Nitq mədəniyyətinin əsasları

MORFOLOGIYANIN ÜSLUBLA 
 BAĞLI MƏSƏLƏLƏRĠ 
 
Nitq hissələri dilimizin üslubi cəhətdən zənginləşməsində geniş imkanlara 
malikdir. Onlar cümlədə həm öz morfoloji funksiyasını yerinə yetirir, həm də 
nitqin aydınlığını, yığcamlığını, səlisliyini, təsirliliyini təmin edir. Bu baxımdan 
ismin imkanları daha genişdir. Bu nitq hissəsinin yaratdığı üslubi çalarlıq onun 
leksik məna növləri, mənsubiyyət, hal, kəmiyyət, xəbərlik kateqoriyaları üzrə 
dəyişməsində özünü göstərir. Məsələn, ismin xəbərlik kateqoriyasına məxsus 
şəkilçinin ixtisarı nitqin həm yazılı, həm də şifahi formasında ahəngdarlıq yaradır, 
ağırlığı aradan qaldırır, onu qulağayatımlı edir. Məs.;
Ata gözdür, oğul göz işığı.
(S.R.) 
Biz nəyik? 
İldırım! 
Torpaq! 
Su! 
Külək! 
Əsər yer üzünün nəsimi kimi.
(X.R.) 
 
İsmin çıxışlıq
halı öz morfoloji əlıaməti ilə yanaşı, nəticə məzmununu da 
ifalı edir: 
Səhərdən-axşama kimi bu taxtabəndlərin qabağında sağa-sola gəzişən, 

---

179 
gücü çatan işdən can-başla yapışan bu kimsəsiz qadının dərddən, kədərdən 
saçları ağappaq ağarmışdı
(Ə.V.).
Eyni məzmun müxtəlif hallarla ifadə oluna bilir: 
Söhbət atamdan gedirdi. 
Söhbət atam barəsində idi. Söhbət atama aid idi. 
Nitqdə yığcamlığı yaratmaq məqsədilə sahib əşyanı bildirən söz (yiyəlik 
halında işlənən söz) ixtisara düşür, mənsubiyyət şəkilçili söz həm də sahib şəxsi 
əvəz edir: 
Bu dil 
ağızımda
anamın südü kimidir (G.Kamal). 
 
Eli tutub
 səsin
 yenə, 
A bəxtəvər ana bülbül!
Bağçalıqdan kəsilməyir 
Xoş