Nisa Surəsi 77-80

adı da xatırlandıqdan sonra hər hansı bir qorxusu olmaz." [c. 1, s. 293,

h: 24]

Mən deyərəm ki: Bu rəvayətdə "mükellibin" ifadəsinin mütləq tutulduğunu

görürük. et-Dürr-ül Mensur təfsirində, Əbu Xatəm,

İbni Abbasdan, Atəşpərəstin öyrədilmiş itini ya da Atəşpərəstin öyrətdiyi

şahini və ya təbiəti al/götürüb ov heyvanının arxasına salan Müsəlmanın

vəziyyətiylə əlaqədar olaraq belə rəvayət edər: "Bu heyvanı salarkən

üzərinə Al-lahın adını ansansa da tutduğu heyvanın ətini

məğlub et/yeyilməz. Çünki o, Meçisi tərəfindən öyrədilmişdir. Halbuki Allah "Allahın

sizə ögrettiginden ögrettiginiz..." buyurmuşdur.

Ancaq bu rəvayətin zəifliyi açıqdır. Çünki, "Allahın sizə ögrettiginden..."

ifadəsindəki xitab zahirən möminlərə istiqamətli olsa da,

Allahın öyrətdiyi şeylərlə itləri öyrətmələri, Atəşpərəstlərin və digər

toplumların itlərə öyrətdikləri davranışlardan fərqli deyil.

Bu mənas(n)ı, ayəs(n)i dinləyən hər kəs qavraya bilər. Çünki möminin ov

Maidə Surəsi 4-5 ....................................................... 361

itini öyrətməsini fərqli edəcək ona xas bir məlumatı söz mövzusu

deyil. Bu səbəbdən öyrədilmiş itin bir Müsəlman tərəfindən öyrədilmiş

olması ilə Müsəlman olmayan biri tərəfindən öyrədilmiş olması

arasında hər hansı bir fərq yoxdur. Necə ki bir Müsəlmanın

malı olması ilə başqasının malı olması arasında hər hansı bir fərq

yoxdur.

Təfsir-ul Ayyaşidə ifadə edildiyinə görə, Hişam b. Salam, İmam

Cəfər Sadiğin (ə.s), "Onların yemegi sizə halaldır. "1 ifadəsiylə əlaqədar

olaraq, "Mərciməkləri, hububatları və bənzəri şeylər nəzərdə tutulur.

Onlardan məqsəd də Ehlikitapdır" dediyini rəvayət etmişdir. [c. 1,

s. 296, h: 37]

Mən deyərəm ki: Şeyx Tusi bu hədisi et/ət-Tehzib adlı əsərində köçürər.

Oradakı mətn/mətin belədir: "Mərcimək, noxud və bənzəri yeməklər."

[c. 9, s. 88, h: 73.]

əl-Kafi və et/ət-Tehzib adlı əsərlərdə, Ammar b. Mervanın və Səma-

anın İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s), Ehlikitabın yeməyi və onlardan

halal olanlarla əlaqədar olaraq nəql etdikləri rəvayətlərdə İmamın,

"Bununla nəzərdə tutulan, hububattır" dediyi ifadə edilər. [Fürus(n)u Kafi, c. 6,

s. 263, h: 1 və 2. et/ət-Teh-zib, c. 9, s. 88-89.]

el-Kafidə müəllif öz rəvayət zənciriylə, İbni Müskandan, o

də Kuteybe əl-A'şa'dan belə rəvayət edər: Adamın biri İmam Cəfər

Sadı-ka (ə.s) bir sual soruşdu, mən də yanındaydım. Adam dedi ki:

"Bir qoyun sürüsü bir Yəhudi və ya Xristian çobana təslim edilsə,

sürüyə bir hal olsa və o da qoyunları kəsmək vəziyyətində qalsa,

kəsdiyi məğlub et/yeyilərmi?" İmam bu cavabı verdi: "Nə kəsdiyinin əvəzini

malına qat, nə də ondan ye. Çünki heyvan kəsilərkən əhəmiyyətli olan

üzərinə Allahın adının xatırlanmasıdır. Bu barədə Müsəlmandan

başqasına etibarsız." Bunun üzərinə adam dedi ki: "Amma Allah,

"Bu gün sizə təmiz şeylər halal qılındı. Özlərinə kitab verilənlərin

yemegi sizə halaldır..." buyurur. İmam Cəfər Sadiq (ə.s) bu

qarşılığı verdi: "Atam dərdi/deyərdi ki: Burada nəzərdə tutulan, yemək, hubu-

-----

1- [Hədisdə ayə sözük etibarilə deyil də məna etibarilə nəql edilmişdir.]

362 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

bat və bənzəri şeylərdir." [Fürus(n)u Kafi, c. 6, s. 240, h: 10]

Eyni hədisi Şeyx Tusi et/ət-Tehzib adlı eserde1, Ayyaşi tefsirinde2

Kuteybe əl-A'şa'dan, o da İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) rəvayət etmişdir.

Görüldüyü kimi rəvayətlərdə, ayədə halal olduğu ifadə edilən

Ehlikita-bın yeməyinin, hububat və bənzəri şeylərdən məmul olanlar

şəklində açıqlanır. "et/ət-Təam" sözü mütləq olaraq istifadə edildiyində

buna dəlalət edər. İslamın ilk dövrlərinə bağlı rəvayət

və hekayələrdən də bu aydın olur. Buna görə bizim məzhəbimizə

mənsub üləmanın böyük bir qisimi, halallığın yalnız hububat

və bənzəri şeylərdən məmul qidalarla məhdud olduğu fikirindədir.

Bəzi təfsirçilər, bu məhdudlaşdırmağı nəzərdə tutan fikirləri müdafiə edənlərə

sərt şəkildə qarşı çıxmış və bunun Quranın "et/ət-təam"

sözünə bağlı ümumi istifadəsiylə uyğun gəlmədiyini söyləmişlər. 3

Adı çəkilən təfsirçi deyir ki: Quran terminologiyasında ağırlıqlı

istifadə bu deyil. Məsələn uca Allah Maidə surəsində, "Həm

özünüzə, həm də yola salara bir dolanışıqlıq olmaq üzrə dəniz ovu

və onun yemegi, sizə halal qılındı." (Maidə, 96) buyurur. Heç kim

də çıxıb, dəniz ovunun yeməyindən məqsəd, buğda və ya hububattır,

demir. Yenə: "Israilin özünə haram kıldıgından başqa,

Israilogullarına bütün yeməklər halal idi." (Al/götürü Imran, 93)

buyurulur. Yenə də biri çıxıb buradakı yeməkdən məqsəd buğda

və ya mütləq olaraq hububattır, demir. Çünki nə Tövratın enişindən

əvvəl, nə də sonra, bunlardan bir şey Israiloğullarına haram qılınmış

deyildi. Bu halda "yemək" (et/ət-təam), dadılan və ya yenilən

hər şey deməkdir. Uca Allah, Talutun dilindən çay sunuyla əlaqədar

olaraq belə buyurmuşdur: "Kim ondan ehtiva etsə, artıq o məndən degildir

və kim də ondan dadmazsa, bəndəndir." [Bəqərə, 249] Bir de-

1- [c. 9, s. 74, h: 269]

2- [c. 1, s. 295, h: 36]

3- əl-Menar təfsirinin müəllifi.

Maidə Surəsi 4-5 ............................................................ 363

ğer ayədə də belə buyurmuşdur: "Yeməyi yeyincə dagılın." [Əhzab,

53] Ayənin orijinalında keçən "təamdım" hərəkəti, yemə mənasında istifadə edilmişdir. "1

Kaş ki adı çəkilən təfsirçinin, "et/ət-təam" sözü mütləq olaraq

istifadə edildiyi zaman hububat və bənzəri şeyləri ifadə edər" sözündən

nə anladığını bir bilsəydim. O, heç dayanmadan buna "lem

yet'amhu =tadmazsa" və "taamtum=yediniz" hərəkət törəmələriylə qarşı

çıxır? Halbuki, yuxarıdakı qiymətləndirmə "et/ət-təam" sözü üçün

edilmişdir, bu sözdən törəyən hərəkətlər üçün deyil. Bir də, "təam-ul

bahr" (dəniz yeməyi) ifadəsini nümunə göstərir. Ki əslində tamlama

mövzuya bağlı ən gözəl qar/qazancınadır. Çünki dənizdə buğda və

arpa bitməz.

Eyni şəkildə, "Bütün yeməklər İsrailogullarına halal idi." ayəsini

nümunə göstərir; sonra özü, dinlərinin onlara buğda və

hububat növü bir yeməyi haram etmədiyini ifadə edir. Halbuki adı

keçən təfsirçi, Quranda bu sözün mütləq olaraq istifadə edildiyi

aşağıdakı ayələrə baxmalı, sonra deyəcəyini deməli idi. "...bir

yoxsula yedirəcək qədər fidyə vardır." (Bəqərə, 184) "Yaxud yoxsullara

yedirmə şəklində kəffarə." (Maidə, 95) "Yemegi yedirərlər." (Insan,

8) "Insan bu yiyecegine baxsın." (Əbəsə, 24) vs. ayələr.

Sonra adı çəkilən təfsirçi deyir ki: "Hububat halal və ya harama

mövzu olan bir maddə deyil. Belə bir qiymətləndirmə ancaq

et/ət üçün söz mövzusu ola bilər. Bunun da gerisində heyvanın əcəliylə

ölməsi kimi konkret bir səbəb ya da üzərində Allahdan başqasının

adı xatırlanaraq kəsilməsi kimi mənəvi bir səbəb vardır. Buna görə

uca Allah, 'De ki: Mənə vəhy olunanda, yeyən kimsə üçün haram

qılınmış bir şey tapa bilmirəm. Ancaq leş yaxud axıdılmış qan... olsa

başqa.' (Ən'am, 145) Bu ayədə sayılan qəşənglərin bütünü heyvanla

elin idilidir və deyildiyi kimi haram meydana gəlin məhdudluğunu ortaya qoyan

açıq və şərhi qəbul etməyən bir ifadə mövqesindədir. Bu səbəbdən

bunun xaricindəki hər hansı bir şeyin haram olduğunun sübut edilməsi

------

1- [əl-Menar təfsiri, c. 6, s. 177.]

364 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

üçün nassa və şərhə ehtiyac vardır."

Adı çəkilən təfsirçinin bu şərhi, bir əvvəlki paraqrafdakı

şərhindən daha maraqlıdır. "Hububat halal və ya harama mövzu

olan bir maddə deyil. Belə bir qiymətləndirmə ancaq et/ət üçün söz

mövzusu ola bilər." sözünə gəlincə; ona soruşmaq lazım, hansı zamanı

nəzərdə tutursan? Əsrlərdən bəri zehinlərin İslama və ümumi hökmlərinə

adaptasiya olduğu bu zamanlarımı nəzərdə tutursan, vəhyin enməyə

davam etdiyi və dinin hələ bir neçə illik bir ömürə sahib olduğu

zamanlarımı? Necə ki o dövrlərdə hububat və bənzərlərinə bağlı

hökmlərdən daha açığını və daha diqqətə çarpanını ehtiva edən suallar

yönəldilmiş, dəqiq cavablar alınmışdır. Uca Allah, aşağıdakı ayədə

olduğu kimi bunların bir qisiminə işarə etmişdir: "Sənə nəyi infak

edəcəklərini soruşurlar." (Bəqərə, 215)

ABŞ b. Hamid Katadedən belə rəvayət edər: "Bizə izah edildi ki:

Bəzi adamlar belə demişlər: 'Bizim dinimiz ayrı, onların dini ayrı

olduğu halda onların qadınlarıyla necə evlənəcəyik?' Bunun üzərinə

uca Allah, 'Kim imanı inkar etsə, onun əməli boşa çıxmışdır.'

ayəsini endirdi..." Daha əvvəl keçdiyi kimi irəlidəki səhifələrdə və rəvayətlərin

əhatəs(n)i içində də bu sözlərin bənzərlərinə yer verəcəyik.

Necə ki temettü həcci və bənzəri mövzularda bu cür rəvayətlərə

yer verdik.

Ehlikitabın namuslu qadınlarıyla evlənmənin halal olduğuna

bağlı hökmü ehtiva edən ayənin enişindən sonra belə bu cür sözləri söyləyənlər,

ayənin enişindən əvvəl Ehlikitapdan olan kəslərlə bir

süfrədə oturub yemək yemənin, onlardan alınan hububat növü

vəsaitləri yemənin, bunlardan əldə edilən çörək və helme kimi

qidaları almanın və bu növdən edilən yeməkləri yemənin halal olub

olmadığını soruşmazlarmı? "Bu yeməkləri necə yeyərik? Onların

dini ayrı, bizim ki ayrı." deməzlərmi? Üstəlik uca Allah da möminlərə

onları sevməyi, dost əldə etməyi, onlara yaxınlaşmağı, onlara güvənib

söykən/dözməyi bir çox ayədə qadağan etmişkən?!

Əslində onun, "Belə bir qiymətləndirmə ancaq et/ət üçün söz mövzusu

ola bilər." şəklindəki sözləri, əleyhinə dəlil olaraq da qullanı-

Maidə Surəsi 4-5 .......................................................... 365

labilir. Belə ki: Uca Allah Məkkə dövründə enən, "De ki: Mənə

vəhy olunanda, yeyən kimsə üçün haram qılınmış bir şey

tapa bilmirəm. Ancaq leş... olsa başqa." (Ən'am, 145) ayəsində və

Nəhl surəsindəki əlaqədar ayəsində, Maidə surəsindən əvvəl enən Bəqərə

surəsinin əlaqədar ayəsində və təfsirini təqdim etdiyimiz ayədən əvvəl,

"Sizə bunlar haram qılındı: Leş..." ayəsində ümumiyyətlə məğlub olması

haram olan ətləri açıqlamışkən, necə belə bir sual yönəldə bilirlər?

Bu səbəbdən bu fikiri müdafiə edən kimsənin perspektivindən baxdığımız

zaman, bu ayə Ehlikitabın kəsdiklərinin haram olmadığına

bağlı bir nass ya da nass hökmündə olduğuna görə, Məkkə enişlisiylə,

Mədinə enişlisiylə bu qədər ayə, ard-arda və dəfələrlə halallığını

vurğuladıqları halda, bu tətbiq bu şəkildə davam etdiyi, qorunduğu,

öyrədildiyi və pratize edildiyi halda, bunların Ehlikitabın kəsdiyinin

halal olub olmadığını soruşmaları normaldırmı?

Adı çəkilən təfsirçinin, "Ən'am surəsindəki əlaqədar ayə haramlığın

orada zikr edilənlərlə məhdud olduğuna bağlı bir nass hökmündədir.

Bunun xaricində, söz gelimi Ehlikitabın kəsdiyinin haramlığı üçün dəlil

göstərmək lazımdır." sözünə gəlincə; heç şübhəsiz, hər hökmün

söykən/dözəcəyi bir dəlilə ehtiyacı vardır. Adı çəkilən təfsirçinin bu sözü

açıqca ortaya qoyur ki bu ayədə zikr edilənlərin kənarında, hər hansı

bir şeyin haramlığına bağlı başqa bir dəlilin olmaması vəziyyətində

bu məhdudlaşdırma etibarlılığını qoruyar.

Əgər bu təfsirçinin dəlil deyərkən nəzərdə tutduğu, hədisləri də əhatə edən

növdənsə, Ehlikitabın kəsdiyinin haram olduğunu müdafiə edənlər,

ayənin şərhi məzmununda buna bağlı rəvayətlər təqdim etməkdədirlər.

Biz də əvvəlki şərhlərimizdə bunların bir qisiminə yer/yeyər

verdik.

Əgər dəlil deyərkən nəzərdə tutduğu yalnız kitab (Quran) isə, bu dəlilsiz

məcbur etmə əsəri bir yanaşmadır. Çünki sünnə, kitabdan

ayrılmaz və kanıtsallık baxımından ona paralel bir xəttdə inkişaf edər. Ayrıca

təfsirçiyə soruşmaq lazımdır: Ehlikitabın xaricindəki bütpərəst və

materialist kafirlərin kəsdiklərinə nə dərsin/deyərsən? Görəsən, qanuni kəsil-

366 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

me üsulu əsas alınmadığı üçün, onların kəsdiklərini leş qəbul edib

haram sayacaqsanmı? Bir heyvanı qibləyə doğru kəsilmədiyindən

və üzərinə Allahın adı xatırlanmadığından ötəri teziskiyə edilməmiş

saymaqla onu qeyri İslami bir üsulla kəsmək və teziskiyə

etmək arasında nə fərq vardır? Ki uca Allah belə bir tətbiqdən

məmnun olmamış və onun yerinə İslami seqmenti təklif etmişdir?

Bu halda dinin nəzərində bunların hamısı murdardır. Allah da, murdar

şeyləri haram etmişdir: "Onlara təmiz şeyləri halal, murdar şeyləri haram

edər." (Ə'RAF, 157) Təfsirini təqdim etdiyimiz ayənin əvvəlindəki ayədə

də belə buyurmuşdur: "Sənə, özlərinə nəyin halal kılındıgını

soruşurlar. Də ki: Sizə təmiz şeylər halal qılındı." Gərək problemin

və gərəksə cavabın üslubundan, halallığın sırf təmiz şeylərlə

məhdud olduğuna bağlı çox açıq bir dəlil qəbul edirik. Təfsirini

təqdim etdiyimiz ayənin girişində iştirak edən, "Bu gün sizə təmiz şeylər

halal qılındı." ifadəsi də, ayənin ana təması qullara istiqamətli lütf və

minnət olduğu üçün, sözünü etdiyimiz məhdudlaşdırmağa dəlalət edir.

Əgər kafirlərin kəsdiklərinin haram meydana gəlinin səbəbi, onların

Allahdan başqasının adını, məsələn bir bütünkünü xatırlayaraq kəsmiş

olmaları olsaydı, yenidən bu sual gündəmə gəlir idi: Bir heyvanı kəsərkən

üzərinə Allahdan başqasını xatırlamaqla, Allahın razı olmadığı

üçün qüvvədən qaldırdığı bir üsulla kəsib üzərinə Allahın adını

xatırlamaq arasında nə fərq vardır?

Adı çəkilən təfsirçi daha sonra belə deyir: "Uca Allah, Ərəb

müşriklərinin, yuxarıda nümunələri təqdim edilən leş növlərini yemələrini

və bütlər üçün qurbanlar kəsmələrini sərt bir şəkildə qınamışdır. Ki

ilk Müsəlmanlar, ənənələri üzrə bu mövzuda yumşaq və laqeyd

davranmasınlar. Ehlikitap, leş yemək və bütlər adına heyvan

kəsmək ənənəsinə ilk Müsəlmanlardan daha uzaq idilər. [Buna görə,

Allah onların kəsdiklərinə bağlı hökmü açıqlamamışdır.]"

Adı çəkilən təfsirçi, Ehlikitabın bir qolu olan Xristianların donuz

ətini yediklərini unutmuş var. Halbuki uca Allah, onların

bu tutumunu gündəmə gətirərək sərt bir üslubla tənqid etmişdir. Qal-

Maidə Surəsi 4-5 ............................................................ 367

dı ki Xristianlar, Məsihin özünü, fəda etməsi surətiylə, haramlığın

ortadan qalxdığını irəli sürərək müşriklərin mübah gördüyü hər

şeyi yerlər idi. Qaldı ki bu çıxarsama, çürük bir istehsandır; bir fayda

təmin etmədiyi kimi, Allahın sözünün, ayələrinin mənasının və dini

hökmlərinin qavranması məzmununda beləsinə çürük bir məntiq

əsas alınmaz.

Daha sonra belə deyir: "Quranın bu yanaşmas(n)ı, dini siyasətin

bir gərəyi idi. Ərəb müşriklərinə qarşı sərt davranılması lazım idi

ki, Ərəb yarımadasında İslamı qəbul etməyən kimsə qalmasın.

Buna qarşı, Ehlikitapla yumşaq əlaqələr inkişaf etdirildi." Təfsirçi,

buna bağlı bir dəlil olaraq bəzi səhabələrin kilsə və bənzəri

məkanlar üçün kəsilən heyvanların ətlərinin halal olduğuna dair

fətvalarını göstərir.

Təfsirçinin bu qiymətləndirməsi, uca Allahın Ərəbləri digər

beynəlxalqında seçdiyinə, digər xalqlara qarşı bir üstünlüyə sahib

olduqlarına bağlı rəvayətlərə söykən/dözən bir tezisdən qaynaqlanmaqdadır.

Necə ki bu tezisin rəsmi ideologiya olaraq mənimsəndiyi dövrlərdə

Ərəb olmayan Müsəlman xalqlar "mevali" (kölələr, xidmətçilər)

olaraq adlandırılardılar. Ancaq bu tezis, Quran ayələriylə heç bir

şəkildə uyğun gəlməməkdədir: "Ey insanlar! Biz sizi bir kişi və bir

qadından yaratdıq və bir-birinizi tanımanız üçün sizi millətlərə və

qəbilələrə ayırdıq. Allah yanında ən üstün olanınız, günahlardan

ən çox qorunanıq." (Hucurat, 13) Ehlibeyt İmamlarından gələn

bir çox hədis, bu tezisin tərsini ehtiva edən ifadələr əhatə etməkdədir.

İslam dini, mesajını təqdim edərkən Ərəbləri bir tərəfə, digər xalqları

də bir tərəfə qoymamışdır. Əksinə Ərəb olsun, olmasın Ehlikitapdan

olmayan bütün müşrikləri eyni kefeye qoymuşdur. Müşriklərin önünə,

İslama girib mömin olmaqdan başqa bir variant buraxmamışdır.

Ərəb olsun, olmasın bütün Ehlikitabı da bir kefeye qoymuşdur.

Onlardan da, Müsəlman olmamaları vəziyyətində tərəf əhatəsinə

girib cizyə ödəmələrini qəbul etmişdir.

Adı çəkilən təfsirçinin bu yanaşmasını bir an üçün doğru qəbul etsək

belə, bu cümlənin bağlılığından ötəri ən çox onlar üçün bir

368 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

asanlaşdırma istiqamətinə gedildiyinə dəlalət edər, başqa deyil. Lakin

bu asanlaşdırmanın, öz üsullarına və ənənələrinə görə

kəssələr belə kəsdikləri heyvanın edinin yenilə biləcəyi şəklində reallaşmasının

lazımlılığına bağlı bir dəlilin bu ifadədən çıxa bilməyəcəyi

açıqdır.

Söz mövzusu təfsirçinin, bəzi səhabələrin tətbiqləri və sözləri

ilə əlaqədar olaraq söylədiklərinə gəlincə, bu barədə söyləyəcəyimiz

budur: Səhabənin tətbiqi və sözü dəlil deyil.

Bura qədər edilən şərhlərdən, nə təfsirini təqdim etdiyimiz

ayənin, nə də hər hansı bir ayənin, Ehlikitabın qeyri İslami bir üsulla

kəsdiyi heyvanların edinin də məğlub et/yeyilə biləcəyinə istiqamətli bir dəlil

ehtiva etmədiyi aydın olur. Bizim məzhəbimizə mənsub bəzi alimlərin

də ifadə etdiyi kimi, ayənin zahirindən hərəkətlə, Ehlikitabın kəsdiklərinin

halal olduğunu qəbul etsək belə, bunun İslami və qanuni

bir boğazlamaqla reallaşdığının bilinməsini şərt qaçırıq.

Daha əvvəl işarə etdiyimiz kimi əl-Kafi və et/ət-Tehzib adlı əsərlərdə

iştirak edən İmam Sadiğin (ə.s) sözündən bu aydın olmaqdadır:

"Heyvan kəsilərkən əhəmiyyətli olan, üzərinə Allahın adının xatırlanmasıdır.

Bu barədə də Müsəlmandan başqasına etibarsız. [Əhəmiyyətli

olan, Allahın adının xatırlanması isə, bu vəziyyətdə Ehlikitabın heyvan

kəsərkən Allahın adını xatırladığını qəti olaraq biliriksə, bizim üçün

halal olar.]" Daha detallı məlumat üçün fiqh qaynaqlarına müraciət edilə bilər.

Təfsir-ul Ayyaşidə İmam Sadiğin (ə.s), "Sizdən əvvəl özlərinə

kitab verilənlərdən iffətli qadınlar..." ifadəsi haqqında,

"Burada [muhsan qadınlardan,] iffətli qadınlar nəzərdə tutulmuşdur." dediyi

rəvayət edilər. [c. 1, s. 296, h: 39]

Eyni əsərdə İmam Sadiğin (ə.s), "İnanan qadınlardan iffətli

olanlar..." ifadəsindən Müsəlman [şiəsini] qadınlar nəzərdə tutulmuşdur."

dediyi də rəvayət edilər.

Təfsir-ul Qummuda Peyğəmbərimizin (s. a. a) belə buyurduğu

ifadə edilər: "Yalnız cizyə ödəyən kitabıların qadınlarıyla evlənmək

halaldır. Bunun xaricindəkilərlə evlənmək halal deyil."

Maidə Surəsi 4-5 ........................................................... 369

Mən deyərəm ki: Çünki cizyə ödəməyən Ehlikitap, bu sırada

muharib kafir olar, ki onlarla evlənmək caiz deyil.

əl-Kafi və et/ət-Tehzib adlı əsərlərdə, İmam Misin (ə.s) belə

dediyi rəvayət edilər: "Ehlikitap qadınları içində yalnız qıt ağıllılarıyla

evlənmək caizdir." [Fürus(n)u Kafi, c. 5, s. 357, h: 2; Tehzib-ul Ehkam, c. 7,

s. 299, h: 7]

Məhrum la Yahzuruh-ul Fakih adlı əsərdə, İmam Sadiğin (ə.s) Xristian

və Yəhudi bir qadınla evlənən bir adamla əlaqədar olaraq belə

dediyi rəvayət edilər: "Əgər Müsəlman bir qadın tapa bilirsə, Yəhudi

və Xristian qadını nə edəcək?" Bunun üzərinə deyildi ki:

"Amma adam bu qadına aşiq olmuşsa nə etsin?" buyurdu ki: "Əgər

mütləq də bu işi etmək məcburiyyətindədirsə, qadının içki içməsini, donuz əti

yeməsini qadağan etsin. Bunu da bil ki, bu evlilik adamın dini baxımından,