Nitq mədəniyyətinin əsasları

cəh-cəhin,
 sona bülbül. 

(R.R.) 
Sifətin üslubi imkanları digər nitq hissələri ilə müqayisədə genişdir. Bu 
nitq hissəsinə məxsus sözlər müxtəlif üslubi məqamlarla işlənərək nitqdə dəqiqlik, 
düzgünlük, ahəngdarlıq yaradır, həm də onu yığcam, obrazlı, təsirli edir. Bu işdə 
sinonim sifətlərin rolu daha böyükdür. Sinonim cərgəni təşkil edən sifətlərin hər 
birinin nitqdə işlənmə məqamı vardır ki, həmin məqamda hər hansı bir sifət 
cərgədəki digər sifətlərə nisbətən fikrin məzmununun daha aydın, daha dəqiq 
ifadə olunması, təsirinin artması baxımından yararlı sayılır. Məs.: 
zərif-xəfif, incə-
lətif; gözəl-göyçək-yaraşıqlı; bəd-pis-uğursuz
və s.
Sifətlər məcazi mənada işləndikdə üslubi effekt yaradır. Məs.: 
Ah, zalım 
dünya – deyib ah çəkdi
(İ.Ə.); 
Məşədi yığıncaqdan çıxarkən köhnə dostu ilə 
görüşmək, onun əlini sıxmaq, ona təşəkkürünü bildirmək istəyirdi
(M.N.). 
Sifətin dərəcələri nitqdə üslubi çalarlıq yaratmaq baxımından zəngin 
imkanlara malikdir. Məs.: çoxaltma dərəcəsi qrammatik əlamətlərindən əlavə 
başqa vasitələrlə - məsələn, 
aydan arı, sudan duru, lalədən də qırmızı; süddən ağ, 

---

180 
dağdan ağır 
(kişi), 
qan kimi qıpqırmızı
və s. sözlərlə, ifadələrlə işləndikdə daha 
təsirli üslubi effekt yaranır. 
Yaz yağışı tək dumduru, ana südü tək bakirə, tərtəmiz idi
(M.S.O.).
Əvəzliklərin
məqsədəuyğun işlədilməsi də nitqdə üslubi çalarlıq yaradır. 
Nitqdə, adətən, üçüncü növ təyini söz birləşməsindəki yiyəlik halda şəxs əvəzliyi 
ilə ifadə olunub sahiblik anlayışı bildirən birinci tərəf işlənmir: 
 
Sənsən 
ucalığım
, sənsən