Nisa Surəsi 77-80

"Ey inananlar! Allahdan qorxun, ONA yol axtarın..." Ragıp elIsfahani

"əl-Tədris planı" adlı əsərində deyər ki: "Vəsilə, bir şeyə istəklə

çatma deməkdir. Istek mənasını da ehtiva etməsindən ötəri

"qəyyumla"dan daha xüsusi bir semantik sahəs(n)i əhatə etməkdədir. Uca Allah:

"Ona yol (vəsilə) axtarın." buyurmuşdur. Allaha yol axtarmaq,

gerçək mənasıyla, məlumat və ibadət vasitəsilə ONun yolunu

güdmək, şəriətin dəyərləriylə bəzənməkdir. Bu səbəbdən ONA yol

(vəsilə) axtarmaq, ONA yaxınlaşmaq kimi bir məna ifadə etməkdədir".

Buna görə "vəsilə" bir növ çatma mənasını verər. Ki nəzərdə tutulan,

Rəb ilə qulu bir-birinə bağlayan mənəvi bir çatma və qovuşmadıyar.

Qulluq qəsdi daşıyan boyun əymədən başqa qulu Rəbbinə bağlayan

hər-hansı bir bağ söz mövzusu olmadığına görə də vəsilə, qulluq

gerçəyini yerinə yetirmək, zəiflik və kasıblıq xüsusiyyətləriylə ulu Allaha

yönəlmək deməkdir. Qulu Rəbbinə bağlayan rabitə mənasındakı

vəsilə budur. Ilim və əmələ gəlincə, bunlar vəsilənin gərəkləri

və vasitələridir. Ki bu xüsus çox açıqdır. Ancaq elm və əməl bu vəziyyəti

ifadə etmək üçün istifadə edilsə başqa.

Buradan hərəkətlə anlayırıq ki: "ONun yolunda cihad edin/əldə et..."

ifadəsiylə, həm nəfsə qarşı, həm də kafirlərə qarşı verilən mübarizəni

əhatə edən ümumi cihad nəzərdə tutulmuşdur. Cümlə özündən ön-

552 ............................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

ceki vəsilə axtarış/arama məsələsiylə əlaqəli olduğundan, "vəsilə axtarış/arama"

nın da nə mənanı verdiyini öyrənmiş ol/tapıldıqdan sonra onu

sırf kafirlərə qarşı verilən cihadla məhdudlaşdırmaq dayaqsız, dəlilsiz

bir şərh olar. Qaldı ki, bundan sonrakı iki ayənin ehtiva etdiyi səbəb,

ancaq "ONun yolunda cihad edin/əldə et" ifadəsiylə mütləq cihadın

nəzərdə tutulması vəziyyətində məqsədinə çatmış ola bilər.

Bununla birlikdə, ayədə keçən "cihad" ilə kafirlərlə döyüşmənin

nəzərdə tutulmuş olması ehtimalını da tamamilə göz ardı edə bilmərik.

Çünki "cihad"ın "Allah yolunda..." xarakterizə etməsiylə qeydləndirilməsi,

xüsusilə döyüş mənasında "cihad"ı əmr edən ayələrdə rast gəlinən

bir faktdır. Ümumi istifadələrdə isə, belə bir kayıtlamaya

rast gəlinmir. "Amma bizim ugrumuzda cihad edənləri, biz, əlbəttə

yollarımıza çatdırarıq. Şübhəsiz ki Allah, yaxşılıq edənlərlə bərabərdir."

(Ənkəbut, 69) ayəsində olduğu kimi. Bu baxımdan "Allaha yaxınlaşmağa

yol axtarış/arama"ya bağlı əmrdən sonra "Allah yolunda

cihad"ın əmr edilməsi, əhəmiyyətinə görə, daha xüsusi olanın daha ümumi

olandan sonra zikr edilməsinə bağlı bir nümunə mövqesindədir.

Böyük bir ehtimalla, "təqvanın, Allahdan qorxmanın" əmr edilməsindən

sonra "vəsilə axtarışın" əmr edilməsi də belə bir məqsədə

istiqamətlidir.

"Şübhə yox ki inkar edənlər, əgər yer üzündə olanların hamısı...

Onlar üçün davamlı bir əzab vardır." Bu ifadə yuxarıda da işarə edildiyi

kimi, əvvəlki ayənin ehtiva etdiyi şərhin səbəbi mövqesindədir.

Xülasəylə verilən mesaj budur: Allahdan qorxmanız, ONA yaxınlaşmağa

yol axtarışınız və ONun yolunda cihad faktoruq lazımdır. Bu, sizi əzab

verici və qalıcı bir əzabdan qoruyacaq əhəmiyyətli bir xüsusdur. Bunun

yerinə sarılacağınız başqa bir vəsilə də yoxdur. Çünki Allahdan

qorxmayan, ONA yaxınlaşmağa yol axtarmayan və ONun yolunda

cihad etməyən kafirlər, yer üzündə olan hər şeyə sahib olsalar,

ki Adəmoğlunun dünyada istəyə biləcəyi ən son şey budur, sonra

buna bir qat çoxu əlavə olunsa və yer üzündəki hər şeyin bir bərk/qatı daha

özlərinə verilsə də bunların hamısını verib qiyamət gününün

o qorxunc əzabından xilas olmaq istəsələr, yenə də qəbul edilməyə-

Maidə Surəsi 33-40 ............................................................553

cektir və onlar üçün acı/ağrılı verən bir əzab vardır. Atəşdən, yəni əzabdan

çıxmaq istəyərlər, amma çıxa bilməzlər. Çünki bu, sonsuz bir əzabdır,

əbədi olaraq onlardan ayrılmayacaq qalıcı bir işgəncədir.

Ayədən, əvvəlcə əzabın özü etibarilə insana yaxın olduğunu

və ancaq iman və təqvanın onu insandan uzaqlaşdırdığını

anlayırıq. Necə ki bu ayələrdən də bu istiqamətdə bir mesaj qəbul edirik:

"İçinizdən oraya (cəhənnəmə) girməyəcək heç kim yoxdur. Bu,

Rəbbinin üzərinə aldıgı qəti borcdur. Sonra qorunanları

qurtararıq və zalımları orada elə düz üstü çökmüş olaraq

buraxarıq." (Məryəm, 72), "İnsan qətiliklə ziyandadır; ancaq inanıb

yaxşı işlər edənlər, bir-birlərinə haqqı tövsiyə edənlər və bir-birlərinə

səbri tövsiyə edənlər xaric." (Əsr, 2-3)

İkinci olaraq da ayədən, insanın təməl fitrəti və öz təbiətinin

dəyişməyəcəyini, etibarsız olmayacağını və

mənfilənməyəcəyini anlı-yoruq. Əks halda onlar acı/ağrılı duy/eşitməz,

əzabı hiss etməz və oradan çıxmağı istəməzdilər.

"Oğurluq edən kişi və qadının... əllərini qəti..." Ayənin orijinalının

başındakı "vav" hərfi, yeni bir cümləyə başlanıldığını göstərən

başlanğıc ədatıdır və ifadə detallandırma məqsədinə istiqamətlidir. Bu

baxımdan ifadə: "Oğurluq edən kişi və qadına gəlincə..." mənasındadır.

Xəbər cümləsinin, yəni "əllərini qəti" ifadəsinin orijinalının

başında "fa" hərfinin iştirak etməsi də bu yüzdəndir. Çünki cümlə,

detallandırma məqsədinə istiqamətli "əmmə" ədatının cavabı mövqesindədir.

Necə ki başqa təfsirçilər də buna işarə etmişlər.

Məqsəd, iki əl olduğu halda ayədə "əllərini" şəklində çoxluq bir

ifadənin istifadə edilmiş olmasına gəlincə, bəzilərinə görə, bu Ərəblər

arasında məşhur olan bir istifadədir. Belə ki: İnsan bədənində olan

orqanların bir qisimi ya da çoxu cütdür. İki gicgah, iki göz, iki

qulaq, iki əl, iki qıç və iki ayaq kimi. Bunlar iki adama izafə edildikləri

zaman ədəd dördə çıxar, bu səbəbdən çoxluq ifadənin istifadə edilməsi

zəruri olar. O ikisinin gözləri, əlləri və ayaqları kimi.

Sonra, cüt olmayan bir orqan da iki adama izafə edildiyində,

554 ......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

çoxluq ifadəylə istifadə edilər oldu. Ərəblər, "O ikisinin kürəklərini və qarınlarını

dayaqla doldurdum." deyərlər. Qurani Kərimdə belə buyurular:

"Eger ikiniz də ürəklərinizin sapmış olmasından ötəri Allaha

tövbə etsəniz..." (Təhrim, 4) "Yed=el"den məqsəd, çiyindən başlayıb

barmaq uclarında sona çatan orqandır. Sünnədən qəbul etdiyimiz

qədəriylə, nəzərdə tutulan sağ əldir. Əlin kəsilməsi, əlin bir qisiminin

və ya bütününün kəsici bir alətlə bədəndən ayrılmasıyla

reallaşmış olar.

"Əldə etdiklərinə qarşılıq Allah tərəfindən ibrət verici bir cəza

olaraq." Elə aydın olur ki, bu ifadə, "əllərini qəti" əmrindən aydın olan

kəsmə hərəkətindən hal mövqesindədir. Yəni bu əl kəsmə,

onların etdiklərinə qarşılıq Allahdan bir cəza olaraq tətbiq olunmaqdadır.

Ayədə keçən "nekal", günahkarın cinayət/günahından imtina etməsi və digər

insanların da ibrət götürmələri üçün tətbiq olunan cəza deməkdir.

Əl kəsmənin günahkarın cinayət/günahından imtina etməsi və digər insanların

də ibrət götürmələri üçün bir cəza olması, bu növ bir qiymətləndirmə

etməyə məna qazandırmaqdadır: "Kim yaptıgı haqsızlıqdan sonra

tövbə edər, vəziyyətini düzəltsə, şübhəsiz Allah rəhmətiylə

ona dönüb tövbəsini qəbul edər." Demək istənir ki: Əl kəsmə,

cəzaya uğrayanın günahından dönməsi üçün tətbiq olunan daşındırıcı və

ibrət verici bir cəza olduğuna görə, kim işlədiyi zülmdən sonra

tövbə etsə və tövbə etdiyinin əlaməti olaraq ardından vəziyyətini

düzəldib oğurluqla maraq/əlaqəsini kəssə, heç şübhəsiz uca Allah, onun

tövbəsini qəbul edər, bağışlaması və əsirgəməsiylə ona dönər.

Çünki Allah bağışlayandır, əsirgəyəndir: "Eger şükr edər və inansanız,

Allah sizə nə üçün əzab etsin? Allah şükrün karşılıgını verən

və (hər şeyi) biləndir." (Nisa, 147)

Bu ayələ əlaqədar olaraq, fiqh elminin daxilində olmaq üzrə

müxtəlif məsələlər üzərində dayanılmışdır. Daha detallı məlumat üçün fiqh

kitablarına baş vurula bilər.

"Göylərin və yerin suverenliyinin Allaha aid olduğunu bilmədin

mi?..." Bu ifadə, əvvəlki ayədə işarə edilən tövbə etmələri və işlədikləri

zülmün ardından vəziyyətlərini düzəltmələri vəziyyətində hır-

Maidə Surəsi 33-40 ........................................................ 555

sızlık edən kişi və qadının tövbəsinin qəbul ediləcəyinə bağlı

hökmün səbəbini bildirmə məqsədinə istiqamətlidir. Buna görə, göylərin

və yerin suverenliyi uca Allaha aiddir. Bir hakimiyyət sahibi də

mülkü üzərində və təbii/tabeləri arasında dilədiyi kimi hökm etmə haqqına

malikdir. İstəsə əzab edər istəsə mərhəmət edər. Bu səbəbdən

ulu Allah da hikmət və məsləhət uyğun olaraq dilədiyinə əzab etmə,

dilədiyini bağışlama səlahiyyətinə malikdir. Tövbə etməzlərsə oğurluq

edən kişi və qadınlara əzab edə bilər. Tövbə etsələr də bağışlaya bilər.

"Allahın hər şeyə gücü yetər." ifadəsi, "Göylərin və yerin egemenligi

Allaha aiddir." ifadəsinin səbəbi mövqesindədir. Çünki

suverenlik, gücün, qüdrətin əlamətidir. Necə ki mülkiyyət də yaratmanın

və var faktorun/etmənin detalıdır. Hər şeyin ONA söykən/dözər olması

və ONun hər şeyi dəstək olur və qoruyur olması yəni.

Açıqlayacaq olsaq: Uca Allah, varlıqların yaradıcısı və var edicisidir.

Heç bir şey yoxdur ki, həm özü, həm də fəaliyyətləri Allahın

mülkü olmasın. Bəxş etdiyinin bəxş edicisi, vermədiyinin saxlayıcısı

Odur. O, hər şey üzərində qənaətdə ol/tapılma səlahiyyətinə

malikdir. Işte mülkiyyət sahibi olmaq budur: "Də ki: Hər şeyin yaradıcısı

Allahdır; O təkdir, qəhr edəndir." (Rə'd, 16) "Allah ki, ONdan

başqa tanrı yoxdur, daim diri və varlıqlarını qoruyub idarəçidir.

Özünü nə bir mürgüləmə, nə də yuxu tutmaz. Göylərdə və

yerdə olanların hamısı Onundur." (Bəqərə, 255)

Bunun yanında uca Allah, dilədiyi hər qənaətdə ol/tapılma gücünə

malikdir. Çünki fərz edilən hər şey ONdandır. Bu səbəbdən

hökmünü icra etmək və iradəsini təsirli etmək ONun səlahiyyəti

daxilindədir. Işte hər şey üzərində suverenlik və səltənətin sahibi

olmaq da budur. Beləcə ulu Allah həm malikdir, çünki hər şey

üzərində sərhədsiz qənaətdə ol/tapılma səlahiyyətinə malikdir; həm də

məlikdir, hökmrandır, çünki güclüdür, aciz deyil, iradəsini, diləyini

təsirli etməsinə maneə oluna bilməz.

556 ..................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

el-Kafidə, müəllif öz rəvayət zənciriylə Əbu Salehdən, o da

İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət edər: "Dabbeoğullarından

bir xəstəliyə tutulmuş bir birlik Rəsulullahın (s. a. a) yanına

gəlir. Rəsulullah onlara, 'Yanımda qalın. Yaxşılaşdığınızda sizi bir

dəstəylə birlikdə patrul vəzifəsinə göndərərəm.' dedi. Onlar: 'Bizi

Mədinədən çıxar.' dedilər. Bunun üzərinə Rəsulullah (s. a. a) onları

zəkat dəvələrinin ol/tapıldığı bölgəyə göndərdi, orada dəvələrin sidiklərini

(dərman niyyətinə) içir, südləriylə bəslənirdilər. Yaxşılaşıb güclərini

yığışdırınca, çobanlardan üçünü öldürdülər."

"Peyğəmbərimiz (s. a. a) bu inkişafı xəbər alınca, Hz. Əlini

(ə.s) onları tutmaq üzrə vəzifələndirdi. Hz. Əli, onları bir vadidə

yollarını çaşmış bir halda tutdu. Yeməyin sərhədinə yaxın bu vadidən

yollarını tapıb çıxa bilmirdilər. Hz. Əli (ə.s) onları məhbus al/götürdü və

Rəsulullahın (s. a. a) yanına gətirdi. Bunun üzərinə, 'Allah və

Elçisiylə döyüşənlərin və yer üzündə təxribatçılıq etməyə çalışanların

cəzası an-cak, öldürülmələri ya asılmaları ya əlləri və

ayaqlarının çarpaz kəsilməsidir.' ayəs(n)i endi." [Fürus(n)u Kafi, c. 7, s. 245,

h: 1]

Mən deyərəm ki: Bu hədisi "et/ət-Tehzib" adlı əsərdə, müəllif öz

rəvayət zənciriylə Əbu Salehdən, o da İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s)

bəzi kiçik dəyişikliklərlə rəvayət edər. 1 Ayyaşi də, öz təfsirində

İmam Cəfər Sadiqdən rəvayət edər. Sonuna da bu əlavə etmədə ol/tapılar:

"Rəsulullah (s. a. a), onların əllərini və ayaqlarını çarpaz kəsməyi

seçim etdi. "2

Bu hadisə, başda Kutubu Sittə olmaq üzrə Ehlisünnet

qaynaqlarında, müxtəlif kanallardan rəvayət edilmişdir. Lakin bunlar

arasında xüsusiyyət fərqlilikləri vardır. Bunların bəzisinə görə,

Rəsulullah (s. a. a) onları ələ keçərdikdən sonra əllərini və ayaqlarını

çarpaz kəsmiş, sonra da gözlərini oymuşdur. Bəzisində belə

deyilir: "Rəsulullah (s. a. a) onların bir qisimini öldürdü, bir qisimini

------

1- [et/ət-Tehzib, c. 10, s. 134, h: 150.]

2- [Təfsir-ul Ayyaşi, c. 1, s. 314, h: 90.]

Maidə Surəsi 33-40 ......................................................... 557

(s. a. a) onların bir qisimini öldürdü, bir qisimini asdı, bir qisiminin əllərini

və ayaqlarını çarpaz kəsdi və gözlərini oydu." Bəzisində də

belə deyilir: "Rəsulullah (s. a. a) onların gözlərini oydu, çünki onlar

də çobanların gözlərini oymuşlar idi." Digər bəzisində belə deyilir:

"Uca Allah, gözləri oymasını qadağan etdi. Ayə də bu tərz bir

işgəncə tətbiq edən Peyğəmbəri danlamaq üçün enmişdir." Bəzisində

deyilir ki: "Hz. Peyğəmbər (s. a. a) onların gözlərini oymaq istədi,

lakin etmədi." Ehlisünnet qaynaqlarında mövzuya bağlı bunlar

kimi fərqli qiymətləndirmələr ehtiva edən rəvayətlər vardır.

Ehlibeytİmamlarından (ə.s) köçürülən mövzuya bağlı rəvayətlərdə,

gözlərin oyulmasından danışılmır.

el-Kafidə, müəllif öz rəvayət zənciriylə Əmr b. Osman b. Abdullah

el-Medainidən, o daİmam Əbu-l Həsən er-Rızadan (ə.s)

belə rəvayət edər: "İmama, 'Allah və Elçisiylə döyüşənlərin və

yer üzündə təxribatçılıq etməyə çalışanların cəzası ancaq, öldürülmələri...'

ayəsiylə əlaqədar olaraq belə soruşuldu: 'Hansı cinayət/günahı işləmək,

ayədə işarə edilən dörd cəzadan birinin tətbiq olunmasını tələb edir?'

Buyurdu ki: Bir kimsə Allaha və Elçisinə (s. a. a) döyüş

açar və yer üzündə təxribatçılıq edər də adam öldürsə, öldürülər.

Əgər adam öldürər və mal qəsb etsə, asılaraq öldürülər. Əgər

mal qəsb edər, amma kimsəni öldürməzsə, əlləri və ayaqları

çarpaz kəsilər. Əgər qılıncını çəkər, Allaha və Elçisinə döyüş açar və

yer üzündə təxribatçılıq etməyə çalışar da kimsəni öldürməzsə

və hər hansı bir malı qəsb etməzsə, ol/tapıldığı yerdən sürgün edilər."

"Dedim ki: 'Necə sürgün edilər, sürgün edilişinin müddəti nə

qədərdir?' Buyurdu ki: 'Cinayət/günahı işlədiyi məskunlaşma vahidindən başqa bir

məskunlaşma vahidinə sürgün edilər və məskunlaşma vahidinin xalqına, bu

adam sürgündür, onunla oturmayın, ona bir şey satmayın, qadınlarınızı

onunla evləndirməyin, onunla birlikdə bir şey yeməyin, bir şey

içməyin, ona ortaq olmayın, deyə elanda ol/tapılılar. Bir il boyunca

bu rəftar davam edər. Əgər o diyardan çıxıb başqa bir

yerə gedərsə, o diyarın xalqına da bənzəri bir yazıyla elanda

558 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

ol/tapılılar. Ta ki bir il dolana qədər.' Dedim ki: 'Şirk yurduna

getmək istəsə nə edilər?' Buyurdu ki: Şirk yurduna getsə oranın

xalqına döyüş açılar." [Fürus(n)u Kafi, c. 7, s. 246-247]

Mən deyərəm ki: Şeyx Tusi, "et/ət-Tehzib" adlı eserinde1, Ayyaşi də

öz tefsirinde2 Əbu Ishak el-Medainidən, o da Rəsulullahdan

(s. a. a) eyni hədisi rəvayət etmişlər. Bu mənada Ehlibeyt

İmamlarından köçürülən hədislərin sayı olduqca çoxdur. Eyni şəkildə,

bəzi Əhlisən- dəqiq kanallarında da bu cür rəvayətlər köçürülmüşdür.

Bəzi Ehlisünnet rəvayətlərində, imamın sərbəst olduğu, diləsə

öldürəcəyi, diləsə asacağı, diləsə əlləri və ayaqları çarpaz kəsəcəyi

ya da diləsə sürgün edəcəyi ifadə edilər.

Şiə kanallarda da imamın bu barədə sərbəst olduğuna bağlı

bəzi rəvayətlərə rast gəlinməkdədir. Söz gelimi el-Kafidə Cəmil b.

Derracdan o daİmam Sadiqdən (ə.s) ayələ əlaqədar olaraq belə rəvayət

edər: "Dedim ki: 'Uca Allahın tək-tək saydığı bu cəzaların

hansı onlara tətbiq olunar?' Buyurdu ki: 'Bu seçimi etmək imama

qalmışdır. Diləsə əlləri və ayaqları çarpaz kəsər, diləsə sürgün

edər, diləsə asar, diləsə öldürər.' Dedim ki: 'Hara sürər?' Buyurdu

ki: 'Bir yerləşəm vahidindən başqasına.' Sonra bunu əlavə etdi:

Hz. Əli (ə.s) iki adamı Kufədən Basraya sürmüşdür." [Fürus(n)u Kafi, c. 7,

s. 245-246, h: 3]

Bu mövzunun davamı, fiqh elmini maraqlandırar. Bu qədəri var ki,

ayədən təxribatçılıqların dərəcəsinə görə, cəzaların sıralandığını

qəbul etmək mümkündür. Çünki, bir-birləriylə bərabər və bərabər olmayan,

əksinə şiddət və zəiflik baxımından fərqlilik ifadə edən öldürmə,

asma, kəsmə, və sürmə cəzaları arasında seçimli bir üslub istifadə edilməsi

ağlan, buna bağlı konkret bir qar/qazancına olaraq qəbul edilə bilər.

Necə ki ayə, bunların Allah və elçisinə qarşı döyüşmənin və

yer üzündə təxribatçılıq etmənin cəzaları olduqlarını vurğulayıcı

bir ifadə tərzinə malikdir. Bu səbəbdən bir kimsə qılıncını çəkib yeri-

-------

1- [et/ət-Tehzib, c. 10, s. 132-133, h: 143]

2- [Təfsir-ul Ayyaşi, c. 1, s. 317]

Maidə Surəsi 33-40 ....................................................... 559

zünde təxribatçılıq etsə və ya bir kimsəni öldürsə, onu öldürmək

lazımdır. Çünki o bu rəftarıyla döyüş açan və təxribatçılıq edən bir

kimsə mövqesindədir. Bu cəza, hörmətli olan bir cana qıymasına

qarşılıq olaraq qisas tətbiq olunması şəklində qəbul edilə bilməz.

Bu səbəbdən son/qətilin yaxınları diyetə razı olsalar da belə bir kimsə

üçün nəzərdə tutulan öldürmə cəzası düşməz.

Necə ki bu istiqamətdə bir şərhi Ayyaşi təfsirində Məhəmməd

b. Müslimdən, o daİmam Misdən (ə.s) rəvayət etmişdir. Bu rəvayətin

daxilində deyilir ki: "Əbu Ubeyde belə dedi: 'Allah sənin

işlərini yoluna qoysun! Son/qətilin yaxınları qatili bağışlasalar, nə olacaq?'

İmam Mis (ə.s) buyurdu ki: 'Son/qətilin yaxınları, onu bağışlasalar

də, imamın onu öldürməsi lazımdır. Çünki o, döyüş açmış,

adam öldürmüş və oğurluq etmişdir.' Əbu Ubeyde belə dedi:

'Son/qətilin yaxınları ondan diyet al/götürmək istəyib sərbəst buraxsalar,

bunu etməyə haqqları vardırmı?' İmam, xeyr dedi. Onun öldürülməsi

lazımdır." [c. 1, s. 314, h: 89]

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, İbni Əbi Şeybe, ABŞ b. Hamid,

İbni Əbi Dünya -Kitab-ul Şərəflidə-, İbni Cərir və İbni Əbi Xatəm Şa'-

bidən belə rəvayət edərlər: "Basralı Hərisə b. Bedr et/ətdəmimi,

yer üzündə təxribatçılıq etmiş, ümumi təhlükəsizliyə qarşı döyüş

açmışdı. [Sonra peşman olmuş] və Qureyşdən bəzi adamlarla

danışaraq onun üçün Əlidən zəmanət al/götürmələrini istəmişdi. Amma

onlar, bu işi boynuna götürməyi qəbul etməmişlər idi. Bunun üzərinə Səid b.

Kays el-Hemedaniyə gedib onu Əlinin yanına göndərdi. Səid b.

Kays belə dedi: 'Ey Möminlərin əmri, Allaha və Elçisinə döyüş

açan və yer üzündə təxribatçılıq edən kəslərin cəzası nədir?'