Nitq mədəniyyətinin əsasları

E saiti
- əvvəllər apostrofla yazılan sözlərdə: elan - [e:]lan, emal - [e:]mal, 
memar - m[e:]mar, nemət - n[e:]mət və s.
I saiti
– uzun tələffüz olunur:
İntonasiya ilə düzələn sual cümlələrinin xəbərlərində, son hecada: 
Kitabları ald[ı:]n?, İşdən qayıtd[ı:]n ? və s. 
Ü saiti
– a) uzun tələffüz olunur: 
İntonasiya vasitəsilə düzələn sual cümlələrində: Qonaqları ötürd[ü:]n?, 
Kitabları götürd[ü:]n? və s. 
c) qısa tələffüz olunur: t[ü.]fəng, b[ü.]tün, m[ü.]rəkkəb, q[ü.]sur və s. 
 
SAMĠTLƏRĠN TƏLƏFFÜZÜNƏ AĠD
ORFOEPĠK QAYDALAR 
 
Müəyyən fonetik məqam və şəraitdən asılı olaraq samitlərin cingil-
tiləşməsi, karlaşması, əvəzlənməsi və tələffüzdən düşməsinin ədəbi dil 
baxımından məqbul sayılan bir sıra halları samit səslərin deyilişi ilə bağlı tələffüz 
normalarını yaradır. Bu normalara aşağıdakıları nümunə göstərək. 
Cingiltili samitlərin tələffüzü 
Bəzi cingiltili samitlər müəyyən fonetik məqam və şəraitdə öz 
məxrəcindən fərqli şəkildə karlaşaraq tələffüz olunur: 
1.
Çoxhecalı (bəzən və təkhecalı) sözlər ayrılıqda tələffüz olunduqda, 
onlardan sonra samitlə başlanan şəkilçi və söz gəldikdə: 
b samiti
- kita[b], kita[b]sız, kita[b] vərəqi 
d samiti
- palı[d], palı[d]dan, palı[d] kötüyü 
c samiti
– kərpi[c], kərpi[c]dən, kərpi[c] divar 

---

154 
g samiti
- əhən[g], əhən[g]ləmək, əhən[g]çəkmək 
z samiti
- nüfu[z], nüfu[z]dan düşmək, nüfu[z] qazanmaq 
q samiti
- uşa[q], uşa[q]sız, uşa[q] paltarı
1
Qeyd:
q samiti başqa fonetik məqamda da karlaşaraq tələffüz olunur:
a)
söz ortasında kar samitdən əvvəl gəldikdə: nöqsan - nö[k`]san, 
iqtidar- i[k`]tidar, nöqtə - nö[k`]tə və s. 
b) təkhecalı və çoxhecalı alınma sözlərin sonunda: şərq - şər[k`], məşq – 
məş[k`], ittifaq - ittifa[k`], şəfəq – şəfə[k`] və s. 
c) söz ortasında işlənən qoşa q samitindən əvvəlincisi k` kimi (q samitinin 
kar qarşılığı kimi) tələffüz olunur. Məsələn, rəqqasə - rə/k`/qasə, şaqqa – şa/k`/qa, 
baqqal – ba/k`/qal və s.