oldular. Beləliklə, onun nadanlıq və güman əsasında etdiyi iddianı düz çıxartdılar.

2 Xülasə, şeytan və onun qoşunu pis işlərə əmr edən nəfsin istəklərini və günahları sizin gözünüzdə gözəlləşdirərək sizi bədbəxtlik tələsinə salıb əzaba sövq edir.

1 Buna görə də siz təvazökarlığı öz qoşununuz edərək onlarla vuruşun.

1 Qardaşının ölməsi nəticəsində avara-sərgərdan qaldı. Peşmançılıqdan məqsəd onun qardaşını öldürməsindən peşman olması deyil. Çünki əgər qardaşını öldürdüyü üçün peşman olmuş olsaydı, bu, onun etdiyi günahdan tövbəsi olardı və əzabda qalmazdı.

2 Necə ki, Qur’ani-Kərimin Maidə surəsinin 31-32-ci ayələrində buyurur: «فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا» «(Qabil Habili öldürəndən sonra) peşman olmuşdu. Buna görə də İsrail oğullarına hökm etdik ki, hər kəs bir kimsəni öldürməmiş və yer üzündə fitnə-fəsad törətməmiş bir şəxsi öldürsə, o, bütün insanları öldürmüş kimi olur.»

3 Ola bilər ki, İmam əleyhis-salamın burada bu cümlədən məqsədi ümmətin Həzrət Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) vəfatından sonra onunla müxalifət etməsi və ya Şam əhli və Müaviyənin tərəfdarlarının o Həzrətlə rəftarıdır.

4 Öyünmək və məğrurluğu onların gözündə yaxşı göstərib və beləliklə, onlar təkəbbürlülük ucbatından peyğəmbərləri təkzib ediblər və düz yola gəlməyiblər.

1 Birinə «sən əcəmsən, yoxsa ərəb; yaxud xorasanlısan, yoxsa tehranlı?» demələri kimi ki, bu cür nisbətlər əslində insana deyil, Allaha şamil olur. Çünki həmin şəxsin əcəm və ya xorasanlı olmasında o özü günahkar deyil.

2 Dünyada onlardan az paya malik olmaları təqdir edilmiş kimsələri xar və həqir hesab etdilər və Allahın onlara əta etdiyi nemətlərlə yoxsullara və kasıblara təkəbbür göstərdilər. Halbuki bu, insafsızlığın son həddidir. Çünki onların hər biri öz payını və qismətini əldə edib. Xalq hörmət göstərərək onu böyük, başçı və rəhbər adlandırır, amma o özünə gəlmir və başa düşmür ki, Allah bu nemətləri ona imtahan və sınaq üçün verib.

3 Necə ki, cahiliyyət dövrünün ərəbləri öz qəbilələri, ataları və başçıları ilə fəxr edir, öyünürdülər və müharibə zamanı onları adları ilə çağırırdılar. Deməli, onlar müharibə qılıncları kimi idilər. Bunlar da təkəbbür və məğrurluqlarına görə fitnə və çaxnaşma qılıncları kimidirlər.

4 Çünki nankorluq və naşükürlük və eləcə də paxıllıq nemətin zavala uğramasına səbəb olur. Onlar paxıla ona görə oxşadılıblar ki, paxıl nemətin başqasının əlindən çıxmasını istədiyi kimi, sanki onlar da Allahın neməti müqabilində nankorluq olan məğrurluq və itaətsizliklə özlərinə paxıllıq edirlər və Allahın lütf və ehsanının zavala uğramasını istəyirlər.

5 Həqiqi din və imanın bayrağı altında əldə etdiyiniz səadət, xoşbəxtlik və asayişinizi əldən çıxararaq zahirdə İslam donu geyinmiş kimsələrə tabe olmaq nəticəsində fitnə, çaxnaşma, qan axıdılması və bədbəxtliyə düçar oldunuz və buna görə də həmişə narahat və nigaransınız.

1 Fironun bu cür danışmasının səbəbi Şeyx Təbərsinin (rəhiməhullah) «Məcməul-bəyan» kitabında dediyi kimi, bu idi ki, həmin dövrdə birini ağa və başçı təyin edəndə onu qızıl bilərzik və boyunbağı ilə bəzəyirdilər.

2 Çünki hər kim bu cür nemət, dəbdəbə və qüdrət ilə Allah tərəfindən bəndələrə göndərilsəydi, heç kəs onun göstərişindən boyun qaçırmazdı və hamı tam təvazökarlıqla onun buyruqlarını yerinə yetirərdi. Belə olan surətdə də gerçək itaətkar və həqiqi günahkar tanınmaz və savab və cəza layiqincə öz yerini tutmazdı.

3 Çünki belə bir peyğəmbərə tabe olmaq, sınanmışların savab və mükafatının nəsib olmasına səbəb olan imtahan yolu ilə deyil, tamah, hərislik və ya qorxuya görədir.

1 Çünki hərislik və qorxu üzündən olan İslam, iman və təvazökarlıq bu adlarla adlanmalarına baxmayaraq, həqiqi olmadıqları üçün mənaları ilə uyğun gəlmirlər. Buna görə də Allah peyğəmbərləri bu cür böyüklük, dəbdəbə və qüdrət ilə göndərməyib.

2 Hər hansı bir düşüncə sahibi onların barəsində fikirləşsə, görər və başa düşər ki, onlar digər yoxsullar kimi dünya nakamlıqlarından qəm-qüssədə deyildirlər, bəlkə qəlbləri qane olmaq və razılıqla güclü və zəngin olan həqiqi varlılardırlar. Həmçinin hər kim onların pərişan hallarını görür və eşidirdisə, zahirdə pərişan, dağınıq və möhtac göründükləri üçün kədərlənirdi.

1 Alim öz elmi və yoxsul öz kasıblığı ilə şeytanın hiylələrindən olan bu çirkinliklərdən qurtula bilmir. Onda nadan və varlı necə xatircəm ola bilər?

2 Xülasə, onların təəssübkeşləri əslində səhv olan səbəb və dəlilə əsaslanırdı və onlar nadanlıq və ağılsızlıqları ucbatından özlərinin zahirdə düz və doğru olmalarını güman edirdilər.

1 Qur’ani-Kərimin Səbə surəsinin 34-35-ci ayələrində deyildiyi kimi: «